Интервью

 Кыстык этэҥҥэ ааһан эрэр

– Бүгүҥҥү туругунан улуус үрдүнэн, бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох, 12 261 ынах сүөһү, ол иһигэр 4 775 ыанар ынах уонна 7 817 сылгы кыстаан турар. Эбии аһатыыга 3 146 сылгы киллэрилиннэ.

Быйыл төрүөх эрдэлээн иһэр. Ол курдук, кулун тутар 14 күнүнээҕи чахчыга олоҕурдахха, биир тыһыынча ньирэйдэммиппит. Ити ааспыт сыл туһааннаах кэмигэр тэҥнээтэххэ, 350 төбөнөн элбэх.

Кыстыгы түмүктүүргэ оппут 36 %-а, 43 туонна сылгы бурдуга, 180 туонна комбикорм хаалла, – диэн кыстык этэҥҥэ ааһан эрэриттэн үөрэ кэпсиир Павел Иннокентьев. 

Үүт харчыта эрдэ аһардылынна

– Суолу баттаһа, хаһаайыстыбалар оттугу-уматыгы хааччыналларыгар саамай кэтэһэллэрэ-манаһаллара үүт харчыта буолара өйдөнөр. Тыа хаһаайыстыбатын департамена туһааннаах докумуоннары кэмигэр бэрэбиэркэлээн, куонкурустары ыытан, кулун тутар 11 күнүгэр хамыыһыйа үс соҕотуопкалыыр тэрилтэни быһаарда. Онон, быйылгы 2022 сылга улууска үүтү «Сыа Бүлүү» астыыр-үөллүүр, «Уйгу» уонна «Мастаах-Агро» кэпэрэтииптэр тутан астыахтара.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ кэккэ боломуочуйалары биһиэхэ биэрбитин быһыытынан, үүт харчытын быһа биэрэр кыахтаахпыт. Икки оҥорон таһаарар кэпэрэтиип («I Күүлэт» уонна «Бөтүҥ») үбү быһа ылаллара быһаарылынна. Билигин министиэристибэ харчытын, чопчулаан эттэххэ, 103 мөлүйүөн солкуобуйы, соҕотуопкалыыр кэпэрэтииптэргэ, быһа ылар хаһаайыстыбаларга аһартыбыт. Биирдиилээн контрактация дуогабарын түһэрсибит бааһынай хаһаайыстыбаларга харчыны соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр ыытыахтара.

Онон үүт харчытын быйыл эрдэ аһартыбыт диэххэ наада. Министиэристибэ олунньу ыйтан ыытан барбытын бэлиэтиир тоҕоостоох. Тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар үүтү киилэтин 60-61 солкуобайга туттарыахтара. Итинтэн субсидията – 50 солк., соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр 10 солкуобайы көрөллөр. Тэрийээччилэр уопсай мунньахтарын быһаарыытынан, «Мастаах-Агро» кэпэрэтиип биир киилэ үүт атыылаһыллар сыанатын 11 солкуобайынан быста, «Сыа Бүлүү» кэпэрэтиип үрдүк суортаах үүтү 11 солкуобайга тутар буолла.

2486 ынахха – 87 мөлүйүөн!

– Биллэрин курдук, былырыын киллэриллибит тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга өйөбүл мэхэньиисиминэн, кэтэх ыаллар ыанар ынахтарын ахсыгар, ороскуот сорох чааһын толуйуу быһыытынан, 35 тыһ. солк. субсидия көрүллэр.

Быйыл кулун тутар ыйга субсидияны ылыыга сөбүлэһиилэри түһэрсии, докумуоннары хомуйуу түмүктэнэн, улууспут 694 ыалын 2 486 ыанар ынаҕар төлөбүр оҥоһуллар дуогабарыгар илии баттанна. Бу хайысханан барыта 87 мөл. солк. харчы кэлэн, тустаахтарга тиэрдиллиэхтээх. Быйыл кэтэх хаһаайыстыбалар кырдьаҕас сүөһүлэрин субсидия ылар дуогабарга киллэрбэтилэр.

Былырыын сүөһү өлүүтэ таһаарыллан, сорох дьон ылбыт харчыларын төннөрөр түбэлтэлэрэ үөскүү сылдьыбыта.

22 солкуобайга туттарыахтара

– Улуус дьаһалтатын баһылыга Сергей Винокуров уонна улуус дьокутааттарын Сэбиэтин өйөбүллэринэн, кэтэх ыаллар үүт туттаралларыгар, 500 туоннанан суоттанан, 6 мөл. солк. көрүллэн эрэр. Ол эбэтэр биир киилэ үүккэ 12 солк. көрүллэр, манна соҕотуопкалыыр тэрилтэ биэрэр 10 солк. харчыта эбиллэр. Онон кэтэх хаһаайыстыбалар ыанар ынахтарын ахсыгар 35 тыһ. солкуобайы ылыахтара, ону таһынан ким баҕалаах үүтүн 22 солкуобайга туттарыаҕа.

Былырыын, хойутаан да буоллар, үбүлээһини 280 туонна үүккэ көрбүппүт. Быйыл эрдэттэн үлэлэһэн, элбэх ыал үүт туттарарга дуогабар түһэристэ, былырыын быдан аҕыйах этилэр.

Манна даҕатан эттэххэ, былырыын үүккэ уопсай былааммыт 3 800 туонна эбит буоллаҕына, быйыл 4 100-тэн тахса туонна буолла. Хаһаайыстыбалар олунньу бүтүүтүттэн саҕалаан арыы оҥоро олороллор, онон сотору маҕаһыыннарга ынах арыыта киириэҕэ. «Сыа Бүлүү» арыы киилэтин 750 солкуобайга атыылыахтаах.

Мобильнай биригээдэлэр тиэхиньикэнэн хааччыллыахтара 

- Ааспыт кураан сайын 29 тыһыынча туонна оту оттоон, былааммытын толорбуппут. Мобильнай биригээдэлэр саппааска 2 160 туоннаны оттообуттара. Онон улуус иһигэр 700 туонна, улуус тас өттүгэр 1200 туонна от атыыланна. Сүрүннээн ойуур баһаарыттан эмсэҕэлээбит Горнай улууһун хаһаайыстыбалара ыллылар.

Быйыл сайын ыраах учаастактарынан оттооһун эмиэ тэриллиэҕэ. «Сүөһү аһылыгын дэлэтии» бырагырааманан улуус 10 мөлүйүөн солкуобайы көрөн, министиэристибэ эмиэ оччону утары үбүлээн, икки өттүттэн кыттыстыбыт. Урут бырагыраама биэс хайысхалаах буоллаҕына, быйылгыттан алтыс хайысха – ыраах учаастактарга оттуур мобильнай биригээдэлэри тиэхиньикэнэн («Беларусь» тыраахтарынан, пресс-подборщигынан, от охсор, мунньар тэриллэринэн) хааччыйыы киирдэ, онно үбүлээһин көрүллүөхтээх. Быраҕыллан сытар ходуһалары туһаҕа таһаарар соруктаахпыт. Өрүс уҥуордааҕы нэһилиэктэр үбүлээһин 30 %-ын уйунар буоллахтарына, бырагыраамаҕа кыттар кыахтаналлар.

Бурдук ыһыытын кэҥэтиэхпит

– Чочу уонна Кыадаҥда бааһыналарын сөргүтүү түмүгэр, 2019 сыллаахтан сэлиэһинэй «Новосибирская-31» диэн суордун ыһабыт. Бастаан 19 гектартан саҕалаабыт буоллахпытына, быйыл 50-тан тахса гектар бааһынаҕа үлэлиир былааннаахпыт. Суолу баттаһа, уопут үллэстэ, аммалар, онтон да атын улуустар кэлээри сылдьаллар. Ньурбалар көрөн-истэн барбыттара, кинилэр эмиэ киһи сиир бурдугун ыһыытын кыралаан саҕалаан эрэллэр. Бааһынабытын бэлэмнээн, сөптөөх сиэмэни ыһан, хомуйан, дьоҕус миэлиҥсэҕэ мэлийэн, бэйэбит бурдукпутунан лэппиэскэ, алаадьы оҥостон амсайар кыахтаммыппытынан бүлүүлэр киэн туттабыт. Саха сиригэр киһи сиир бурдугун ыһыы тохтуу сылдьыбыта эбээт!

«Ампаардаах» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба туохда булкаһыга суох, олохтоох бурдук киилэтин 80 солкуобайга атыылаан дохуоттанна. Дьон, бэйэбит бурдукпут диэн, хамаҕатык атыыласта. Сылгыбыт ахсаана элбии турар, онон эбиэс ыһыллар бааһынатын 50 гектарынан кэҥэтиэхпит. Тыымпыга «Сергин» бааһынай хаһаайыстыба эбиэс ыһыахтаах. Хортуоппуйга

«ЧинэкэАгро» идэтийэр

– Уон икки хаһаайыстыба, олиһигэр икки агро-оскуола, хортуоппуй ыһар былааннаахтар. Хаһаайыстыбалар уматык хаһааналларыгар куонкуруһунан 574 тыһ. солкуобай ытыырдыбыт. Моҥкурууттаабыт кэпэрэтиип бааһыналарын улаханнык эриһэн, улуус бас билиитигэр ыллыбыт.Онон, урукку Степан Аржаков аатынан сопхуос бааһыналарыгар «Чинэкэ-Агро» диэн хаһаайыстыба тэрилиннэ. Быйыл биэс гектар сири таҥастаан, хортуоппуй үүннэриэҕэ. Саҥа хаһаайыстыба буолан, тиэхиньикэ атыылаһарыгар, кыттыгас угар харчытыгар уустуктары көрсөр.Ону улуус салалтата, дьокутааттаратаба өйдөөннөр өйүөхтэрэ диэнэрэнэбин. Быйыл 200 туонна хортуоппуйу харайар ыскылаат тутуута ыытыллыахтаах.

Аһынан-үөлүнэн хааччыллыы

– Өрөспүүбүлүкэтээҕи аһынан үөлүнэн бигэтик хааччыйыы хамыыһыйатын мунньаҕар бүлүүлэр тэрээһин үлэлэрэ бэлиэтэнэн турар.Саакыыһыны көрсө ,тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларгаанаан, Алтай кыраайыттан 15 туонна сиэмэ хортуоппуйу сакаастаатыбыт. Дьиэ кэргэн экэниэмикэтин бөҕөргөтөргө нэһилиэнньэни түргэнник ситэр салаанан хааччыйарга үлэлэһэбит. Сибиинньэ оҕолорун уонна кууруссалары аҕалан, нэһилиэктэр олохтоохторугар сайаапка быһыытынан биэриэхпит. Чэ, ити курдук, үлэ-хамнас былаан быһыытынан баран иһэр.

Николай КУПРИЯНОВ, хаһыат уопсастыбаннай кэрэспэдьиэнэ,

Бүлүү