Мэҥэ Хаҥалас улууһугар оннук дьонтон биирдэстэрэ 14 сааһыттан сылгыга үлэлээбит, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Поликарп Васильев буолар.
Дьөһөгөй оҕотун ымыы оҥостон
Кини 1964 сыллаахха саас Холгума нэһилиэгин Быраматыгар холкуостаах ыалга төрдүс оҕонон күн сирин көрбүтэ. Аҕата Петр Кузьмич эдэр сылдьан бэтэринээр-санитар, кэлин тырахтарыыстар куурустарын бүтэрбит, сүөһүгэ да, тиэхиньикэҕэ да дэгиттэр сыстаҕас, сахалыы мындыр толкуйдаах, куруук тугу эрэ айа-тута, оҥоро сылдьар киһи этэ.
Поликарп Бырама үс кылаастаах оскуолатын бүтэрэрин кытары, төрөппүттэрэ Табаҕаҕа көһөн кэлбиттэрэ. Чороччу улаатан эрэр сытыы-хотуу уолчааны сопхуос сылгыһыттара икки сыл ат сүүрдээччинэн илдьэ сылдьыбыттара. Дьэ, ити кэмтэн ыла кини сылгыны ымыы оҥостуута саҕаламмыта.
Табаҕа орто оскуолатын ахсыс кылааһын бүтэрээт, сопхуоска сылгыһытынан үлэлии киирбитэ. Оччолорго кини баара эрэ 16 саастааҕа. Афанасий Васильевич Яковлев-Солко Курдаах, сүүрүк аттары эрчийэр Георгий Николаевич Романов курдук уопуттаах сылгыһыттарга сыстан, элбэххэ үөрэммитэ. Сылгыһыттаабыта, сүүрүк аттары баайыыга үлэлээбитэ, ону таһынан үс сыл Табаҕа орто оскуолатыгар сылгыны иитии куруһуогун тэрийэн, оҕолору дьарыктаабыта.
Сылгыга ис-иһиттэн дьоҕурдаах эдэр киһини сопхуос салалтата 1993 сыллаахха Рязань куоракка Бүтүн Сойуустааҕы сылгы иитиитин научнай институтугар аҕыйах ыйдаах кууруска үөрэттэрэ ыыппыта. Бу куурустан Поликарп Васильев ат спордун I категориялаах судьуйата, сылгыны иитии селекционера, сылгы спордун тириэньэрэ буоларын туоһулуур дастабырыанньалаах кэлэн, эмиэ үлэ үөһүгэр түспүтэ. Сопхуос эстибитин кэнниттэн «Бырама» кэпэрэтиипкэ зоотехнигынан үлэлээбитэ. 2001 сыллаахха хаһаайыстыба сылгыта өрөспүүбүлүкэ таһымнаах племенной ааты ыларын ситиспитэ.
Маһы кэрдэри көҥүллүүллэрэ буоллар
Сыспай сиэллээҕи иитиигэ ураты дьоҕурдаах сылгыһыт 2004 сыл күһүнүгэр Саха судаарыстыбаннай тыа хаһаайыстыбатын академиятын иһинэн тэриллибит АПК үлэһиттэрин идэлэрин үрдэтэр институкка бааһынай хаһаайыстыбалар салайааччыларын бэлэмниир кууруска үөрэммитэ. Итиэннэ «Тумарык» диэн ааттаах бааһынай хаһаайыстыбаны тэриммитэ. Кэргэнэ Александра Васильевна, убайа Иннокентий Свинобоев көмөлөһөөччү быһыытынан үлэлэспиттэрэ.
Нэһилиэк сирэ-уота төһө даҕаны кырыымчык буоллар, олохтоох дьаһалта үлэһит дьону өйөөн, Долоон сайылыгы анаабыта. Онно «тумарыктар» сылгы базатын оҥостубуттара, бэйэлэрин сылгыларыгар эбэн, нэһилиэк олохтоохторун сылгыларын көрө ылбыттара.
Сылгыларын ахсаана элбээн, кэлин сопхуос саҕанааҕы Мыла базатын өрөмүөннээн, саҥардан оҥорбуттара. Күн уотуттан иитиллэр батарыайаны туһанан, электрическэй уоту киллэрбиттэрэ. Билигин манна нэһилиэк олохтоохторун сылгыларын туруораллар. Өскөтүн бастаан 29 эрэ биэни туппут буоллахтарына, сыллата элбэтэн, быйыл 110 сылгы, ол иһиттэн биэтэ 70 буолла. Маны таһынан хаһаайыстыба бэйэтин бас билиитигэр 130 сылгылаах, ол иһигэр 90 биэлээх.
Инньэ гынан, «Тумарык» күн бүгүн икки базанан барыта 240 сылгыны, ол иһиттэн 160 биэни кыстатан турар. Ааспыт 2021 сыл түмүгүнэн 75-80 % төрүөҕү ылбыта. Ааспыт сайын кураан туран, Табаҕанан, Тараҕайынан уонна өрүс арыытыгар киирэн оттоон, кыстыгы туоруур отун хааччыммыт, ону таһынан Амма Бөтүҥүттэн 4 туонна бурдугу атыыласпыт.
– Сылгы базатын тутууга өйөбүл көрүллэрэ олус үчүгэй, – диир Поликарп Петрович. – Ити гынан баран, базаны сыллата сөргүтэр ирдэнэр, күрүө-хаһаа эргэрэрэ, сылгы тоҕута көтөрө ханна барыай? Ону өрөмүөннүүргэ сылга, сатаатар, 15 кубометр тутуу маһын кэрдэри көҥүллүүллэрэ бэрт көмөлөөх буолуо этэ. Остуолбаларга, сиэрдийэлэргэ элбэх мас наада. Аны сылгыны буойунаҕа өлөрөн астыыр ирдэннэ, онон сылгы базаларыгар дьоҕус буойуна наадата күөрэйдэ. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ бу икки боппуруоһу үөрэтэн көрүөн, туох эмэ дьаһалы ылара наада.
Кымыс – өлбөт мэҥэ утаҕа
Поликарп Петрович тустаах үлэтигэр араас хайысхалары дьүөрэлээн, олоххо киллэрэр. Бастатан туран, биэ кымыһын оҥорууга идэтийэр дьиэ кэргэн биригээдэтин тэрийбитэ. Маныаха кэргэнэ, биллэр иистэнньэҥ, бастыҥ асчыт Александра Васильевна төһүү буолла. Кини оҥорбут кымыһа ураты үчүгэй амтаннаах, турдаҕын ахсын өссө тупсан иһэр. Мин бэлиэтэммиппинэн, Васильевтар 2006 сылга 4,4 туонна, 2007 сылга 4,1 туонна, 2008 сылга 5 туонна, 2009 сылга 10 туонна, 2010 сылга 10,2 туонна кымыһы оҥорбуттара. Билигин сылга 4,5 туонна кымыһы оҥорон батараллар.
– Улууска биэ кымыһын оҥоруу көрдөрүүтэ улаатыан наада, – диир Поликарп Петрович. – Мин маны бэйэм үлэм уопутугар олоҕуран, кымыс доруобуйаҕа, чахчы, туһалааҕын билэн этэбин. Өтөрдөөҕүтэ Наахара орто оскуолатыгар 30 оҕо сэлликкэ хантаахтааҕа биллэн, миигин кытары дуогабардаһан, биэ кымыһын иһэрдэннэр, сыл иһинэн үтүөрдүбүттэрэ. Аны өрөспүүбүлүкэ хайыһарга сүүмэрдэммит хамаандатын тириэньэрэ Петр Лукочевскай биэс сыл устата спортсменнарын биһиэхэ аҕалан сынньаппыта, кымыс иһэрдибитэ, эрчийбитэ. Ол түмүгэр көрдөрүүлэрэ лаппа тупсубута, Уһук Илиҥҥэ миэстэлэспиттэрэ. Ити иһигэр мин кыра кыыһым Саргы өрөспүүбүлүкэҕэ хас да төгүл, Уһук Илиҥҥэ үстэ, Амур уобалаһыгар иккитэ чөмпүйүөннээтэ. Биэ үүтэ уонна кымыһа саха киһитигэр – өлбөт мэҥэ утаҕа!
Оҕону иитиигэ бэртээхэй лааҕыр
Васильевтар Үлэ-сынньалаҥ лааҕырын арыйаннар, оскуола оҕолорун сылгыны көрөргө-истэргэ, биэни ыырга, кымыһы оҥорорго, иистэнэргэ, саха таҥаһын тигэргэ үөрэппиттэрэ, доруобуйаларын тупсарар туһуттан, кинилэри биэ кымыһынан хадаҕалаабыттара. 2008 сыллаахха Дьиэ кэргэн сылынан биллэриллибит өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска кыайаннар, Бэрэсидьиэн иһинэн үлэлээбит Дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах кэмитиэтин Гранын туппуттара. Ол харчытынан тиэргэннэригэр сайыҥҥы дьиэни оҥостон, кыргыттар иистэнэр сыахтарын ситэрэн, лааҕыр оҕолоро олорор, сынньанар, үөрэнэр усулуобуйаларын тэрийбиттэрэ.
Лааҕырга аҥаардас ийэлэр оҕолорун ылбыттара. Бастакы сылларга уоннуу оҕону дьарыктаабыт буоллахтарына, кэлин лааҕыр оҕотун ахсаана 40-ҥа тиийбитэ. Мин санаабар, маннык лааҕыр оҕо уйулҕатын сайыннарыыга, этин-хаанын чэбдигирдиигэ, өбүгэ төрүт дьарыгар, үлэтигэр уһуйууга тирэх буолар. Улаатан эрэ оҕолорго норуот үгэстэрин күннээҕи олоххо сыһыаран иҥэрэргэ, кинилэри дьиэ кэргэн иллээх-эйэлээх, сылаас тыынынан угуттуурга, бэйэ бэйэҕэ доҕордуу сыһыаны бөҕөргөтөргө Поликарп Петрович уонна Александра Васильевна Васильевтар лааҕырдара холобур буолар.
Саҕалаабыта уонча сыл буолла
Быйыл тыа сирин туризмын туһунан сокуон таҕыста. Оттон «Тумарык» бу дьыаланы саҕалаабыта уонча сыл буола оҕуста. Хаһаайыстыба салайааччыта өрөспүүбүлүкэ туристическай фирматын кытары дуогабардаһан, улууска бастакынан сылгы туризмын сайыннарда.
Саха алааһыгар сылдьан, сылгы базатын үлэтин-хамнаһын көрүөн-истиэн, билсиэн баҕарар, быһата, сылгы иитиитин интэриэһиргиир киһи ахсаана сыллата эбиллэн иһэрэ сөхтөрөр. Холобур, бастакы сылларыгар 5 эрэ киһи кэлбит буоллаҕына, алтыс сылыгар 25 турист сылдьыбыта. Саха национальнай дьоруойа Манчаары Баһылай үбүлүөйдээх сылыгар Арассыыйа араас куораттарыттан 50 киһи кэлэн, дуоһуйа сынньанан, кымыс иһэн, сылгылары көрөн-истэн, ат миинэн, астынан барбыттара.
Билигин кыһыҥҥы өттүгэр туристар өссө омук сириттэн тиийэ кэлэн сынньанан, саха төрүт дьарыгын билэн-көрөн бараллар.
Дьэ маннык үлэлии-хамсыы олороллор нэһилиэк биир киэн туттар ыала – Васильевтар. Ыал аҕата Поликарп Петрович – дэгиттэр киһи: спортсмен, үҥкүүһүт, хомусчут, чабырҕахсыт. Бааһынайдар өрөспүүбүлүкэтээҕи ыһыахтарыгар хапсаҕайга уонна сүүрүүгэ түөрт төгүл чөмпүйүөннээтэ! Нэһилиэк сэбиэтин дьокутаатынан хас да болдьоххо үлэлээтэ. Ыал ийэтэ Александра Васильевна эргиччи талааннаах Далбар Хотун, «Иэйии» ансаамбыл кыттыылааҕа, волейболга нэһилиэк сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ.
Васильевтар оҕолорун, сиэннэрин кытары бары сахалыы таҥнан тахсан, хомуска оонньоотохторуна, киһи эрэ сүргэтэ көтөҕүллэр.
Лаврентий РОМАНОВ,
өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх зоотехнига, Арассыыйа АПК-тын Бочуоттаах үлэһитэ
-
6
-
0
-
0
-
0
-
1
-
1
