Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Оҕоҕо айылҕа биэрбит талааннарыттан саамай эрдэ муусукаҕа дьоҕура уһуктар дии саныыбын.  Ол курдук, ааҥ маҥнай  Настя Варламова уһулуччу ырыаһытын туһунан 1959 сыллаахха истибитим.

Оҕоҕо айылҕа биэрбит талааннарыттан саамай эрдэ муусукаҕа дьоҕура уһуктар дии саныыбын.  Ол курдук, ааҥ маҥнай  Настя Варламова уһулуччу ырыаһытын туһунан 1959 сыллаахха истибитим.

Ол саас Мэҥэ Хаҥалас Сыымаҕар 1-гы уонна 2-с Баатара нэһилиэктэрин үс оскуолатын начаалынай кылаастарын күрэхтэһиитэ буолбута. Биһиги Сыымахтан илин 3 көс сытар кыракый Өргөннөөхтөн хас да сыарҕалаах атынан айаннаан  кэлбиппит. Мин оччолорго маҥнайгы кылааска үөрэнэрим. Олус кыттар баҕалаахпын көрөн, аһынан, кинигэ ааҕыытыгар, тэтэрээт көрүүтүгэр уонна «тыксааҥҥа» саппааһынан ыллылар. Икки маҥнайгы көрүҥҥэ бэйэм баарым туох да суолтата суох, онтон «тыксааҥҥа» сүрүҥ оонньооччу туох эмэ буоллаҕына солбуйуохтаахпын.

090e979e be5c 41eb 905d 16094652da41 1

Сарсыарда эрдэ айаннаан, эбиэт  саҕана Сыымахха тиийдибит. Билэр ыалларбытыгар, аймахтарбытыгар тохтоон, чэйдээн баран, оскуолаҕа киирдибит. «Кыра оскуола» диэн аатырар иккис куорпус айаҕар, бары билэр, Сыымах начаалынай кылаастарын учуутала,  аатырбыт пионер-баһаатай,  оччолорго 40 саастаах нуучча дьахтара, кэлбит-барбыт Нина Ильинична Слепцова-Сизых көрүстэ. «Оо, Өргөннөөхтөр, эһиги таах кэлбиккит. Вам с нами бесполезно тягаться! Биһиэхэ Кириэмил да дыбарыаһыгар ыллыыр кыахтаах кыыс баар. Запомните это имя. Ее зовут Настя Санникова», – диэн көрсөөт, «Улахан оскуола» диэки хороҥолуу турда.

Хайыахпытый, суккуруһан киирэн, кыратык бэлэмнэнэн баран күрэхтэһэн бардыбыт. Кэнсиэр, ону тэҥэ күрэхтэһиилэр көрүҥнэр тэҥҥэ буоллулар. Онон Настя ыллыырын истибэккэ хааллым. Бука, сүрүн оонньооччум «тыгар тарбаҕа» хайдах эмэ буоларын кэтэспит, «утары» ыалдьыбы  буолуохтаахпын.

Үгүстэр билигин соһуйа истэллэрэ буолуо, саха дьонун кутун туппут  ырыалар  ааптара,  «саха алааһын иэйэхситэ» Настя Варламова кыра кылаастарга сылдьан сахалыы мөлтөхтүк саҥарара. Кини төрдүс  кылааска диэри хоту Чокуурдаахха  үлэлиир таайын Варламов Николай дьиэ кэргэнигэр иитиллэн,  нууччалыы оскуолаҕа үөрэммитэ. Сахалыы билбэт кыыс Сыымахха төннөн кэлэн, үһүс кылаастан үөрэммитэ. Алтыс кылааска диэри Настя төрөппүт аҕатын араспаанньатынан Санникова диэн этэ. Оттон ииппит таайа Варламов араспаанньатын ылан, кэлин Настя Варламованан биллибитэ.

Сыымах оскуолатыгар үөрэнэр сылларыгар Настя оскуола бастыҥ үөрэнээччитэ,  пионерскай дружина бэрэссэдээтэлэ, кэлин хомсомуол уонна Үөрэнээччи кэмитиэтин салайааччыта буолбута.   Настята суох оскуолаҕа даҕаны, кулуубка даҕаны  биир да тэрээһин, кэнсиэр ыытыллыбат этэ. Кини сайылык олоҕун, от үлэтин  кыра эрдэҕиттэн билбитэ. Настя «оҕус сиэппит, от муспут, охсуллубут от сыттаах оҕо сааһа» саха үлэһит дьонун ортотугар Баатара алаастарыгар, Тиэрэ үрэх  сыһыыларыгар ааспыта.

Биһиги Настяттан оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар «Бирюса», «Венок Дуная», «Черный кот», о.д.а. оччотооҕу эстрада сулустарын хит ырыаларын маҥнайгынан  истибиппит. Кэлин сэрэйдэххэ, Настя ырыалары араадьыйаттан истэн, матыыптарын уонна  тылларын  бэрт түргэнник үөрэтэ охсон кэнсиэргэ толорор эбит. Оҕо эрдэҕиттэн бэйэтин куолаһын олох харыстаммакка, биир да кэнсиэри көтүппэккэ кыттара. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр кини олус киэҥ диапазоннаах  уһулуччу кэрэ куоластааҕа. Консерваторияҕа үөрэммитэ буоллар, кини  Нина Чигиреваҕа тэҥнээх улахан  ырыаһыт быһыытынан аатырыа этэ диэн олох саараабаппын. Сыанаҕа тахсан дьон иннигэр ыллыырыгар   улахан  эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһара, дьон-сэргэ санаатын олус сыаналыыр,  убаастыыр этэ. Ол курдук, биирдэ Бэдьимэҕэ ыытыллар тэрээһиҥҥэ кыттаары Төхтүртэн кэлбитэ. Көрсөн кэпсэттибит, Настя күөмэйэ ыалдьан нэһиилэ саҥарар. Мунньах кэнниттэн кэнсиэр буолар эбит. «Эдьиийин «проваллаатаҕына» олус соһуйумаар эрэ» диэбитигэр, «Ыллаабат инигин, бачча ыалдьа сылдьан» диэбитим. «Эс, ыллыыр буоллаҕым дии. Кыыскыт бачча кэлэн баран, ыллаабакка барда дии саныахтара», – диэбитэ. Кэлин билбитим, ыалдьа да сылдьан «стрептоцид» эми хоп-хойуу гына суурайан,  күөмэйин сайҕанан баран ыллыыр эбит. Биллэн турар,  маннык сыһыаҥҥа  хайа  киһи   да күөмэйэ үчүгэй буолбат.

Ааспыт үйэ 70-с сылларыгар Бэдьимэ аҕыс кылаастаах оскуолатыгар Настя олус үчүгэйик үлэлээбитэ. Оҕо иитиитигэр үрдүк ситиһиилэрин иһин эдэр исписэлиис «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. 

27b4bbb4 473b 4162 a2ea ecf26f642514

Биирдэ Бэдьимэ оскуолатыгар кими эрэ көрдөөн тиийбитим. Настя борук-сорукка, уота суох успуорт салаатыгар муусукалыы-муусукалыы оҕолорго үҥкүү үөрэтэ сылдьар эбит. Онно Настя имигэстик туттан, үҥкүү хамнаныылырын оҕолорго көрдөрөрүн көрөн, соһуйа, сөҕө-махтайа санаабытым. Талааннаах киһи – барытыгар талааннаах. Ити сыллартан Настя хоһоон суруйар, ырыа айар буолбута. Түгэнинэн туһанан Настя Варламова биир маҥнайгы ырыатын суруйбут устуоруйатын кэпсиэхпин баҕарабын.

1973 с. Настя  чугас балта Санникова Маруся Чурапчы орто оскуолатыгар, СГУ физико-математическай факультетыгар бииргэ үөрэммит Василий Сивцевка кэргэн тахсыбыта. Университекка Вася Сивцевы  туйгуннук үөрэммитин иһин, аспирантураҕа Вильнюс куоракка ыыппыттара.  Таптыыр кэргэнин сайыһан санаарҕыы сылдьар балтын Марусяны аһынан, Настя: «Эн миигин ахтымаар, доҕоруом», – диэн бэртээхэй ырыаны айбыта. Ырыа тыллара үөрэнэ баран эрэр уол ааттыттан «Үөрэнэн бараммын, эргиллиэм дойдубар,  эн миигин ахтымаар, доҕоруом» диэн кэргэнин уоскутар тыллардаах. Вася аспирантураны  бүтэрэн, физико-математическай наука хандьыдаата буолбута, онтон ыла Саха государственнай университетыгар (СГУ) преподавателинэн үлэлиир. Оттон Мария Игнатьевна  киин куора оскуолаларыгар үйэ аҥара математиканы үөрэтэн кэллэ. Сивцевтар 5 оҕолоро  дойду бастыҥ үөрэх кыһыларын бүтэрэн, наука хандьыдааттара, үрдүк таһымнаах исписэлиистэр буола үүннүлэр. Бу ырыа айыллыбыта быйыл 50 сылын туолар.

bbfbfaf8 b939 4ad7 88b6 b50b42f2654a 1

Настя маҥнай биир дойдулаахтарын,  «Убай,  Быраат, Эдьиий, Балыс» диэн таптаан ыҥырар этэ. Ол иһин Баатара үгүс ыччата  кинини Эдьиий Настаа диэн ааттыыр буолбута. Бу аата  кини ырыаһыт, мелодист быһыытынан аатыран истэҕин аайы, сыыйа тэнийэн  кинини  оройуон,  онтон бүтүн өрөспүүбүлүкэ дьоно  «Эдьиий Настаа» диэн ааттыыр буолбуттара. Итинэн сибээстээн, Мэҥэлэр икки эдьиийдэммиппит: Эдьиий Марыына уонна  Эдьиий Настаа. Иккиэн норуоттан тахсыбыт саха ырыаларын дууһатын иҥэриммит, саха дьонун-сэргэтин тапталын ылбыт эдьиийдэр этэ.

Улахан суолтата суох буоллар, бэйэбэр олус күндү биир ураты түгэни ахтан ааһыахпын баҕарабын. ГАЗ массыынанан Бэдьимэттэн Төхтүргэ диэри түүн айаннаабыппыт. Айаннаан иһэн, күтүөтүм Тарас Попов: «Настя, ыллаабаккын ээ», – диэн көрдөспүтүгэр, Настя оргууй ыллаан барбыта. Кини ырыатын истэн, айаммыт уһунун билбэккэ да хаалбыппыт. Төхтүргэ тохтоон баран: «Хайа, кэлэ оҕустубут дуо?», – диэн соһуйан, «Оо, өссө да айанныы турбут киһи» диэбиппэр, Настя буруйдаах киһи курдук: «Айаҥҥа ыллыырбын сөбүлүүбүн ээ, ыллаатахпына ыалдьарбын да умнабын», – диэбитэ.

Үлэлии-үлэлии Анастасия  СГУ устуоруйаҕа салаатын кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ. Сиэссийэтин туттара киирдэҕинэ, эдьиийдэрбэр – Орждоникидзе уулуссаҕа олорор Мучина Земфира уонна Ефросинья (Эдьиий Оппуруос) Терентьеваларга тохтоон, хонуктаан аааһара. Үөрэҕэр олус кыһамньылаахтык, эппиэтинэстэстээхтик сыһыаннаһара. Хас эксээмэн, зачет туттарар ахсын улаханнык долгуйара. Оттон туттаран баран, оҕо курдук үөрэрэ. Дьэ, оччоҕо айылҕаттан талааннаах, олус сэһэннээх эдьиийин Оппуруоһу кытта чэйдии-чэйдии уһуннук сэһэргэһэрэ, көр-күлүү бөҕө  буолара.  

Ааспыт үйэ 90-с сыллара – Настя Варламова айар үлэтин үрдүк чыпчаала.  Бу сыллар саха дьоно  саамай уһуктубут,  бэйэлэрин омук быһыытынан  билинэр, туспа судаарыстыбаннай тыллаах, сирин-уотун бас билэр Бэрэсидьиэннээх  өрөспүүбүлүкэ буолбут өрөгөйдөөх кэмэ этэ.  Маннык  саха дьонун  тыынар салгына, саныыр  санаата бииргэ түмсэр кэмнэригэр   Анастасия Варламова   «Аҕам алааһа» диэн ырыатын айбыта түбэһиэхчэ  буолбатах. «Аҕам алааһа» ырыа –  бэйэтин бириэмэтигэр этиллибит саха истиҥ иэйиитэ. 

Хомунньуус баартыйаны салайарыттан тохтоон, Настя киин куоракка Култуура уонна сырдатыы училищеҕа преподавателинэн үлэлээбитэ. П. Алексеев уулуссатыгар турар устудьуоннар, култуура үлэһиттэрин уопсайыгар олорбута. Биирдэ көрүдүөргэ көрсөн кэпсэттибит. Настя хайдах олорорун ыйыппыппар, күлэ-күлэ: «Бээ, тохтоо. Эдьиийиҥ манна  «местнай знаменитость, музей экспоната» буолла. Ааммын тоҥсуйа-тоҥсуйа, «манна Анастасия Варламова олорор» дииллэр. Ардыгар холуочук уолаттар кэлэн, түүн ааммын тоҥсуйаллар. «Баран утуйуҥ, киһини утутуҥ» диэтэхпинэ  ««Аҕам алааһа» ырыаны ыллыы иликкинэ барыахпыт суоҕа» дэһэллэрэ. Хайыахпыный, ардыгар ыллыыбын. Онон,  Төхтүрдээҕи чуумпу дьиэбин ахтар буоллум»  диэн күлэ-күлэ кэпсээбитэ.

Кэлин Киров уулуссатыгар, норуокка «Голливуд» диэн аатырар дьиэҕэ көспүтэ. Биһиги Киров уулусса 31/1 дьиэтигэр  утары  олорор буоламмыт, син чаастатык көрсөрбүт.  

cb658adc d543 46c2 b25d 47a416fc9f2c

Биирдэ сайын Настя дьиэтин иннигэр көрсө түһэн кэпсэппибит. Соторутааҕыта гастролтан кэлбит эбит.  Эдьиий Марыына уонна хас да буолан сылдьыбыттар. «Тыа дьоно олус истиҥник көрсөллөрө. Сыанаттан таһаарымаары гыналлара», – диэн кэпсээтэ. Эдьиий Марыына кэнсиэр кэннэ: «Дьэ, Настя, кэһэттибит дии» диэн астынара.

– Анатолий Бурнашев Эдьиий Марыынаны, атын да ырыаһыттары  олус үчүгэйдик үтүктэр. Оттон арай эйиигин үтүктүбэт. Сэрэппиккин быһыылаах.

– Саша, быраатым буоллаҕа дии. Дьэ, үтүктүөҥ да, кэһэтиэм диэбитим, – дии-дии кыракый сутуругун чороҥнотто.

– Эс, бэйэтэ реклама буоллаҕа дии, тоҕо көҥүллээбэккин.

– Билигин реклама наадата суох курдук, – диэбитэ.

Кырдьык, Александр Бурнашев үтүктэр  ырыаһыттара бары рекламаҕа  наадыйбат артыыстар буоллахтара. Кэлин көҥүллээбитэ буолуо.  Ол гынан,  Бурнашев пародиятын көрөн сөбүлээбэтэҕим. Олус күндүтүк саныыр, чугастык билэр киһигин үтүктэллэрин киһи ылыммат эбит.  

Настя олоҕо 2006 сылаахха атырдьах ыйын 16 күнүгэр быстыбыта. Төрөөбүт сахатын  дьонугар хаһан да  умнуллубат ырыалары бэлэхтээбит, олоҕун, айар талаанын барытын норуотугар анаабыт  Анастасия   Варламова – Эдьиий Настаа бу сыл кулун тутар 23 күнүгэр 75 сааһын туолла.

Саха тыла, саха норуота баарын тухары Настя  суруйан хаалларбыт  «Аҕам алааһа»   ырыата биһиги кимнээхпитин, хантан төрүттээхпитин, төрөөбүт дойдубутугар, өбүгэлэрбитигэр тапталбытын, иэспитин саната туруо.          

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23