Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -10 oC

"Тиит Арыы биир сүрүн уратыта, нэһилиэк иһигэр үс сэлиэнньэ баара буолар. Онтон икки сэлиэнньэ Харыйалаах уонна Чкалов арыыга тураллар" диэн нэһилиэк баһылыга Григорий Лукин кэпсиир. "Үс сэлиэнньэни холбоон, нэһилиэккэ барыта 696 киһи, 254 ыал олорор. Олохтоохтор сүрүн дьарыктара тыа хаһаайыстыбата буолар. Барыта 600-чэкэ ынах сүөһү, 644 сылгы ииттэн олоробут".

"Тиит Арыы биир сүрүн уратыта, нэһилиэк иһигэр үс сэлиэнньэ баара буолар. Онтон икки сэлиэнньэ Харыйалаах уонна Чкалов арыыга тураллар" диэн нэһилиэк баһылыга Григорий Лукин кэпсиир. "Үс сэлиэнньэни холбоон, нэһилиэккэ барыта 696 киһи, 254 ыал олорор. Олохтоохтор сүрүн дьарыктара тыа хаһаайыстыбата буолар. Барыта 600-чэкэ ынах сүөһү, 644 сылгы ииттэн олоробут".

Ааспыт ыйга Мытаах нэһилиэгин дьаһалтатын баһылыга Иван Петров телефенонунан тахса сылдьан ыаллыы сытар Хаҥалас улууһун Тиит Арыы нэһилиэгэр бараары сылдьалларын, сатанар буоллаҕына барсан, хайдах-туох олороллорун көрөн-истэн, кэпсэтэн кэлсэрбэр эппитин ылынан, Хаҥаластыыр буолбутум.

Горнай уонна Хаҥалас ыаллыы сытар улуустар буолалларын таһынан, былыргыта биир Арҕаа Хаҥалас улууһа буола сылдьыбыт, биир историялаах, дьылҕалаах улуустар буолаллар. Инньэ гынан Мытаах уонна Тиит Арыы историята, дьоно-сэргэтэ ситимнээх буолан, бу сырыы эмиэ ис суолталаах. Ордук гражданскай сэрии кэмигэр уонна 1927 с. буолбут конфедералистар хамсааһыннарыгар элбэхтэ сылдьыспыттар.

"Тиит Арыы биир сүрүн уратыта, нэһилиэк иһигэр үс сэлиэнньэ баара буолар. Онтон икки сэлиэнньэ Харыйалаах уонна Чкалов арыыга тураллар" диэн нэһилиэк баһылыга Григорий Лукин кэпсиир. "Үс сэлиэнньэни холбоон, нэһилиэккэ барыта 696 киһи, 254 ыал олорор. Олохтоохтор сүрүн дьарыктара тыа хаһаайыстыбата буолар. Барыта 600-чэкэ ынах сүөһү, 644 сылгы ииттэн олоробут. Хаһаайыстыбалаах дьон сылга 1700-тэн тахса цн үүтү судаарыстыбаҕа туттараллар. Былырыын нэһилиэкпитигэр олохтоох көҕүлээһинин өйүүр бырагыраама нөҥүө Чкалов сэлиэнньэҕэ 400 м. киинтэн иитиилээх ситим тардыллыбыта, Тиит Арыыга 500 м СИП уот ситимэ уларытыллыбыта уонна бу икки нэһилиэккэ остуолба уоттара саҥардыллыбыттара" диэн Григорий Дмитриевич нэһилиэгэр ыытыллар үлэлэр тустарынан сэһэргээтэ. Мин сөҕүөм уонна хайгыы бэлиэтиэм иһин, нэһилиэккэ ыытыллыбыт тутуулар үгүстэрэ олохтоох дьон тус көҕүлээһиннэринэн уонна кыттыһыытынан тутуллубуттара буолар. Туох эрэ улахан дьаһалы дуу, быһаарыыны дуу кэтэһэн олорбокко, "маны биһиги сатыыбыт, кыанабыт" диэтэхтэринэ бэйэлэрин күүстэринэн тутан, оҥорон бараллара буолар.

- Тиит Арыы сирэ-уота былыр былыргыттан дьон-сэргэ сөбүлээн олохсуйбут сирэ. Өлүөнэ Эбэ биир саамай үтүө-мааны айылҕалаах дойдута буолар. Бу сиртэн үгүс үтүө дьон үүнэн-сайдан тахсыбыттара. Ордук киэҥ тутта саха бастыҥ ыалын Ксенофонтовтар дьиэ кэргэттэрин, биллиилээх драматург С.П.Ефимовы, авиация полковнигын, сахалартан бастакы инструктор-летчик И.А.Федоровы, сахалартан бастакы дипломат И.В.Рожины, култуура үтүөлээх үлэһитэ М.Д.Федоровы-Ырыа Миисэни уо.д.а. ааттыыбыт, - диэн Григорий Дмитриевич нэһилиэгин киэҥ туттар, махтанар дьонун ахтар.

Биһигини Чкалов сэлиэнньэтигэр илдьэ сылдьыбыттара. Манна саха бастыҥ ыала Ксенофонтовтар олохторо турбут эбит. Кинилэргэ сүгүрүйэн, олорбут өтөхтөрүн оннугар бэрт тупсаҕай сквер оҥорбуттар, ону таһынан Василий Ксенофонтов икки этээстээх ампаарын көһөрөн аҕалбыттар. "Бу сквер аннынан баҕаналар туралларын көрөҕүт. Ити өрүс мууһун хаайар баҕаналара буолаллар. "Көмүөл" диэн испэктээкилгэ бу баҕаналар сүрүн көстүү буолбуттара" диэн Григорий Лукин эрээтинэн турбут баҕаналар диэки ыйа сэһэргиир.

Чахчы, дьон олохсуйуон олохсуйбут сирэ. Олохтоохтор "Таҥара сатыылаабыт сирэ" диэн киэн тутта ааттыыллар. Манна, санаабар, хас сир, мас кытары историялаах, туох эрэ бэйэтэ кистэлэҥнээххэ дылы. Көр, ол аарыма тиит анныгар саха саарына Гаврил Ксенофонтов дойдутугар тахса сылдьан, сайын күлүккэ олорор кинигэ аахтаҕа... Биһиги кэлбит сорукпут эмиэ Ксенофонтовтар дьиэ кэргэттэрин кытары ыкса ситимнээх буоллаҕа. Мытаах нэһилиэгэр бу дьиэ кэргэн солбуллубат суолу-ииһи хаалларбыттарын урукку кэм кырдьыга кэрэһэлиир.

Бу күннэргэ Григорий Дмитриевичтыын сибээскэ тахсан халаан уутуттан харыстаныы үлэтигэр бэлэмнэнии туһунан кэпсэтэ сырыттым.

- Билигин ынах сүөһүнү уонна сылгылары үрдүк сирдэргэ таһаартаатыбыт. Үксэ кэтэх хаһаайыстыбалар сүөһүлэрэ буолар. Ыксаллаах быһыыга-майгыга бэлэмнээхпит диэххэ сөп. Чкалов сэлиэнньэтигэр Аллараа Дэриэбинэ диэн түөлбэҕэ 19 ыал, 46 киһи олорор. Бу ааттыын аллара буолан, элбэх уу кэллэҕинэ кутталлаах. Инньэ гынан уу кэлэригэр бэлэмнэнии үлэтин ыытына сылдьаллар. Билигин малларын, тиэхиньикэлэрин үрдүк сирдэргэ таһаартыы сылдьаллар. Биһиги диэки улахан уу 2010 с. кэлбитэ. Онно уон дьиэ ууга барбыта. Быйыл эмиэ уулаах буолуо диэн сылыктыыллар. Билиҥҥитэ ирдэбил быһыытынан ыытыллар үлэлэр оҥоһуллан тураллар. Сүрүнэ дьон, оҕо аймах уу кэллэҕинэ тэскилиир сирдээх уонна дьиэ кыыллара үрдүк сирдэргэ таҕыстылар, - диэн уу кэлиитин Григорий Лукин быһаарда.

Дьэ, ити курдук, Саха сирин биир ураты нэһилиэгин кытары билистибит. Манна өссө да саха ыраас өйдөбүлэ, ону таһынан сайдыы саҥа тыына биир сиргэ түмүллэн, бэйэ бэйэлэрин ситэрэн биэрэр курдуктар.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением