Экология

Сирбит-дойдубут хаарыан кэрэ бэйэлээх айылҕата: ойуура, хонуута, тыата -- барыта кэриэтэ бөх, сыбаалка буолан сытарын көрдөхпүнэ, ытыах курдук буолабын.

 Айылҕаҕа элбэхтик сылдьар, бэһис сылын биэнсийэлээхтэргэ сатыы хаамыыны тэрийэр, Дьокуускай тулатын, кытыы бөһүөлэктэрин айылҕата төһөлөөх бөҕүнэн туолбутун көрөр буоламмын, билэн этэбин. Арай Тулагы бөһүөлэгин иһэ да, ойуура да ыраас диэххэ сөп. Ол аата баһылык ырааһы ирдиириттэн, хомуйтарарыттан эбитэ дуу, эбэтэр онно олорор дьонуттан тутулуктааҕа дуу?

Таптал Мырааныгар олорон аһаары, бөҕө суох, ыраас сири өр кэрийэн булаҕын. Онно кэккэлэһэ турар “Грейс” ыалдьыт дьиэтигэр сынньана сылдьан, санаам буолбакка, дьиэ иннинээҕи ойууру ыраастаан, улахан бакыат бөҕү, ас кутар пластик миискэлэри хомуйбутум. Кимнээх эрэ аҕалбыт иһиттэрин олордубутунан хааллардахтара. Тэрилтэ дьаһалтатыгар суруйбуппар махтаммыта. «Сарсын хомуйаары сылдьыбыппыт”, - диэбитэ.

Бүлүү суолун 13-c км даачаларын таһа уонна ойуура -- барыта бөх, сыбаалка. Ханна да тиий – итинник. Арсен Томскай “Синети” салайар эрдэҕинэ, 2012 c. Табаҕа ойууругар тэрийбит улахан субуотунньугар кыттыбытым.

Онно хомуйбут бөхпүтүн кыстаабыппыт -- кыра булгунньах саҕа буолбута. Онтон кэлин бэйэм хаста да куорат кытыы сирдэригэр айылҕаны ыраастыыр субуотунньуктары тэрийбитим. Олорор дьиэбит кэннин хомуйааччыбын, дворник иннин эрэ харбыыр. Үлэтэ оннук быһыылаах.

Туох өйдөөх-санаалаах, хайдах буолбут дьон сылдьыбыт, сынньаммыт, отоннообут сиригэр бөҕүн, бытыылкатын, иһитин итинник хаалларан барарын, биитэр айаннаан иһэн, бөҕүн массыына түннүгүнэн элитэрин, эбэтэр сыбаалкаҕа тириэрпэккэ, дьиэтин бөҕүн талбыт сиригэр илдьэн сүөкүүрүн өйдүү сатыыбын да, кыайан өйдүө суохпун. Ол иһин хас эмэ сыллар тухары көрө сатаан баран, тулуйбакка, бу суруйабын.

Биһиги бары Ийэ айылҕаттан аһаан-таҥнан, эмтэнэн, абыранан олоробут буолбаат? Онон мэлдьи махтана, таптыы, харыстыы сылдьыахтаах этибит. Саха дьоно былыр-былыргыттан айылҕаны ытыктаан, чэнчистик туттар, ыраастыы сылдьара үһү.

Билигин маны барытын көрө сылдьан, олохтоохтор чанчарыктар эбит диэн, кэлии дьон да тоҕо харыстыай? Эмиэ киртитэр буоллахтара эбээт. Күөх Хонууга онно-манна буортуйбут фрукта, оҕуруот аһа тоҕуллубут буолааччы.

Кэпсииллэринэн, улуустарга эмиэ итинтэн итэҕэһэ суох хобдох хартыына үһү. Хомойуох иһин, киин куораппыт да хаалсыбат, ону бэйэҕит да көрө сылдьаҕыт. Ильинка микрооройуонугар баар күөл тулата улам бөҕүнэн бүрүллэн эрэрин бүгүһүн соһуйа көрөммүн, таарыйа онно уруккуттан баар сыбаалканы эмиэ видеоҕа устан, бассаапка ыыппытым. Өйүүнүгэр, бадаҕа, уопсастыбаннай экологтар быһыылаах, сороҕун хомуйбуттар этэ. Оттон бөҕүн быыһыттан үүнэн тахсыбыт кэрэчээн хатыҥнардаах ол сыбаалканы кыһын көрбүтүм -- үрдүк тимир лииһинэн иилии күрүөлээн, харах далыгар көстүбэт оҥорбуттар этэ. Хантан тиэйиэхтэрэй, суох буоллаҕа! Аҕыйах миэтэрэ тэйиччи дьиэлэр тураллар.

Өрөспүүбүлүкэбит өрөгөйдөөх үбүлүөйүн, дьэ, маннык дьүһүлэнэн көрсөрбүт  сүрэ бэрт буолбатах дуо?! Онон сир куурда да, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн күүрээннээх субуотунньуктар буоллахтарына сатаныыһы. Онно эдэрдиин, эмэнниин үтүө санаалаах дьон бары кыттыахтаах. Ону баһылыктар тэрийиэхтээхтэр. Бөх хомуллан баран, хайаан да тута массыынанан тиэллэн, сыбаалкаҕа илдьиллиэхтээх. Оннук гымматахха, тыал түстэҕинэ, эбэтэр ыттар көмөлөрүнэн төттөрү ыһыллар.

Киһи бөҕү сиргэ быраҕаары гыннаҕына, илиитэ тардыахтаах. Кыра да култуура сыстыбыт, үчүгэй иитиилээх киһи хаһан да быраҕыа суоҕа. Оннук төрөппүттээх оҕо эмиэ оннук чэнчис буолуоҕа.

Уонтан тахса сыллааҕыта сайын биир улууска (өһүргэниэхтэрэ диэн аатын эппэппин) дьаһалта иннигэр болуоссакка буолбут бырааһынньык саҥа саҕаланан эрдэҕинэ, олус бэркиһиэм иһин, болуоссат мороженай, бэчиэнньэ суутунан туола охсубута. Биир да урна суоҕа. Суох да буоллун – суумкаҕа, сиэпкэ уктан илдьэ барыллыахтааҕа. Обургу кыыстаах дьахтар, киоскаттан мороженай атыылаһан тахсан баран, мин иннибэр баран испиттэрэ. Бука, кыыстаах ийэ буолуо. Дьахтар сууну сиргэ элитэн кэбиспитэ да, салгыы бара турбуттара.

Амурунан, Приморьенан, Новосибирскайынан массыынанан айаннаан иһэн көрдөххө, эчи ырааһыын -- ханна да бөҕү көрбөккүн, киһи ымсыырыах. Биһиги да оннук олорорбут тоҕо сатаммат?

Ютубка көрдөххө, Сингапурга уулусса барыта видеокамералаах буолан, ып-ыраас эбит. Бөҕү бырахпыт киһи ыстарааптанар үһү. Биһиэхэ оннук олох кэлиэ биллибэт. Саатар, уулуссаҕа ол-бу реклама оннугар өйдөтөр ис хоһоонноох былакааттары, щиттэри ыйыыр буоллар, син туһалыа этэ. Айылҕаҕа эмиэ оннук гынар буоллар. “Берегите лес!» диэн урукку суруктар ыраахтан көстөллөр дии.

ОНОН ЫАМ ЫЙЫГАР ОЛОРОР СИРБИТИН УОННА АЙЫЛҔАБЫТ БӨҔҮН ЫРААСТЫЫР СУБУОТУННЬУКТАРЫ ТЭРИЙИЭҔИҤ, КӨХТӨӨХТҮК ТАХСЫАҔЫҤ ДИЭН ЫҤЫРАБЫН!

Бу сурукпун өйүүр дьон, тарҕатаргытыгар көрдөһөбүн!

Зоя ИМ

Муус устар, 2022 сыл.