Общество

Бу саха биир уһулуччу талааннаах худуоһунньуга 1938 сыллаахха бэс ыйын 23 күнүгэр Дьокуускайга төрөөбүтэ. Валериан айар сааһын саамай үгэнигэр сылдьан олохтон хомолтолоохтук туораабыта. Бу орто дойдуга кини баара-суоҕа 32 сыл олорбута. Ол да буоллар, бу кылгас кэмҥэ  үлүмнэһэн үлэлээн, бэйэтин ураты суолун-ииһин хаалларбыта. Валериан Васильев 470-чэ үлэтэ художественнай түмэлгэ кичэллээхтик хараллан сытар, кэмиттэн кэмигэр быыстапкатын тэрийэллэр. Ону тэҥэ кини үлэлэрэ Москубаҕа Третьяковскай галереяҕа уонна Нуучча искусствотын түмэлигэр бааллар.

Валериан Васильев 1962 сыллаахха Москватааҕы С.Г.Строганов аатынан Үрдүкү художественнай-промышленнай училищены үөрэнэн бүтэрбитэ. Дьокуускайга төннөн кэлээт художественнай училищеҕа преподавателинэн анаммыта. Ойуулуур-дьүһүннүүр эйгэҕэ талаһан, үөрэниэн баҕалаах эдэркээн устудьуон оҕолору кытта биир тэтимҥэ киирэн бэйэтэ эмиэ айар эйгэҕэ саҥардыы киистэтин, харандааһын «сытыылыы сылдьар” эдэр худуоһунньук, үөрэ-көтө үлэлээбитэ, оҕолору бу кэрэ эйгэҕэ сатабыллаахтык уһуйбута. 

Ураты талааннаах худуоһунньук, улахан маастар буолара үлэлэриттэн көстөрө. Ол курдук, 1965 с. графикаҕа бастакы үлэлэрэ «Новое и старое» циикилэ Хабаровскайга буолбут зональнай быыстапкаҕа турбута уонна бу Саха Сирин искусствотыгар улахан худуоһунньук баар буолбутун көрдөрбүтэ. Баара-суоҕа 26 сааһыгар Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһугар чилиэнинэн ылыллыбыта. 1967 с. «Старые мастера» линогравюротын хаартыыналара Москубаҕа уонна аан дойдутааҕы быыстапкаларга үрдүктүк сыаналаммыттара. Аны икки сыл буолан баран «Нюргун Боотур стремительный» линогравюратын ксилография тиэхиньикэтинэн оҥорон бүтэрбитэ. Кэлин олор бу олонхо грампластинкатын иллюстрациятыгар туттуллубуттара.

Валериан туһунан искусствоведтар уонна биир идэлээхтэрэ бу эдэр худуоһунньук  өссө оччотооҕуга олоххо ураты бөлүһүөктүү көрүүлээҕин итиэннэ кини аныгы искусство норуот култууратыгар тирэҕириэхтээҕин өйдүүрүн бэлиэтииллэр эбит. Ону тэҥэ кини үтүө майгытын, уйан дууһатын, спордунан, йоганан уонна муусыканан дьарыктанарын, номоҕон сэбэрэтин ахталлар.

Валериан саха графикатын аҕатын Эллэй Сивцевы, биллиилээх худуоһунньуктары Афанасий Осиповы, Афанасий Мунхаловы, Владимир Карамзины, искусствовед Иннокентий Потаповы кытары истиҥник доҕордоһоро. Биир кэмҥэ олус талааннаах дьон үөскээн, айан-үлэлээн ааспыттар да эбит!

Валериан суруйааччылар кинигэлэрин, араас альбомнар, остуоруйалар,  букубаар иллюстрацияларын оҥорууга ылсан олус айымньылаахтык үлэлэспитэ. Ол иһин кинини кинигэ графикатын төрүттээччи быһыытынан билинэллэр.

Эдэр худуоһунньук бэйэтин дьонун: эһэлэрин, төрөппүттэрин, кэргэнин уонна оҕолорун үгүстүк уруһуйдуура. Кини оҕолоро Оля уонна Филипп эмиэ эмиэ уһун үйэлэммэтэхтэр эбит. Ол оннугар Валериан үлэлэригэр  оҕолоро «тыыннаахтар».

Худуоһуонньук, график Валериан Васильев араас тиэхиньикэни баһылаабыта – кэлиҥҥи үлэлэрин, гравюраларын тааска оҥорон хаалларбыта. Ол, билигин санаатахха, кини кылгас олохтонорун сэрэйбититтэн курдук. Ол үлэлэрин ааттара даҕаны “Аһыы”,  “Сураҕа суох сүппүт”, “Бэйээт”, “Уот аттыгар”, “Кыысчааным”.

Режиссер Алексей Щербаков 1969 с. Саха Сиригэр кэлэ сылдьан «Якутские портреты» киинэлиэнтэни устубута. Онно саха худуоһунньуктарыттан Валериан Васильевы таба көрөн кинини устубут. Кэлин худуоһунньук суох буолбутун истэн баран, олус хомойон, ол киинэтигэр устубут кэпсэтиитин ыстатыйа оҥорон 1973 с. «Полярная звезда» сурунаалга ыыппыт. Ол кэпсэтиилэригэр режиссер ыйыппыт: «Валериан, ханнык тиэмэ эйиэхэ ордук чугаһый? Саха Сирин худуоһунньуга буолан туран, бэйэҥ аналгын туохха көрөҕүн?» Онуоха киһитэ маннык хоруйдаабыт: «Олус уустук ыйытыы... Мин аналым туохханый?.. Мин сахабын, онон миигин, бастакы уочарат, суолун саҥа саҕалаан эрэр саха профессиональнай искусствотын сайдыыта долгутар».

График 80 сылыгар Иван Барков уонна Елена Васильева «График Валериан Васильев» диэн киинэни устубуттар.  Бу билигин буола турар быыстапкаҕа ити киинэни мин диваҥҥа олорон эрэ чуумпуга соҕотоҕун көрдүм.

Саха норуотун биир чаҕылхай талаанын, чаҕылыйан ааспыт сулуһун олоҕо мин иннибэр көстөн ааста... Бу күн кини туһунан элбэх саҥаны биллим, худуоһунньугу саҥалыы арыйдым. Уонна маннык сулус уота умуллубатыгар, өссө да угуйа турарын итэҕэйдим.

Галина БОЧКАРЕВА,

ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.