Общество

Быыбардааччы үрдүк сыанабыла

Светлана Пантелеймоновна  Конобулованы эмчит уонна дьокутаат быһыытынан күндү киһи. Дьоно-сэргэтэ күннээҕи кыhалҕаларын быhаартара, кэпсэтэ түhэн, санааларын аралдьыта, ол быыһыгар ыарыыларын да үҥсэргии киниэхэ кэлэ тураллар.

– Светлана Пантелеймоновна нэһилиэк биир саамай убаастанар киhитэ, -- диир  биир идэлээҕэ Маргарита Заболоцкая. – Мин кинини кытары 1989 сылтан бииргэ үлэлиибин. Сорох салайааччы үлэ түмүгүн эрэ ситиhэр үлүскэҥҥэ үлэhитин, дьон-сэргэ олоҕун болҕомтоҕо ылбат идэлээх. Мин балыыһаҕа уон сыл идэлээх сойуус кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлиир кэммэр, тэрилтэ салайааччыта хас биирдии үлэhитигэр ис сүрэҕиттэн истиҥник сыhыаннаhара диэн хайдаҕын чахчы билбитим. Светлана Пантелеймоновна ханнык  баҕарар түгэҥҥэ үчүгэйи эрэ булан кɵрɵр ураты дьоҕурдаах, киhиэхэ үтүɵнү оҥорбутун хаhан да ɵҥɵ ааҕыммат. 2004 сылтан учаастактааҕы балыыһа сэбиэдиссэйинэн ананыаҕыттан, нэһилиэккэ доруобуйа харыстабыла сайдарын туhугар үгүс сыратын уурда. Таас балыыhа бырайыага оҥоhуллан, инвест-бырагыраамаҕа киирэн, тутуута кэлэр сылтан саҕаланарын ситистэ. «Россия сильна окраиной!» диэн мээнэ этиллибэт, ыччаты олохсутан, үлэ-хамнас күɵстүү оргуйарын тэрийиэххэ наада. Билигин барыта киhи ахсааныттан быhаарыллар буолан, ол тута кыаллыбат курдук эрээри, Светлана Пантелеймоновна курдук  дьон баарын тухары тыа сирэ ɵлɵн-охтон биэриэ суоҕа!

– Биһиги, түөлбэ олохтоохторо, дьокутааппытыгар махталбыт улахан! Көстөр дьүһүнүнэн кэрэтэ, киһи быһыытынан сайаҕаһа Айыылартан анаммыт сырдык киһи. Үөрэн-көтөн, мичилийэн киирэн кэллэҕинэ, тулатын барытын күн уотун сылааһынан угуттуурга дылы буолар. Кыһаллыгаһа, үлэһитэ, эппитин экчи толороро – астык дьокутаат. Ол курдук, бэйэтин уокуругар рабкооп нɵҥүɵ турба сакаастаан ылларан, дьиэбитин киин хочуолунайга холбоппутугар махталбыт муҥура суох. Хайа, уонна уулуссабытыгар электрическэй уот лаампатын ыйатан, кыһыҥҥы хараҥаҕа туох да эрэйэ суох кулууп тэрээһиннэригэр кыттар, сылдьар буоллубут. Кини дьон олоҕун тупсарарга туһуламмыт үлэтин ааҕан бардахха, бүгүн бүппэт элбэх. Кырачааннарбытыгар ис сүрэҕиттэн кыһалларыттан олус үөрэбит: түɵлбэ олохтоохторун көҕүлээн, бары кыттыһаммыт, Саҥа дьылга Тымныы Оҕонньор кэһиитинэн кырачааннарбытын үөрдэбит. Спонсор булан, оскуолаҕа саҥа киирэр кырачааннарга толору тэриллээх суумка бэлэхтиир, оскуоланы бүтэрээччилэргэ көмө оҥорор -- ол барыта төһөлөөх үөрүүнү тосхойоро буолуой! Светлана Пантелеймоновна күннээҕи кыһалҕаны быһаарарга туруорсубут, былааҥҥа киллэртэрбит үлэтин ааҕан сиппэккин.  – дэһэллэр үлэ бэтэрээннэрэ Христина Яковлева, Капиталина Филиппова, Надежда Захарова.

Барыта дьон туһугар

Бүгүн биһиги Светлана Пантелеймоновнаны кытары көрсөн, олохтоох сэбиэт дьокутаатынан бэһис төгүлүн талыллыбытынан эҕэрдэлээтибит, итиэннэ үлэтин-хамнаһын туһунан сэһэргииригэр көрдөстүбүт.  

– Дьокутаат диэн, бастатан туран, дьон интэриэhин туруорсар киhи буоллаҕа, – диир Светлана Пантелеймоновна. – Быһаарыыны эрэйэр, дьон олоҕун-дьаһаҕын чэпчэтэргэ туһуламмыт боппуруос элбэх: чааһынай дьиэлэри киин сылытар  ситимҥэ холботуу, уулуссалары светодиоднай лаампаларынан сырдатыы, нэһилиэк иһинээҕи  суолу-ииһи оҥоруу, сайылыктааһын үлэтин тупсарыы, ходуһалары күрүөлээһин, тыа хаһаайыстыбатын түргэнник ситэр салааларын үлэ уо.д.а. Дьокутааттар нэһилиэк туhугар ис сүрэҕиттэн кыhаллан, бириэмэтин аахсыбакка үлэлиир баһылыкпыт Гаврил Яковлевы кытары  сүбэнэн үлэлиибит. Элгээйи тупсаҕай көстүүлээх буоларын, ыччат олохсуйан үлэлиирин ситиһэргэ араас бырагыраамалары оҥорон, өрөспүүбүлүкэ да, федерация да таһымыгар кɵмүскээтибит. 

•    Светлана Пантелеймоновна уолун Ленгварды кытары. 

  -- Ол бырагыраамалартан билиһиннэр эрэ.

-- Дьон үксүн суолу тупсарыы, ууну хааччыйыы, олорор дьиэҕэ толору хааччыллыыны киллэрии боппуруостарын туруорсааччы. Онон «Толору хааччыллыылаах дьиэлэр» диэн инбэлииттэргэ анаммыт бырагырааманы оҥорон, бүддьүөккэ харчы кɵрдөрөн, матырыйаал, ууну ититэр тэрил, раковина, унитаз, носуос атыылаһабыт. Бу бырайыак төрдүс сылын үлэлиир, сыллата уонча ыал  туhанар. Ону сэргэ бөһүөлэкпүт көстүүтүн тупсарарга харчы кɵрүллэн, элбэх ыал олбуорун саҥардынна. Биир саамай туруорсуллар боппуруос – сайыҥҥы уу ситимин тартарыы – олоххо киирэн, дьон-сэргэ үөрүүтэ улахан.

Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар тэриллиилээх хаһаайыстыбаларга эрэ көмө кɵрүллэрин билэҕит, оттон нэһилиэккэ сүөһү-сылгы ииттэр ыал элбэх. Ону учуоттаан, нэһилиэк баhылыгын көҕүлээһининэн, «Хотон» бырагырааманы оҥорбуппут. Хотон туттар ыаллар матырыйаал атыылаһалларыгар анаан, 50-нуу тыhыынча солкуобайдаах көмөнү оҥоробут. Быйыл үһүс сылын үлэлиир бу бырагыраамаҕа тирэҕирэн, сыл аайы биэс-алта ыал саҥа хотон туттар. Ити нэһилиэккэ ынах сүɵhү  ахсаана  элбииригэр төһүү буолла. 

-- Сэрэйдэххэ, субуотунньук күүһүнэн элбэх боппуруос быһаарыллар буолуохтаах. 

--  Хас нэдиэлэ ахсын «Ыраас чэппиэр» биллэриллэн, субуотунньукка дьон-сэргэ, сааһыттан тутулуга суох, үөрүүнэн кытталлар. Бөһүөлэк таhынааҕы тыаны, Хара Элгээн күөлүн кытыытын, Дьуоҕалааҕы, уулуссалары, ыһыахтыыр паарканы ыраастааhын, көҕөрдүү үлэлэрэ субуотунньугунан тэрээһиннээхтик ыытыллара үтүө үгэскэ кубулуйда. Дьон күргүөмүнэн кыттар. Оннооҕор 92 саастаах, Саха АССР үтүөлээх учуутала Надежда Митрофановна Никифорова Дьокуускайтан кэлэн, ыһыахтыыр паарка ыскамыайкаларын кырааскалаабыта уос номоҕор сылдьар.

--  Дьокутаат боломуочуйата төһө киэҥий?

– Дьокутаат быhыытынан,  нэhилиэкпит сайдыытын бары  боппуруостарын үөрэтэбит, туруорсабыт. Ааспыт сылларга элбэх тэрилтэҕэ сарбыйыылар  буоланнар, дьокутааттар мунньахтаан бараммыт, сокуоннарга уонна  нуормаламмыт быраап аахталарыгар бэйэбит этиилэрбитин киллэрбиппит. Буолаары турар олохтоох бэйэни салайыныы реформатыгар эмиэ бэйэбит этиилэрбитин туруорсубуппут. Саҥа сокуоннар киллэриллэллэригэр, итиэннэ  нуормаламмыт быраап аахталара ылыллалларыгар эмиэ төһө кыахпыт баарынан, боломуочуйабыт көҥүллүүрүнэн үлэлэhэбит. Бэйэбит уокуруктарбытыгар дьон араас кыhалҕатыгар кɵмɵлɵhɵбүт, чөл олох сиэрин тарҕатан, иһэр-аһыыр дьону хонтуруолга ылабыт, мэдиссиинискэй, психологическай көмөнү оҥоробут, ыттаах ыалы учуокка ылан, бэтэринээринэй бэрэбиэркэни ыытабыт. Итинтэн да  атын күннэтэ күөрэйэ тутар үлэ элбэх.

--  Дьоҥҥор-сэргэҕэр тугу этиэҥ этэй?

-- Баҕа санаа баһаам. Бөһүөлэкпитин көҕөрдүүгэ салгыы үлэлээн, күөҕүнэн суугунуур, сибэккинэн симэнэр кэрэ дойдуга кубулутар туһугар үлэлиэҕиҥ диэн ыҥырабын. Хаарбах дьиэлэри көтүрэн, эдэр исписэлиистэр олороллоругар анаан тупсаҕай дьиэлэрдээх саҥа түөлбэни тутан дьэндэтиэххэ! Анал орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларыгар үөрэнэр устудьуоннарбытыгар сылга, саатар, биирдэ «Дойдуҥ кэһиитэ» диэн дьоро киэһэни тэрийэн, ирэ-хоро кэпсэтэн, ким туох кыһалҕалааҕынан көмөлөһөн, уһун өрөбүлгэ кэлэр-барар ороскуоттарын сороҕун да төлөөн, ыччаттарбытын өйүөххэ наада.

Түгэнинэн туhанан, спосордарбар «Стручков В.Г. биирдэм тэрилтэ»  салайааччыларыгар: бииргэ үөрэммит дьүөгэбэр Валентина Афанасьевна уонна кини кэргэнигэр Гаврил Петрович Стручковтарга ɵр сылларга кырачааннары да, кырдьаҕастары да үөрдэргэ тугунан да кээмэйдэммэт кɵмөнү оҥороллорун иһин барҕа махталбын тиэрдэбин!  

Александра ГРИГОРЬЕВА,

Элгээйи, Сунтаар