Спорт

Кини баар буолан бу хаһыат баар

1999 сыл сайыныгар биир үтүө күн президент М.Е.Николаевтыын балачча уһун бэсиэдэлэһии кэнниттэн кини кэбиниэтиттэн «Республика бүттүүнэ» - «Вся республика» иһитиннэрэр-ырытар хаһыаттар судаарыстыбаннай учреждениеларын генеральнай дириэктэрэ-кылаабынай эрэдээктэрэ дуоһунастанан таҕыстым. Саҥа тэрилтэни тэрийэн, үлэһиттэри, суруналыыстары булан, хаһыаттары тута бэлэмнээн барарга уонна балаҕан ыйыттан таһаарарга сорудахтанным.

Инньэ гынан улахан толкуйга түстүм. Бу иннинэ балачча уһуннук үлэлээбит Уус Алданым эрэдээксийэтин эдэр суруналыыстарыттан кими ыҥырар ордук буолуон ырытан көрдүм. Санаам Данил Макеевтаах Петя Павловка сытар. Кинилэрдиин бииргэ үлэлээн, үчүгэйдик билэр уонна эрэнэр буолан, саҥа үлэҕэ ыҥырбыппар, иккиэн тута сөбүлэһэн, куоракка көһөн кэлбиттэрэ. Онон Данилы сахалыы «Республика бүттүүнэ» хаһыакка эрэдээктэринэн, Петяны кэрэспэдьиэнинэн үлэҕэ ыллым. Петя оҕо сааһыттан юнкортан саҕалаан фотокэрэспэдьиэн үөрэҕин бүтэрэн, ол идэтинэн эмиэ үлэлээбит опыттаах. Эбиитин успуорт тиэмэтигэр анаан суруйар, успуорт туһунан араас үгүс матырыйааллары мунньар улахан кэлэксийэниэр, көҥүл тустуу фаната, «бэйэтэ энциклопедия» диэн ааттыырбыт. Онон уопуттаах киһи быһыытынан саҥа хаһыаппытыгар успуорт өттүн сырдатан барда. Суруналыыс Геннадий Бечеряковтыын икки хаһыакка успуорт балаһатын таһаарар буоллулар.

Ханнык баҕарар эрэдээктэр үлэни тупсарар, тирааһы элбэтэр, ааҕааччыны тардар инниттэн саҥа суоллары көрдүүр. Онон хаһыаттарбар сонун сыһыарыылары толкуйдуур,тобулар санааҕа кэлбитим. Ол гынан эр дьоҥҥо, уолаттарга, ордук спортсменнарга сыһыаннаах сыһыарыы бэрт буолууһу диэн санаабын биир идэлээхтэрбэр этэн, сөбүлэһэн, аатын толкуйдааһын буолбута. Өссө эрэдээксийэ иһинэн куонкурус биллэрбиппит. Онуоха Геннадий Бечеряков «Дьулурҕан» диэн ааттыырга этиитэ биһирэнэн, сыһыарыы хаһыаппыт ити аатынан тахсар буолла. 

Ити курдук, 2000 сыл тохсунньу ый 14 күнүгэр сахалыы «Республика бүттүүнэ» хаһыаппыт успуорка, чөл олоххо уонна туризмҥа аналлаах «Дьулурҕан» сыһыарыылаах тахсыбыта. Эрэдээктэринэн Петр Павлов анаммыта.  Хаһыаппытын кулун тутар ыйга А.Е.Кулаковскай аатынан Култуура дьиэтигэр сүрэхтээбиппит. Бу тэрээһиммит үгүс киһи кыттыылаах, араас күрэхтэһиилэрдээх олус интэриэһинэйдик уонна көхтөөхтүк ааспыта.

Өрөспүүбүлүкэ саха тыллаах ааҕааччылара «Дьулурҕаны» үөрэ көрсүбүттэрэ. Бу Саха сиригэр сахалыы тылынан тахсар маҥнайгы спортивнай хаһыат буолар. Онон улуустартан общественнай кэрэспэдьиэннэр элбэхтик суруйар буолбуттара, успуорт туһунан матырыйааллара бэчээттэнэр кыахтаммыттара. Хаһыакка бастайааннай суруйар ааптардар баар буолбуттара.

Хомойуох иһин, 2002 с. Бастакы Бэрэсидьиэммит М.Е.Николаев үһүс болдьоҕор турара көҥүллэммэккэ, кини тэрийбит иһитиннэрэр-ырытар сонун хаһыаттара тохтотуллубуттара.  Дьиҥэр, хаһыаттарбыт бэчээт хонуутугар бэйэлэрин миэстэлэрин булан, сайдан, элбэх ааҕааччыланан испиттэрэ.

Биһиги, 40-чэ киһи, биир күн үлэтэ суох хаалбыппыт. Мин толкуйдаан баран, «Саха сирэ» хаһыат кылаабынай эрэдээктэригэр Н.И.Харлампьеваҕа киирэргэ сананным. Кини тута сөбүлэһэн, сыһыарыыбытын кытта 7 суруналыыһы үлэҕэ ылбыта. Онон Наталия Ивановнаҕа куруук махтанабын.

Ити курдук, “Саха сирэ” хаһыат иһинэн 15 тахсыбыта. 2017 сыл сайын “Сахамедиа” АУО саҥа салалтата сыһыарыылары тохтоторго дьаһайбыта. Онон «Дьулурҕан» аны «Киин куорат» хаһыат иһинэн бэчээттэнэр буолбута. Кэлин бу тэрилтэ салалтата эмиэ уларыйан, хаһыаппытын салгыы таһаарары тохтоппуттара. Билигин “Сахапечать” автономнай тэрилтэ (сал. Н.М. Стручкова) иһинэн «Забота-Арчы» хаһыакка сыһыарыы буолан, күн бүгүнүгэр диэри бэчээттэнэр.

Дьэ ити курдук, тэрийбит «Дьулурҕан» спортивнай хаһыатым 25-c сылын Петр Павлов кыһамньытынан тахса турар. Билигин олох сайдыытын кытта тэҥҥэ хаамсан, бэйэтэ куйаар ситимигэр аныгылыы саайтанан, социальнай ситимнэр нөҥүө тарҕанан ааҕааччыта эбиллэр. Мин, хаһыаты төрүттээбит киһи быһыытынан, бу үбүлүөйдээх кэмҥэ үктэнэн туран,  Петр Павловка ис сүрэхпиттэн дириҥ махталбын тиэрдэбин, киэн туттабын, хайҕыыбын. Кини баар буолан бу хаһыат баар диэн билинэбин. Дьиҥэр, бу сыһыарыыны киниэхэ эрэнэн тэрийбитим. Ону кини түһэн биэрбэтэ – үйэ чиэппэрэ туох баар талаанын, кыаҕын, сатабылын ууран таһааран кэллэ. Киһи эрэ кыайбат дьыалата.

Инникитин «Дьулурҕан» спортивнай хаһыат саха норуотугар, кэнэҕэски ыччакка, оҕолорго успуорду, физическэй култуураны, ГТО-ну сайыннарыыга уонна чэгиэн олох сиэрин тутуһууга дириҥ суолтатын уонна оруолун таба өйдөөн, өрөспүүбүлүкэ салалтата эбэтэр биир эмэ кыахтаах улахан бырамыысыланнай тэрилтэ үбүлээн туспа хаһыат быһыытынан таһаараллара буоллар, элбэх ааҕааччы ыра санаата олоххо киириэ этэ.

Галина БОЧКАРЕВА,

 СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ,

2008 - 2023 сс. Саха Сирин суруналыыстарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ,

“Ил Тумэн” хаһыат шеф-редактора.

Петя, баҕа санааҥ туоларыгар

Мин, эн үөрүүгүн-көтүүгүн тэҥҥэ үллэстэбин,  санаабын суругунан ыытабын. Бастатан туран, эҕэрдэлиибин! Аһара үчүгэй, үлэлии, дьон ортотугар сылдьан сааһы ылар.

Күн-дьыл күлүбүрүү көтөн түргэнэ сүрдээх. Киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук, хайы-сах 60 сыл самыыра-хаара дьарамай санныгар түспүт. Олох обургу араас көстүүлэрин билэн-көрөн муостуйбуккун, кыраҕа кыһаллыбат, улахаҥҥа уолуһуйбат уола хаан буолбуккун.

Мин эйигин үлэһит, биир көнө сүрүннээх, туппутун туурбат, ылбытын ыһыктыбат дьоҥҥо киллэрэбин. Ол туоһутунан төрөппүт “оҕоҥ” “Дьулурҕан” буолар. Үйэ чиэппэрэ оҕолоотуҥ, оҕоҥ улаатта, бэйэтэ туспа баран ыал буолар кэмэ кэллэ. Этэргэ диэри, холун этэ хойунна, сиһин этэ ситтэ.

Онон элбэх куолута суох этэбин, оҕоҕун туһунан ыытан буруо таһаарарын ситис итиэннэ олоҕун, сүһүөҕүн булуор диэри көмөлөс. Бар дьонуҥ, норуотуҥ үйэ чиэппэрин устата бу дьалхааннаах кэмҥэ оҕоҕун сүтэрбэккэ тыыннаах илдьэ кэлбиккэр махтанан туран өйдүөхтэрэ, өйүөхтэрэ дии саныыбын.

Ыарахаттардаах буолуо да, саатар, баҕар. Наһаа наһаа баҕардахха, күүскэ да күүскэ кыһалыннахха, баҕа санаа туоларын билэҕин дии.

Чэ, итинник. Кытаат. Үөлээннээхтэриҥ, доҕотторуҥ, аймахтарыҥ баҕа санааларыгар, эҕэрдэлэригэр олорсон инники соруктаргын олоххо киллэрэ көт. Үөһэнэн, тыастаахтык, көстөр гына.

Милан Матвеевич АФАНАСЬЕВ,

Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ,

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруналыыстыкаҕа судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата,

СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Бэчээтин туйгуна,

“Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына, Үлэ бочуоттаах бэтэрээнэ.