Бу каартаны гвардия полковнига Гурий Васильевич Наумов (1905-1983) илдьэ сылдьыбыт.
— Гурий Васильевич Ньурбаҕа Иркутскай уобаластан көһөн кэлбит нуучча ыалыгар төрөөбүтэ, Антоновка сэлиэнньэтигэр саха эйгэтин иҥэринэн улааппыта. Нижегородтааҕы байыаннай-пехотнай училищены бүтэрэн баран, бастаан Томскайга сулууспалаабыта. Онтон Дьокуускайга кэлэн, 1929-1935 сс. Саха национальнай байыаннай оскуолатыгар үлэлээбитэ.
1939 с. В.И. Ленин аатынан Москубатааҕы Байыаннай-бэлитиичэскэй академияны ситиһиилээхтик бүтэрэн, ГлавПУРККА ыстаарсай инструктордаабыта. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 1941 с. от ыйыттан кыттыбыта. Москубаны көмүскүүр кыргыһыыттан саҕалаан, Праганы уҥуордаан, Берлиҥҥэ тиийбитэ. Пуолка хамандыыра, дивизия хамандыырын солбуйааччы буолбута, гвардия полковнигар тиийэ үүнэн-сайдан тахсыбыта. Сэрии бүтэһик сылыгар I Украинскай фронт ыстаабын оперативнай бөлөҕөр сибээс аппыһыарынан сулууспалаабыта. Икки «Бойобуой Кыһыл Знамя», Аҕа дойду сэриитин бастакы уонна иккис истиэпэннээх, «Кыһыл Сулус» уордьаннарынан, итиэннэ «Москуба оборуонатын иһин», «Праганы босхолооһун иһин», «Берлини ылыы иһин», «Германияны кыайыы иһин» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта, — диэн түмэл научнай-чинчийэр үлэтин сүрүннүүр сэбиэдиссэйэ Прасковья Семенова кэпсиир.
Гурий Наумов сэрии кэнниттэн ССРС Наукаларын Академиятын Саха Сиринээҕи салаатыгар үлэлээбитэ. 1951 с. география билимин хандьыдаатын диссертациятын көмүскээбитэ. 1953 сылтан ССРС НА Саха Сиринээҕи салаатыгар экэниэмикэ сиэктэрин салайбыта. Кэлин Москубаҕа көспүтэ, История, естествознание уонна тиэхиньикэ үнүстүүтүгэр үлэлээбитэ.
Сэрии кэнниттэн өйдөбүнньүк быһыытынан хаалбыт ньиэмэстэр киин куораттарын, Берлин каартатын аҕалан Ньурба түмэлигэр туттарбыта. Ол каартаны 1945 с. кулун тутар 25 күнүнээҕи туругунан фронт ыстаабын топографическай салаата аэроснимоктарга олоҕуран оҥорбут. Каартаҕа кыһыл харандааһынан Сэбиэскэй Аармыйа турар сирэ бэлиэтэммит, онтон стрелкаларынан ханна кимэн киириэхтээхтэрэ былааннаммыт.
Бу каарта биһиги саллааттарбыт өстөөх арҕаҕар хайдах, ханан кимэн киирбиттэрин көрдөрөр. Каарта устуоруйатын туһунан 1975 с. муус устар 23 күнүгэр Гурий Васильевич маннык кэпсээбит: «Берлини штурмалааһын өрөгөйдөөх кэмнэрин субу баардыы өйдүүбүн. Сэрии тугунан түмүктэнэрин быһаарар килбиэннээх киирсиигэ ыстаап сибээһин хааччыйар аппыһыар буоларым быһыытынан, сибээс үчүгэйдик хабарын туһугар фронт бары хайысхатынан сылдьарым. Саамай ыраах учаастактарга тиийэн, быстыбыт сибээһи чөлүгэр түһэрэрим, фашистар уйаларыгар тиийэн, уулуссаҕа хабыр хапсыһыыга кыттыбытым. Онтон Прага куораты босхолуурга барбыппыт».
Гурий Васильевич бары өттүнэн эргиччи талааннаах киһи этэ, хоһоон суруйара, маһынан кыһан араас оҥоһуктары оҥороро. Бултуу сылдьан аҕалбыт кыылын үөһээҥҥи сыҥааҕыттан оҥорбут харандаас угар тэрилин эмиэ Ньурба түмэлигэр бэлэхтээбитэ.
Бэйэтэ төһө даҕаны тоҥ нуучча буоллар, саха тылын-өһүн¸ төрүт култууратын, олоҥхотун олус интэриэһиргээн истэрэ. Ааспыт үйэ 60-ус сылларыгар олоҥхо туһунан поэманы суруйбутун саха норуодунай бэйиэтэ Серафим Романович Кулачиков-Эллэй тылын-өһүн кыратык көннөрөн баран, оҕолор ааҕалларыгар анаан, туспа кинигэнэн бэчээттиэххэ наада диэбитэ даҕаны, хомойуох иһин, илиинэн суруллубут кумааҕы сүтэн хаалбыта. Ол туһунан кыраайы үөрэтээччи Петр Кириллович Конкин ахтар.
Саллаат ньуоската
Ньурба түмэлин пуондатыгар маны таһынан, Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии бэтэрээнэ Ефим Федорович Иванов саллаат хааһытын сиэбит алтан ньуоската баар. Бу ньуоска куукуна тэрилигэр майгыннаабат, тутааҕа томтоҕор түөстээх, төгүрүк самыылаах дьахтар быһыытын курдук, бэрт ураты кэрэ көрүҥнээх.
Ефим Федорович дьикти хамыйаҕы түмэлгэ 1989 сыллаахха, ыам ыйын 18 күнүгэр туттарбыта. Кини Ньурба төрүт олохтооҕо, 1924 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. 1942 сыллаахха бэбиэскэ тутан, Ийэ дойдуну көмүскүү барбыта. Забайкальскай фроҥҥа сулууспалаабыта. Хингаҥҥа сэриилэһэ сырыттаҕына, санныгар өстөөх буулдьата тоҕу көтөн киирэн, бааһырдыбыта эрээри, тыыннаах хаалбыта. «Японияны кыайыы иһин» мэтээлинэн, чаас хамандыырын Махтал суругунан наҕараадаламмыта. Дойдутугар 1947 сыллаахха демобилизацияланан, кэлбитэ. Эйэлээх олоҕу тутууга үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.
Хаартыскалар: Ньурба түмэлин пуондатыттан.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
