Өлүөхүмэттэн Европаҕа тиийэ
Тимофей Николаев Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 1942 с. ахсынньытыгар Өлүөхүмэттэн ыҥырыллан барбыта. Курскай тоҕой кыырыктаах кыргыһыытыгар, Корсунь-Шевченковскай эпэрээссийэҕэ, Чехословакияны, Румынияны, Австрияны, Венгрияны босхолооһуҥҥа кыттыбыта.
Кини фроҥҥа сылдьан суруммут күннүгүн арыйан көрдөххө, күн-дьыл төһө даҕаны суурайбытын иһин, бэрт кичэллээхтик суруллубут буочары киһи дөбөҥнүк ааҕар. «1942-1946 сс. Өлүөхүмэ – Украина – Венгрия -- Румыния» диэн суруктаах күннүктэн быһа тардан биир долгутуулаах, тыҥааһыннаах түгэни бэчээттиибит.
1942 с. ахсынньы 5 күнэ.
«Колхозник» хаһыат эрэдээксийэтэ. Үлэ күнэ. Ханнык эрэ статьяны «оҥоро» олордохпуна төлөпүөн тыаһа төлө биэрдэ. «Немедленно командировать политрука Николаева Тимофея Григорьевича в распоряжение 3 отдела Забайкальского фронта в г. Чита. Исполнение донести», – диэн телеграмманы райвоенком аахта.
Күнүс 12 чаас этэ. Дьэ итинтэн ылата төрөөбүт дойдубутун көмүскүү барар, сэриигэ хомунар бэлэмнэнии сүпсүлгэнэ саҕаланна. Гражданскай үлэни байыаннай сулууспаҕа, суруйар бөрүөнү аптамаакка, олох тутуутун туһунан өйү-санааны өстөөҕү үлтүрүтэргэ уларытар күн үүннэ.
Миигин Забайкальскай байыаннай уокурукка Чита куоракка ыытарга ыҥырыы телеграмма кэлбитэ, — диэн күнүс эбиэттии олорон доҕорбор Раяҕа биллэрдим.
Врешь, неправда, — диэтэ нууччалыы Рая.
Нет, не вру, честное мое партийное слово. По-видимому моя очередь настала, — диэтим эмиэ нууччалыы. Рая ытыы хаалла, тугу да билбэккэ аһыы олорор оҕобут, нээнньэбит саҥата суох олордо».
Нууччалыы үчүгэйдик саҥарар-иҥэрэр баартыйа үлэһитин Генштабка үөрэтэн баран, 1943 с. Степной уокурук 111-с стрелковай дивизиятыгар ыстаап 5-с отделын начаалынньыгын солбуйааччытынан ыыппыттара. Тимофей Николаев салгыы 49-ус стрелковай куорпус ыстаабыгар сулууспалаабыта, 1944 с. балаҕан ыйыттан II Украинскай фронт бронетанковай уонна механизированнай сэриитин ыстаабын начаалынньыгынан анаммыта. Старшай лейтенант, шифровальщик-связист Курскай тоҕойтон саҕалаан, Европаҕа тиийэ сэриилэспитэ.
Өрөгөй күнэ
Улуу Кыайыы күнүн туһунан бу курдук суруйар:
“Ыам ыйын 9 күнэ.
Бөлүүн икки чааска диэри үлэлээн баран утуйдум. Сарсыарда 8 чааска канцелярияҕа бардым. Оперативнай дьуһуурунай, аппыһыар уол Германия концлааҕырдарын туһунан кэпсээтэ, эҕэрдэлээтэ.
Бүгүн бырааһынньык. Түөрт сылы быһа күлбэтэх, үөрбэтэх бэйэбит дьэ, күлэр-үөрэр, көрүлүүр күммүт үүннэ. 9 чаас саҕана штаб начаалынньыгар балаһыанньаны дакылааттаатым. Онтон үлэм хоһун сабан, сержаннары босхолоон, мин эмиэ көрүлүүргэ соруннум.
Разведчиктар отделларыгар тиийдим. Хаартыскаҕа түстүбүт. Курочкин майор, мин, Агафонов, Смирнов капитан, Кайдак ыстаарсай лейтенант, Мишин майор буолан бардыбыт. Кыайыы иһин бокаллары көтөхтүбүт. Матаһыыкылга, массыынаҕа олорон күүлэйдии бардыбыт. Кэрэ-бэлиэ сирдэргэ, саадка хаартыскаҕа түстүбүт.
12 чааска миитин саҕаланар. Полковник дакылаат оҥордо, онтон миэхэ тыл биэрдилэр, дьиҥэр, элбэҕи этэр санаалааҕым, кылгастык “ураа!”эрэ диэтим. Киэһэлик кэнсиэргэ, киинэҕэ сырыттыбыт, кыбартыыралары кэрийэн бырааһынньыктаатыбыт.
Ыам ыйын 15 күнэ.
Кыайыы бырааһынньыга салҕанан бара турар. Иккис Украинскай фронт иннинээҕи ньиэмэстэр сэриилэрэ сэптэрин уурбатылар, сорохтор бэриннилэр, атыттар арҕаа диэки түстүлэр. Билиэҥҥэ түбэспит элбэх ахсааннаах дьон күн аайы кэлэллэр»...
Тимофей Николаев «Кыһыл Сулус», бастакы уонна иккис истиэпэннээх Аҕа дойду сэриитин уордьаннарынан, «Кенигсберы ылыы иһин», «Будапеһы ылыы иһин», «Венаны ылыы иһин», «1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр Германияны кыайыы иһин» уонна «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
Кыайыы кынаттыыр өрөгөйүн этинэн-хаанынан билэн, өҥ буордаах Өлүөхүмэҕэ дьиэ кэргэнигэр этэҥҥэ эргиллэн кэлэн, норуот хаһаайыстыбатын салайар үлэҕэ сылдьыбыта. Ол курдук, 1946 -- 1949 сс. хомуньуус баартыйа Өлүөхүмэтэҕи райкомугар сэкирэтээринэн, 1949 -- 1953 сс. Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин управлениетын начаалынньыгынан, 1953 – 1956 сс. ССКП обкуомун отделын сэбиэдиссэйинэн, Дьокуускай куораттааҕы райком бастакы сэкирэтээринэн, 1956 -- 1960 сс. Тыа хаһаайыстыбатын миниистиринэн үлэлээбитэ. 1959 -- 1963 сс. Саха АССР бэһис ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талыллыбыта. Кэлиҥҥи сылларга үүтү-эти астыыр бырамыысыланнаһы сайыннарыыга үлэлээбитэ. Олохтон 1987 с. барбыта.
Буойун-дьокутаат буорах сыттаах күннүгэ сэрии тыйыс түгэннэрин, тыын былдьаһар хабыр охсуһууларын, өлөр-тиллэр тыҥааһыннаах күүрээннээх күннэрин санатар...
Хаартыскалары Ксенофонт Уткин аатынан Норуоттар доҕордоһууларын Ньурбатааҕы түмэлэ хааччыйда.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
