Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Сахаттан бастакы педагогическай наука дуоктара, бэрэпиэссэр, этнопедагог, сатирик-поэт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Уус Алдан улууһун уонна Дүпсүн нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина Виктор Федорович Афанасьев-Алданскай (1917-1993) кулун тутар 22 күнүгэр төрөөбүтэ 105 сылын туолар.

Сахаттан бастакы педагогическай наука дуоктара, бэрэпиэссэр, этнопедагог, сатирик-поэт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Уус Алдан улууһун уонна Дүпсүн нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина Виктор Федорович Афанасьев-Алданскай (1917-1993) кулун тутар 22 күнүгэр төрөөбүтэ 105 сылын туолар.

Дүпсүн Афанасьевтарыттан төрүттээх

 Виктор Федорович Афанасьев-Алданскай -- мин таайым. Чопчулаатахха, ийэм Елизавета Федоровна Афанасьева, Уус Алдан улууһун кырдьаҕас учууталын, бииргэ төрөөбүт убайа.

Алданский 1

Кинилэр уруккунан Дүпсүн улууһун Афанасьевтарыттан, сахаҕа биир бастакынан үөрэхтээҕинэн биллибит аҕа ууһуттан, төрүттээхтэр. Эһэбит Федор Федорович Афанасьев олохтоох Дүпсүн, эбэбит Анна Илларионовна Оросина –  төрдө Таатта. Эмиэ биллэр Ороһуоннар сыдьааннара.

Эбэлээх эһэбит уон алтата оҕоломмуттарыттан, мин киһини өйдүүр буолуохпуттан, алта оҕо баара: үс кыыс, үс уол. Ийэм кэпсииринэн, икки улахан убайдара Федор уонна Василий, учууталлыы сылдьан, бастакы хомуурга хабыллан, Аҕа дойдуну сэриитигэр барбыттар. Кыа хааннаах кыргыһыы толоонуттан эргиллибэтэхтэр.

Бороҕоҥҥо олороммун, 1995 сыллаахха Подольскайдааҕы судаарыстыбаннай байыаннай архыыбы кытары суругунан сибээстэһэн, улахан таайым Федор Федорович Афанасьев туһунан чахчыны булан турабын. Хомойуох иһин, ол суругу Бороҕонтон куоракка көһөн киириибитигэр, хайа эрэ докумуон дуу, кинигэ дуу быыһыгар уган бараммын сүтэрэн кэбиспитим, күн бүгүнүгэр диэри була иликпин. Онно ыйыллыбытынан, “Саха Сирин Уус Алдан оройуонуттан, Дүпсүн нэһилиэгиттэн төрүттээх, 1912 сыллаахха төрөөбүт Федор Федорович Афанасьев көмүс уҥуоҕа Новгородскай уобалас ... оройуонун ... дэриэбинэтин кылабыыһатыгар көмүллэ сытар, дьоруойдуу охтубут сыла – 1943 сыл” диэн этэ (оройуонун уонна дэриэбинэтин ааттара өйбөр олох суохтар). Оттон иккис таайбын булбатаҕым, кини туһунан тугу да биллэрбэтэхтэрэ.

Тандаҕа сырыыларыттан

Кыра сылдьан өйдүүрбүнэн, таайым Виктор Федорович биһиэхэ, Тандаҕа, кэмиттэн кэмигэр кэлэн барара. Ол курдук, улахан тэрээһиннэргэ, үбүлүөйдэргэ эбэтэр Тандатааҕы устуоруйа-өрөбөлүүссүйэ мусуойун көрө кэлэрин, сайын эбэбитин аҕаларын өйдүүбүн.

1977-1978 үөрэх дьылыгар, кулун тутарга, Танда орто оскуолата төрүттэммитэ 85 сылыгар аналлаах тэрээһин ыытыллыбыта. Мин тохсус кылааска үөрэнэ сылдьарым. Танда оскуолатыгар араас сылларга үлэлээбит учууталлар, үлэһиттэр уонна үөрэммит дьоннор мустан ааспыты ахтыһан, оҕо саастарын санаһан, ыллаан-туойан, сааскы икки-үс күнү билбэккэ аһарбыттара. Ыраахтан-чугастан элбэх ыалдьыт кэлбитэ. Кинилэр ортолоругар таайым Виктор Алданскай эмиэ баара. 

Виктор Федорович Саха судаарыстыбаннай университетын, ханнык факультеттарга туох идэлээх исписэлиистэри бэлэмнииллэрин, онно ханнык бирэдимиэттэри эксээмэн туттаран үөрэнэ киириллэрин, итиэннэ бэйэтэ үлэлиир хайысхатын туһунан кэпсээбитэ. Ол барыбытын интэриэһиргэппитэ, ордук оскуоланы бүтэрэн, олох киэҥ аартыгар үктэнээри сылдьар оҕолор ити көрсүһүүттэн элбэҕи билэн-көрөн тарҕаспыттара.

1979 сыллаахха от ыйыгар тапталлаах аҕам күн сириттэн соһуччу барбыта. Кинини тиһэх суолугар атаарыыга таайым Виктор Алданскай кэлэн, күүс-көмө, тирэх буолбута барыбыт санаабытын көтөхпүтэ. Мин онно оскуолабын бүтэрэн, Иркутскай куоракка үөрэххэ туттарса барбыт кэмим этэ. Аҕам туһунан истээт, дойдубар кэлбитим.

Алданский 2. книги

  • Виктор Федорович Афанасьев-Алданскай.Викор Алданскай уус-уран айымньылара.

Үөрэхтээх буоларбар олус баҕарара

Олус ардахтаах сайын этэ. Аҕабын “кистээбит” кэнниттэн мин таайбын кытары, кыратык тохтоон ыла-ыла үргүлдьү кэриэтэ түһэр ардахтан алдьаммыт суолунан айаннаан, онтон кэтэһиилээх пароммутунан устан, от ыйын 31 күнүгэр эбиэттэн киэһэ Дьокуускайы булбуппут.

Ити айаммыт усталаах-туоратыгар таайым университекка үөрэххэ киирии туһунан өссө сиһилии кэпсээбитэ. Идэни талыыга ырытан-ырытан, түмүгэр зоотехникка тохтообуппут. Тыа оҕото тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиэхтээх диэн санааттан буолуо, арааһа, хайа, уонна онтон аҕам зоотехник этэ.

Киэһэ 5 чаас саҕана Павлик Морозов аатынан уулуссаҕа турар икки этээстээх мас дьиэҕэ тиийэн, докумуоннарбын саамай бүтэһик киһинэн туттарбыппыт. Оччолорго үрдүк үөрэххэ докумуоннары ылыы бүтүн Сэбиэскэй Сойуус үрдүнэн от ыйын 31 күнүгэр киэһэ 6 чааска диэри ыытыллара. Таайым ол быыһыгар хайа күн ханнык эксээмэннэр, консультациялар буолалларын туһунан биллэриилэр ыйаммыттарын булла, ону баран уһуллум. Онтон: «Чэ тоойуом (кини миигин итинник ааттыыра), докумуоннаргын туттардыбыт, көрөрүҥ курдук, оҕо элбэх эбит, сатахха, саамай бүтэһик буоллубут. Бүгүн баран сынньанаҕын, сарсын оҕолор кинигэлэрин, тэтэрээттэрин булан биэриэм, онон бэлэмнэммитинэн бараҕын, эбии дьарыктарга хайаан да сылдьаҕын.  Бастакыҥ – физика, бэһис чыыһылаҕа буолар», – диэтэ уонна иккиэн сылайбыппыт кыратык ааһан, докумуоннарбытын баттаһа туттаран, санаабыт көтөҕүллэн, кинилэр даачаларыгар бараары, тохтобулга оптуобус күүтэ турар дьон диэки аргыый аҕайдык хаама турдубут.

Таайбар олорон, эксээмэннэрбин туттардым эрээри, биири кыайбатым. Биллэн турар, үөрэххэ киирбэтэхпиттэн хомойбутум, ол эрээри дойдубар төннөрбүттэн эмиэ да үөрэ санаабытым. Арааһа, ити соһуччу сүтүк кэнниттэн ийэбин, дьоммун-сэргэбин ахтыбытым күүһэ бэрдиттэн буолуо (оччолорго 17-лээх оҕо буоллаҕым). Таайым массыынанан өрүс пордугар аҕалан биэрбитэ.  Арахсаары туран:

-- Чэ, тоойуом, санааҕын түһэримэ, дьиэҕэр тахсан, ийэҕэр доҕор буолуоҥ, улахан оҕолор үөрэнэ барыахтара, аармыйаттан кэллэххинэ, кэлин да үөрэниэҥ, кытаат! – диэбитигэр, көмөлөспүтүн иһин махтаммытым уонна ол махтал тылларбын эр киһилии илии тутуһан, өссө төгүл бигэргэппитим.

Ити курдук мин олохпор таайым Виктор Алданскай уонна кини дьиэ кэргэнэ кырата суох көмөнү оҥорон тураллар. Бу иһин кинилэргэ -- улахан махтал! Кэнники санаатахпына, зоотехник буолар мин дьылҕам буолбатах эбит, эбэтэр ол эксээмэммин туттаран, үөрэххэ киирэн, баҕар, зоотехник буолан, билигин атын эйгэлээх киһи буолан олоруом эбитэ буолуо...

Алданский 3

  • Хаҥастан уҥа: Федор Турантаев Виктор уонна Уолан Афанасьевтары кытары Виктор Федорович Алданскай төрөөбүтэ 85 сылыгар аналлаах тэрээһиҥҥэ. Дүпсүн, 2002 сыл.

Киэн тутта этэбин

Аармыйаҕа икки сыл сулууспалаан баран, дойдубар кэлэн, кыратык сопхуоска үлэлээбитим, онтон били бастаан оскуола кэнниттэн тиийэн докумуоннарбын туттара сылдьыбыт сирбэр, Иркутскайдааҕы политехническай институкка, инженер-механик идэтигэр үөрэнэ киирбитим.

Үөрэнэр сылларбар кэлэ-бара Дьокуускайга таайдарбар Виктор уонна Вячеслав Федоровичтарга сылдьарым.

Үөрэхпин бүтэрэн, төрөөбүт улууспар үлэлии сылдьан, ыал буолан, үлэ булан, 1997 сыллаахха Дьокуускайга көһөн киирбитим. Онтон ыла аймахтарбын кытары өссө чугастык алтыспытым. Виктор Федорович улахан уолун, Уолан Викторовиһы, бастаан көрөөт, киниэхэ аҕатын хаана баһыйбытын тута бэлиэтээбитим (арааһа, мин эрэ буолуо дуо, көрбүт эрэ барыта аҕатыгар майгыннатара буолуо). Валераны, Любаны, Витяны уонна Надяны, уруккуттан  билэр этим. Ордук чугастык Виктордыын бодоруһабын. Кини юрист идэлээх, Ис дьыала сулууспатын бэтэрээнэ. Таайым оҕолоро бары талан ылбыт идэлэринэн таһаарыылаахтык үлэлээн-хамсаан, оҕолонон-урууланан аҕаларын сырдык аатын дьоһуннук ааттаталлар. Өссө Виктор Федорович Афанасьев диэн хос сиэн баар.

Мин Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр 18 сыл үлэлээбитим. Өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар командировкаҕа сылдьарбар тыа сирин үлэһит дьоно барахсаттар, билсэн-көрсөн, кэпсэтэн-ипсэтэн, Афанасьевтар сиэннэрэ буоларбын биллэхтэринэ: «Ээ, Виктор Алданскай эн таайыҥ эбит дии!» – диэн сөҕө-махтайа, эмиэ да ыйытыы былаастаан этэллэрин үөрэ истэрим. Ону мин, кыратык нуучча тылын кыбытан, ону ааһан киэн тутта: «Кини мин родной таайым», – диэччибин.

Федор ТУРАНТАЕВ,

инженер-экэнэмиис

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23