Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -16 oC

Ил Түмэн Судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев 2022 сыллааҕы үлэтин-хамнаһын сүрүн түмүктэрин уонна дьону-сэргэни ордук долгутар ыйытыктарга эппиэттээтэ.

Ил Түмэн Судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев 2022 сыллааҕы үлэтин-хамнаһын сүрүн түмүктэрин уонна дьону-сэргэни ордук долгутар ыйытыктарга эппиэттээтэ.

   -   Владимир Михайлович, бары өттүнэн судургута суох сыл ааста. Ол курдук, Өрөспүүбүлүкэбит Конституциятыгар 2021-2022 сылларга кэккэ уларыйыылар киирдилэр.

    Ааспыт 2022 сыллааҕы уларыйыылар тустарынан бэрт кылгастык этэн аһарар буоллахха, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр киирбит уларыйыылар боломуочуйалары тыырсыыны кытта сибээстээхтэр. Өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын уонна Ил Түмэн боломуочуйаларын чопчулааһын киирдэ. Ол курдук, чопчулааһын түмүгүнэн ситэриилээх былаас ситимин Конституцияҕа олоҕуран Ил Дархан бэйэтэ быһаарар буолла. Ити 414 №-ээх Федеральнай Сокуоҥҥа уонна Конституцияҕа уларыйыылар киирбиттэринэн сибээстээн. Ол онно нолуоктары олохтооһун, нолуоктары чопчулааһын, кинилэр бириэмэлэрин уонна ставкаларын оҥоруу Ил Түмэн эрэ сокуонун быһыытынан барыахтаахтар. Урукку өттүгэр Ил Дархаҥҥа сыһыаннаах баска сыанабыл (отзыв) бэрээдэгэ оҥоһуллуохтаах диэн этэ, ол билигин ити сокуон уларыйыытыгар сөп түбэһиннэрэн уларыйда. Сокуону оҥорон киллэрэр бырааптаах, боломуочуйалаах субъектар ахсааннара өрөспүүбүлүкэ сокуонугар киирэн биэрдэ. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэ прокурора сокуон барылын киллэрэр бырааптанна. Аны туран, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын Ил Түмэнэ үрдүкү сокуону оҥорор уонна хонтуруоллуур уорган быһыытынан хаалла, кини ити функцията тыытыллыбата. Эбии Счетнай палата Конституционнай уорган быһыытынан бигэргэннэ. Онон биһиги туһааннаах уларытыылары бэйэбит Конституциябытыгар киллэрэммит, сүрүн сокуон сүнньэ оннунан хаалыахтаах диэн позицияны тутустубут. Сырыы аайы саҥа уларытыылары киллэрэн Төрүт сокуон сүрүн тутулугар хамсааһын бара туруо суохтаах. Онон Арассыыйа Конституциятыгар чахчы киирбит, наадалаах уларытыыларга тирэҕирэн Төрүт сокуон олохтонно диэн этиэххэ наада.

Маны таһынан, өссө биир түгэни бэлиэтээн аһарыахха наада. Ааспыт сыл олунньу ыйыгар СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕа биһиги Төрүт сокуоммут кэккэ ыстатыйаларыгар чопчулааһыны уонна быһаарыыны (толкование) киллэрбитэ. Ол курдук, туһааннаах уорганнар  элбэхтик этии киллэрэн, Конституцияҕытын көннөрүҥ диэн боппуруос 2008 сылтан саҕалаан 15 сыл устата турбута. Ону Өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын кытары сүбэлэһэн уопсай өйдөбүлгэ кэлэммит Төрүт сокуоммут түөрт ыстатыйатыгар быһаарыы биэрдибит. Ол ис хоһоонун быһыытынан, биһиги ыстатыйаларбытын Төрүт сокуоммутугар уларыппакка чопчулаан быһааран биэрэр бырааптаахпыт. Холобур, төрдүс ыстатыйаҕа сирбит-уоппут уонна Конституционнай тутулбутугар дуораһыйыы ыстатыйабытын оннунан хааллардыбыт уонна быһаарыы биэрдибит. Маны таһынан, Төрүт сокуон 37 ыстатыйатыгар ыйылларынан Өрөспүүбүлүкэ национальнай уонна государственнай статуһа биһиги Төрүт сокуоммутунан  уонна Арассыыйа Конституциятынан мэктиэлэнэр. Ол эбэтэр, биһиги территориябыт уонна национальнай государственнай статуспут өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтиттэн көҥүлэ суох уларытыллыа суохтаах диэн быһаарыы  киллэрэн оннунан хааллардыбыт. Бу саамай суолталаах түгэн. Маны бырачыастаабыттара, ону биһиги ылымматыбыт. Ол иһин итинник быһаарыы биэрдибит. Үсүһүнэн, Төрүт сокуоммут 52 ыстатыйатыгар эмиэ өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай эбээһинэһин быһыытынан национальнай, государственнай статуһун уонна территориальнай тутулун харыстыыр эбээһинэстээх диэн ыстатыйабытын сотторо сатаабыттарын ылымматыбыт, эмиэ быһаарыы биэрэн оннунан хааллардыбыт.

      - Олохтоох бэйэни салайыныы реформатынан сибээстээн биир таһымнаах тиһиккэ көһүү барыахтаах. Манна улуустар, нэһилиэктэр таһымнарыгар улахан уларыйыылар киирээри тураллар, сирбитин-уоппутун хайдах дьаһанабыт диэн дьон дьиксинэр.

        - Биллэн турар, дьон долгуйар боппуруостара бааллар. Бу сокуон сүрүн кэнсиэпсийэтэ – Россияҕа биир таһымнаах олохтоох бэйэни салайыныыны тэрийии. Ол таһыма 2018 сыллаахха ылыллыбыт федеральнай сокуоҥҥа «уокуруктары үөскэтии» диэн номнуо көрүллэ сылдьар. Россияҕа оннук ситимҥэ үгүс эрэгийиэн барда. Итинник систиэмэҕэ киирэргэ уонча эрэгийиэн хааллыбыт. Урут бу тиһиккэ баҕа өттүнэн киирэр эбит буоллахтарына, билигин булгуччулаах ирдэбил буолла. Систиэмэ биир таһымнаах буолуохтаах – улуус таһыма. Ол аата нэһилиэк таһымыгар олохтоох бэйэни салайыныы уоргана, о.э. баһылыга уонна дьокутаатын куорпуһа суох буолар. Федеральнай сокуон ыйарынан, олохтоох бэйэни салайыныы территориальнай уорганнара баар буолуохтаахтар. Ол аата былаас ситимэ нэһилиэк таһымынан бүтэн хаалбат. Биир уокурук – биир оройуон буолуохтаах. Бу уокурук территориальнай уоргана нэһилиэккэ баар буолуохтаах. Оттон территориальнай уорганы уонна салайааччытын ким диэн ааттыырбытын биһиги, субъектар, бэйэбит быһаарыахтаахпыт. Аны туран, бүгүн, хомойуох иһин, 4500 кэриҥэ нэһилиэк дьокутааттаах буолуохтаахпытын, 4 тыһыынчаны кыайбат дьокутааттаах олоробут. Нэһилиэк интэлигиэнсийэтэ, бас-көс дьоно, урбаанньыттара дьокутаат буолуохтарын улаханнык баҕарбат кэмнэрэ тиийэн кэллэ. Тоҕо диэтэххэ, декларация толоруохтаахтар. Ол декларацияны туттараары ыспыраапка бөҕөнү хомуйсуохха, кумааҕы бөҕөнү тиһиэххэ наада. Онтуҥ хаһыакка бэчээттэнэр. Дьон ону ылыммат, сөбүлээбэт. Ол чааһыгар сокуоҥҥа уларыйыы киирбитин үрдүнэн баҕалаах дьон аҕыйах. Ол иһин саҥа ылыллыахтаах сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн Москваҕа тиийэн тус бэйэм этии киллэрэн турабын: территориальнай уоргаҥҥа дьокутаат куорпуһун оннугар уопсастыбаннай Сэбиэти тэрийиэххэ. Онно саамай муударай аксакаалларбытын, интэлигиэнсийэбитин, кыахтаах урбаанньыттарбытын, киэҥ өйдөөх-санаалаах дьоммутун киллэрэн күүстээх Сэбиэт тэрийэн, сөптөөх боломуочуйа биэрэн нэһилиэк сайдыытыгар үлэлэтиэхтээхпит. Онон биһиги сүүйтэриэхтээҕэр, сөпкө тэриннэхпитинэ, баҕар сүүйүүлээх тахсыахпыт. Былаан быһыытынан, территориальнай уопсастыбаннай бэйэни салайыныы ситимэ, түөлбэлэр үлэлэрэ күүһүрүөхтээхтэр. Ити үлэни өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата уонна олохтоох салалта тэрийэн ыытыахтаах.

Сир-уот туһунан эттэххэ административнай-территориальнай тутул диэн баар. Ол уларыйбат. Ол аата нэһилиэк кыраныыссата  хамсаабат. Оттон сирин-уотун туһунан этэр буоллахха, сэбиэскэй кэм саҕаттан 7 хочугуоруйаҕа арахсан олоробут. Ол хочугуоруйалар бэйэлэрэ тус-туһунан бас билээччилэрдээхтэр. Ол федеральнай бас билии буолар. Холобур, ойуур пуондата, уу пуондата уонна сир баайдаах учаастактар бүүс-бүтүннүүлэрэ – федеральнай бас билии. Онтон атына (холобура, промышленнай тэрилтэлэр ылбыт сирдэрэ) быстах туһанар сирдэрэ буолуон сөп. Маны таһынан, субъект, муниципальнай тэриллии, бааһынай бас билиитэ баар. Олор үлэлэрэ уларыйбат. Улуустар, нэһилиэктэр кыраныыссаларыгар туох да улахан уларыйыы тахсыа суоҕа. Арай ааттара уларыйыан сөп. Сорохтор биир таһымҥа киллэрии арыый судургу буолуо үлэлииргэ диэн ылыналлар. Уонна боломуочуйабыт элбээбитэ субъект бэйэтэ иһигэр сааһыланан олохтоох усулуобуйаны учуоттаан бэйэтэ дьаһанарыгар кыах биэрдэ, онон уһаты-туора дьаһаныыга ити сокуон тиэрдиэ суоҕа.

Манна биир саамай мөккүөрдээх боппуруоспут боломуочуйа буолар. Бэйэни салайыныы боломуочуйата урут улууска уонна нэһилиэккэ икки аҥы тыырыллан, ардыгар былдьаһыы, сэлээннэһии да баар буолара. Билигин оннук суох. Сокуоҥҥа суруллубутунан, олохтоох бэйэни салайыныы бэйэтэ чопчу 27 боломуочуйалаах. Биһиги онно туох да эбиини-көҕүрэтиини киллэрэ сатаабатыбыт. Тоҕо диэтэххэ, бу сокуон барылыгар «субъект бэйэтин боломуочуйатыттан муниципальнай тэриллиигэ төһөнү баҕарар биэриэн сөп» диэн этиллэ сылдьар. Кистэл буолбатах, муниципалитекка элбэх боломуочуйа баар гынан баран, сороҕо үбэ суох. Ол иһин биһиги позициябыт чуолкай: боломуочуйа бэриллэр буоллаҕына, туох баар методиката тэриллэн, суоттанан бүддьүөтэ оҥоһуллуохтаах. 

2021 сыллаахха ахсынньы ыйга 414 №-ээх федеральнай сокуон ылыллыбыта. Бу субъектар аһаҕас былаастарын ситимин туһунан сокуон, боростуойдук эттэххэ. Ол сокуон балай да элбэх уларытыылары киллэрдэ. Бастатан туран, субъектар боломуочуйаларыгар уонна кини уорганнарын боломуочуйаларыгар. Ол аата үрдүкү ситэриилээх былааһын, үрдүкү дуоһунастаах киһитин уонна үрдүкү сокуону оҥорор бэрэстэбиитиллээх уорганын ситимигэр. Бу манна этэн аһарыахха наада, өрөспүүбүлүкэ парламена бэрт өр үлэлэһэн, бэйэтин этиилэрин киллэрэн, уонча этииттэн аҥаарын курдуга федеральнай таһымҥа ылылынна. Ол түмүгэр, бу сокуоҥҥа өрөспүүбүлүкэ этиилэрэ учуоттаннылар.

Бастатан туран, сүрүн уларыйыы боломуочуйа тыырсыытыгар таҕыста. Урукку өттүгэр 184 №-ээх сокуонунан 90-ча боломуочуйа субъекка баар эбит буоллаҕына, билигин 170-ча боломуочуйа баар буолла. Ол эбэтэр, боломуочуйабыт биллэрдик эбилиннэ, ол туох да куһаҕана суох. Ол түмүгэр, биһиги ити сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэммит бэйэбит өрөспүүбүлүкэбит сүрдээх элбэх сокуонугар, күн бүгүҥҥү туругунан 24 сокуоҥҥа уларытыыны киллэрдибит. Өссө даҕаны 14 сокуоҥҥа уларытыыны киллэриэхтээхпит. Сүрүннээн ааспыт сылга парламент итинэн дьарыктанна. Боломуочуйа эбиллибитинэн сибээстээн субъектарга үлэ-хамнас тэтимэ атыннык уларыйан эрэр, ону бэлиэтиэххэ наада. 

    -     Кулун тутарга улахан сийиэс буолаары турарынан тугу этэрдээххитий?

    -  Өрөспүүбүлүкэҕэ муниципальнай тэриллиилэр 8-с сийиэстэрэ буолуохтаах. Ол сийиэс пандемиянан сибээстээн икки төгүл көспүтэ.  Онон бу сийиэспитин 2023 сылга, кулун тутарга болдьообуппут. Ол эрэн, Ил Дархан уонна парламент салайааччыта сүбэлэһэн баран, икки сийиэһи холбоон биир сийиэс ыытылларын былааннаабыттара. Тоҕо диэтэххэ, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара - ситэриилээх да былааһа, бэрэстэбиитэллээх да былааһа биир дьыаланан дьарыктаналлар.

Быйыл өрөспүүбүлүкэбит олоҕор улахан политическай суолталаах быыбардар буолаары тураллар. Ол курдук, Өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын уонна Ил Түмэн саҥа састаабын талыахтаахпыт. Ол гынан баран, бу исхиэмэбитин ааспыт сылга бигэргэппиппит. Парламент дьокутаатын ахсаана уларыйбата, Ил Дархаммыт элбэхтик үөрэтэн, анаалыстаан, дьон этиитин ылынан итиннэ бэйэтин санаатын эттэ. 70 дьокутаат Ил Түмэҥҥэ талыллыахтаах, олортон 35 дьокутаат - баартыйа испииһэгинэн, 35 – биир мандааттаах уокуруктартан. Биэрэпис түмүгүнэн, Дьокуускай куорат нэһилиэнньэтэ 62 тыһыынча киһинэн улааппыт. Ити аҥардас пропискалаах дьону аахтахха. Ол иһин быыбардыыр уокуруктарга дьон ахсаанын учуоттаан уларыйыылар таҕыстылар, ити исхиэмэ сүрдээх уустуктук оҥоһуллар.

    - Өрөспүүбүлүкэҕэ арыгы атыытын бириэмэтин, усулуобуйатын уонна миэстэтин эбии хааччахтары олохтуур туһунан сокуону дьон улаханнык сэргии ылыммыта. Бу сокуоҥҥа кэлин туох уларыйыылар киирдилэр?

    - Өссө бэһис созывтан саҕалаан арыгыны утары охсуһууга дьон-сэргэ туруорсуутун учуоттаан өрөспүүбүлүкэ бэйэтин сокуоннарыгар элбэх уларытыылары киллэрбитэ. Ол түмүгэр арыгы атыыламмат нэһилиэнньэлээх пууннара элбээтэр элбээн күн бүгүн 180 тахса нэһилиэнньэлээх пуун арыгыттан босхолонно. Манна утарсааччылар да бааллар, ол гынан баран социологтар ырытыыларын түмүгүнэн уонна олох да көрдөрөрүнэн арыгыттан аккаастаммыт нэһилиэктэргэ олох сайдыытын тэтимэ биллэрдик тупсубут, буруйу оҥоруу лаппа аччаабыт, үөрэххэ, үлэҕэ тардыһыы улааппыт. Онон норуоттан тахсыбыт бу сокуон бары өттүнэн үчүгэй өрүттээҕин олох көрдөрдө. Ол иһин Ил Түмэн чөл олох политикатын салгыы ыытыаҕа уонна нэһилиэнньэ баҕатын хаһан баҕарар учуоттаан чөл нэһилиэктэр ахсааннарын элбэтэргэ салгыы үлэлэһиэҕэ.

Ол гынан баран, 2020 сыллаахха 171-ФЗ №-дээх федеральнай сокуоҥҥа уларытыы киирбитэ. Уларытыы «эрэгийиэн олохтоох былаастара дьону аһатар сиргэ арыгы атыылааһынын бобуо суохтаахтар» диэн ис хоһоонноох. Инньэ гынан, биһиги кэккэ күчүмэҕэйдэри көрүстүбүт. Ил Түмэн 41-с пленарнай мунньаҕар СӨ 885-VI №-дээх сокуонугар 75 кыбадыраат миэтэрэттэн кыра иэннээх дьону аһатар сиргэ арыгыны атыылыыр бобулларын туһунан уларытыылары киллэрдибит. Ол түмүгүнэн, 2023 сыл тохсунньу 1 күнүттэн бу сокуон олоххо киирэн Дьокуускайга 60 тахса «туочука» сабыллыахтаах. Итинник ньыманан үөрэтэн, анаалыстаан бара туруохтаахпыт. Федеральнай сокуон биэрбит кыаҕын туһанан дьоммутугар-сэргэбитигэр туһалаах сокуоннары ылыныахтаахпыт. 

       -  Дойдуга быһыы-майгы сытыырхайбыта дьону бүгүн ордук долгутар   

       - Биһиги дойдубутугар ааспыт сылга байыаннай дьайыылар саҕаламмыттара. Украина илин өттүгэр олорор нууччалыы тыллаах нэһилиэнньэтин нацистар 8 сыл устата сэриилээн уонна НАТО кытта суксуруһан Россияны өҥөйөн олорон сэрии сэбин мунньан, армиятын хаҥатан дойдубутугар кутталлаах быһыыны-майгыны үөскэппитин түмүгэр суһаллык маннык операцияны ыытарга Россия күһэлиннэ. Нацизм идеологията олус кутталлааҕын Аҕа дойду сэриитэ көрдөрбүтэ. Гитлер 1937 сыллаахха былааска кэлбит буоллаҕына икки сыл иһигэр күүһүрэн аан дойдуну барытын сэриилииргэ чабыламмытын умнумуохпутун наада. Онон ыаллаһа олорор Украинаҕа нацизм идеологията НАТО күөртээһининэн салгыы бардаҕына туохха тиэрдиэҕэ биллибэт этэ. Байыаннай дьайыыга кытта сылдьар дьоммутугар өрөспүүбүлүкэ бары өттүнэн көмөлөһө олорор. Бэйэм эмиэ төһө кыайарбынан көмөлөһөбүн. Билэр дьоммуттан элбэх киһи кытта сылдьар. Ааспыт сыл бүтүүтэ Москваҕа госпитальга бара сылдьан Саха сириттэн сылдьар оҕолорбутун көрсүбүтүм. Тугу даҕаны аахсыбакка уолаттарбыт бойобуой тыыннаахтара, санаалара күүстээҕэ, инникигэ эрэллээхтэрэ үөрдэр. Саха уолаттара ханна даҕаны хайҕабылга сылдьалларын байыаннайдар этэллэр. Ил Түмэн Судаарыстыбаннай Мунньаҕа быстах байыаннай дьайыыларга барбыт дьону уонна кинилэр дьиэ кэргэннэрин өйүүр миэрэлэр үбүлээһиннэрин бары салааҕа дьүүллэһэн биир санааннан суһал көннөрүүлэри киллэрэбит. Итини таһынан норуот дьокутааттара, урбаанньыттар бары сыраларын ууран, бэйэлэрин кыахтарынан эмиэ көмөлөһө тураллар. Бу хайысхаҕа күүстээх болҕомто ууруллан үлэ салгыы бара турар. Байыаннай дьайыы кыайыынан түмүктэнэн, ыччаттарбыт этэҥҥэ эргиллэн кэлэллэригэр Саха сирин дьоно бары улахан баҕалаахпыт.

    - Ааспыт сыл бүтүүтэ Федерация Сэбиэтигэр Ил Түмэн дьокутааттара кыттыылаах Саха сирин күннэрэ ыытылыннылар. Ханнык боппуруостар быһаарылыннылар?

     -  Ити биэстии сылга биирдэ буолар тэрээһин. 2012-2017 сыллардаахха сүрүннээн сокуону оҥоруу хайысхатын тула кэпсэтии барбыт эбит буоллаҕына, бу сырыыга биһиги өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана уонна Ил Түмэн салайааччыта Алексей Еремеев сүрүн кыһалҕалары сенатордарга чопчу туруоран кэпсэтиилэр ону тула бардылар. Ол түмүгэр Федерация Сэбиэтин экономическай хабааннаах Уурааҕа таҕыста. Бу Уураах биһиги олохпут сүрүн хайысхаларын хабар сүрдээх улахан боппуруостары таарыйар. Ордук чуолаан инфраструктураҕа сыһыаннаах. Ол иһигэр, элбэх үбү-харчыны эрэйэр суол-иис тутуулара, муоста тутуута, авиация, сибээс боппуруостара. Бу манна бэлиэтээн этиэххэ наада, Өлүөнэ муостатын тутуутун боппуруоһа чопчутук туспа пуунунан киирдэ. Тутуутун 50 бырыһыанын федеральнай бүддьүөт үбүлүөхтээх, 50 быр. өрөспүүбүлүкэ федеральнай бүддьүөттэн кредит ылан кыттыһыан сеп диэн ис хоһоонноох таҕыста. Оттон  бүддьүөт кредита диэн коммерческай кредиттан олох атын усулуобуйалаах. Биир бырыһыаннаах, уһун болдьохтоох уонна хайдах федеральнай киини кытта үлэни ыытаргыттан тутулуктаах. Ол эбэтэр, инникитин ханнык эрэ чааһа  федеральнай бүддьүөт бэйэтин суотугар киириэн сөп.

Бу баран үлэлээбиппит түмүгэр саамай улахан кыһалҕабытыгар - суол-иис тутуутугар элбэх болҕомто уурулунна. Маны таһынан,  авиацияннан тиэйии-таһыы ороскуоттарын субсидиятын боппуруостара, кыра авиация инники сайдыыта сүрдээх үчүгэйдик бу Уураахха киирдилэр. Аны туран, улахан ороскуоттаах араас тутуулары үбүлээһин быһаарылынна. Олортон саамай сүрүннэрэ - ХИФУ объектарын капитальнай өрөмүөннээһинин уонна мединститут саҥа куорпуһун тутуутун федеральнай бүддьүөккэ ылар буоллулар. Ол иһигэр хаһыс да сылын туруорсар, парламент күүскэ үлэлэһэр кыһалҕата - Өлүөнэ бассейныгар сытар өрүстэри бу оҥоһуллуохтаах саҥа федеральнай программаҕа киллэрээһин. Ол табылыннаҕына, инники өттүгэр Өлүөнэ өрускэ ыраастыыр сооружениелар тутуулара, тимирбит борохуоттары хостооһун, кытыллары ыраастааһын, көмүсчүттэри, мас кэрдээччилэри бэрээдэктээһин, балыгы үөрэтиигэ, үксэтиигэ киэҥ хабааннаах, элбэх сууммалаах үлэлэр күүтэллэр. Бу Уураахха  киирбит үлэлэр уопсай сууммалара быһа холоон 170 тахса млрд. солкуобайга тэҥнэһэр.   Онон улам олоххо киирэн бардаҕына дьоһуннаах ситиһии диэн этиэххэ наада.    

Онон дойдубутугар төһө да уустук кэмнэр турдаллар ааспыт сыл түмүктэрэ куһаҕана суохтар. Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана, парламена  экэниэмикэ, социальнай эйгэ бары салааларын сайыннарыыга болҕомтотун уурда. Манна ситиһиллибит үлэ үтүө түмүктэрэ, чахчы, киһини сөхтөрөр. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн дохуоттаах чааһа үрдээбитин бэлиэтиэххэ наада. 2018 сылга бүддьүөт дохуота 180 млрд. солк. эбит буоллаҕына, 2022 сыл түмүгүнэн 300 млрд. солк. диэри улаатта. 2023 сылга бүддьүөттэн тыа хаһаайыстыбатыгар 14 млрд 200 мөл. солк. көрүлүннэ. Онон хаһан да көрүллүбэтэх улахан суума тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар тыырыллан  тыа сирин олохтоохторугар көмө буолара саарбахтаммат.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением