Все новости

Көрсүһүүнү хаапыдыра бэрэпиэссэрэ, тыл билимин дуоктара Варвара Окорокова иилээн-саҕалаан ыытта.

Уйулҕан учуутал идэтэ уустук уонна улахан тулууру, сыраны-сылбаны эрэйэрин, ол гынан баран,  олус наадалааҕын туһунан уонна  бэйэтэ күннэтэ көрсөр түбүктээх үлэтин сырдатта. Учуутал идэтин билиилээх, хорсун ыччаттар талалларын, билиҥҥи кэмҥэ арҕаа дойдулар бөрүкүтэ суох сабыдыалларын, онно ускуустуба  кэрэ эйгэтигэр үүнэр көлүөнэни уһуйуу  улахан суолталааҕын туһунан билиһиннэрдэ. Ону сэргэ, айар үлэтин туһунан кэпсээтэ. Устудьуоннар суруйааччы олоҕун, айар үлэтин туһунан олус сэргээн иһиттилэр. Хас биирдии киһи айылҕаттан бэриллибит дьоҕурун сайыннарыахтаах диэн сүбэтин-аматын тиэртэ. Уус-уран литератураҕа айымньыларын, уус-уран киинэтин, килииптэрин туһунан сэһэргээтэ, улахан экрааҥҥа көрдөрдө.  Ону таһынан,  төрөөбүт дойдуга, ийэҕэ, аҕаҕа тапталы, бэриниилээх буолары көрсүһүү түмүгэр тускулаата.

“Бичик” кинигэ кыһатыгар тахсыбыт “Туоһахта уонна Лэкиэс” диэн уус-уран сэһэнэ 2022 сыллаахха “Айар” кинигэ кыһатыгар "Ордук элбэхтэ ааҕыллыбыт кинигэ" ааты сүкпүтэ. 2023 сыллаахха тахсыбыт «Хаҥаластан хааннаахтар, Тигиилээхтэн төрүттээхтэр. УҺун Дьуона» историческай арамаана киэҥ сэҥээриини ылбыта.

Таҥара хадаҕалаабыт дэгиттэр талааннаах

1996 сыллаахха “Эдэр саас” хаһыакка “Таҥара хадаҕалаабыт дэгиттэр талааннаах” диэн ааттаах ыстатыйа тахсыбыттаах. Чахчы да оннук. Василий Гоголев-Уйулҕан – уһуйааччы, илиитигэр талааннаах мас ууһа, оһохчут, охчут, үҥкүүһүт, сценарист, режиссер, суруйааччы, хас да кинигэ ааптара, СӨ үөрэҕириитин уонна СӨ култууратын туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ. Дьокуускай куорат 33 № орто оскуолатыгар уруһуй, үлэ учууталынан үлэлиир.

1979 с. Намнааҕы художественнай педучилищены, 1985 с. Хабаровскайдааҕы култуура үнүстүүтүн бүтэрбит. Үөһээ Бүлүү култууратын систиэмэтигэр ситиһиилээхтик үлэлээбит. Үөһээ Бүлүүтээҕи 2 №-дээх оскуолаҕа, М.А. Алексеев аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи гимназияҕа учууталлаабыт. 1998--2000 сс. «Суор тиһэх кыланыыта» диэн детектив сценарийын суруйан уус-уран киинэ устубута. М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи Федеральнай үнүбэрситиэтин РФ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үнүстүтүн саха литературатын магистратуратын бүтэрбитэ.

--Оҕо сааһым ойор-тэбэр күнэ Мэҥэ Хаҥалас Балыктаах эбэтин  үрдүк сыырдаах Сүрэх Тыа диэн эриэккэс ааттаах түөлбэтигэр ааспыта. Оҕо сылдьан ыарытыган буолан, хойутаан үөрэммитим. Ийэлээх-аҕам элбэх оҕолонон, мин ахсыс оҕонон күн сирин көрбүтүм. Ийэм «Дьоруой Ийэ» аатын ылбыта. Төрөппүттэрим сэрии иннигэр уонна сэрии кэмин ыар сылларыгар холкуос туруу үлэһиттэрэ эбитэ үһү. Аҕам Лэгэнтэй сэриигэ үлэ фронугар, Иркутскай уобалаһыгар 20 депоҕа ат көрөөччүнэн сулууспалаабыт. Икки бииргэ төрөөбүт бырааттара арҕаа сэрии кыргыс толоонугар дьоруойдуу охтубуттар. Аҕабын кытары сэриигэ ыытыллыахтаах аттары айааһааччы, сэрии тыастарыгар, хамаандаҕа үөрэттээччинэн элбэх саха буолан сулууспалаабыттар. Туоһахтам аҕам илиитин сылааһын билэн сэриигэ аттаннаҕа. Онон, 2020 сыллаахха “Бичик” кинигэ кыһатыгар тахсыбыт “Туоһахта уонна Лэкиэс” диэн уус-уран сэһэним – аҕам уонна кини бииргэ төрөөбүт улахан быраата Арамаан Гоголев Москуба анныгар Белов генерал кавалерийскай куорпуһугар разведчик-связиһынан сэриилэһэ сылдьан кыргыһыы толоонугар хорсуннук охтубутун үйэтитии курдук.
Аҕам мин кыра эрдэхпинэ ыалдьан, ийэбит чараас санныгар 10 төрөппүт уонна икки иитиэх оҕону хаалларан олохтон туораахтаабыта. Онон, ийэм Кэтириис барахсан холкуос ыарахан  үлэтигэр сыралаһа да сырыттар, барыбытын атахпытыгар туруортаабыта. Кини оҕо сааһыгар бэрт сэдэх, ыарахан тургутуулары ааспытын туһунан Ийэм (ийэбэр сүгүрүйэн улахантан суруйабын) сырдык аатын үйэтитэн, «Хоһуун таас» диэн уус-уран сэһэни суруйбутум. Ону таһынан, 100 сааһыгар «Ийэкээм» диэн хоһооммор килиип таһаарбытым. Онон, төрөппүттэрбэр ытык иэспин хайдах сатыырбынан толоро сатаатым диэхпин сөп, -- диэн кэпсиир.

Ийэкээм...

«Ийэкээм” диэн хоһоонугар айыллыбыт ырыа «Үрдэл» национальнай музыкальнай бириэмийэ кыайыылааҕа,
Этигэн Хомус «Бастыҥ ырыа», «Көрөөччүлэр биһирэбиллэрэ» анал ааттары ылбыта. Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Елизавета Потапова Ийэ оруолун толорбута. Оттон ырыаны Константин Степанов ыллаабыта. Билиҥҥи туругунан килииби Ютубка 701 000 киһи көрбүт. «Ийэкээм» ырыаны дойдуларыттан тэлэһийбит, эбэтэр олох дьайыҥар оҕустарбыт дьон ийэлэрин санаан харах уулаах истэрин туһунан элбэхтик суруйаллар. Ил Дархан «Норуот сөбүлүүр ырыата» диэн граанын хаһаайына буолбута.
«Ийэкээм» хоһоонугар килиип бастыҥынан ааттаммыта. Дьон-сэргэ биһирэбилин ылбыта. Бу үлэтэ туохтан саҕыллан тахсыбытын кэпсээтэ:

--Намнааҕы художественнай педучилищены бүтэрэн баран икки сыл учууталлаабытым. Ол кэмҥэ ийэм икки хараҕынан көрбөт буолбута, сааһа да ырааппыта.

Мин, эдэр учуутал, Хорообукка оскуолаҕа олус кыра хамнаска сылдьыбытым. Аркадий Новиков «Бэркэ үҥкүүлүүгүн, пантомималыыгын. Хабаровскайга култуура үнүстүүтүгэр туттарыс», – диэн сүбэлээбитэ. Мин үөрэх дьылын түмүктээн баран ийэбэр: «Ийээ, Хабаровскай куоракка үөрэххэ барарга быһаарынным», – диэбитим. Онуоха ийэм саҥата суох, хомойбуттуу истэн кэбиһээхтээбитэ. Онтон киэһэ чэйдии олорон оргууй аҕай: «Баһылаай, дьэ, эн үөрэхтээххин, идэлээххин, сааһыҥ да ыраатта, 25-һиҥ буолла,  кэргэннэниэҥ да этэ», – диэбитэ. Онно ийэм сөпкө да этэр эбит диэн өйбөр дьэ, оҕустарбытым. Ол иннинэ уол оҕо улдьаа сааһыгар тиҥилэҕим үрдүгэр үҥкүүлээн, олох ол туһунан санаа суоҕа. Үөрэхпэр атаарарыгар төбөбүттэн чэрдээх сылаас ытыһынан имэрийбитэ, сүүспүттэн сүр сымнаҕастык сахалыы сыллаан ылбыта уонна: «Чэ, тоҕойуом, төрөөбүт алааскын, алаһа дьиэҕин, дойдугун умнумаар», – диэбитэ. Ийэм кэс тылын умнубаттык сүрэхпэр сөҥөрөн, дойдубуттан тус илин үөрэнэ, саҥа идэни баһылыы аттаммытым. Хабаровскайга тиийэн олоҕум аргыһын Наташаны көрсөн ыал буолбуппут. Онон ийэбэр кийиит кыыс сиэтиилээх, сиэн көтөҕүүлээх, каникулбар тиийэн кэлэн, алгыстаах иһирэх санаатын толорбутум.

Норуотугар кылаата

Уйулҕан, кырдьык, ураты суоллаах-истээх суруйааччы. Туох-ханнык иннинэ кини Дьоруой Ийэ оҕото, үлэни өрө туппут саха ыалын олоҕун сиэрин-туомун иҥэринэн уһаарыллан тахсыбыт киһи. Кини саха киинэтэ сайдарыгар сэмэй кылаатын «Суор тиһэх кыланыыта» диэн киинэ сынаарыйын суруйан, режиссердаан киллэристэҕэ. Ийэлэргэ өрөгөй ырыа курдук, «Ийэкээм» диэн ырыа айыллан, килиип уһулла. Ону сэргэ, «Быыра оҕум», «Туоһахта уонна Лэкиэс» килииптэри таһаарда. Оттон историческай айымньылара норуокка туохха да тэҥнэммэт улахан бэлэх буолар.