Уопсастыба

Бастыҥнар манна бааллар

Сийиэс аһыллыытынан эҕэрдэлииригэр култуура уонна духуобунай сайдыы миниистирин солбуйааччы Афанасий Ноев билигин, патриотическай иитиигэ болҕомто күүһүрбүт кэмигэр, суруйааччы уопсастыба олоҕор ылар оруола үрдээбитин бэлиэтээтэ. Айымньылаахтык үлэлиир суруйааччыларга: Михаил Санниковка, Михаил Ивановка, Дмитрий Пономаревка, Айталина Никифороваҕа, Валериан Николаевка министиэристибэ Бочуотунай грамоталарын, Августина Владимироваҕа, Саргылаана Спиридоноваҕа, Елена Филатоваҕа, Римма Корякинаҕа «Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна» бэлиэни, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, саха народнай поэта Иван Мигалкиҥҥа өрөспүүбүлүкэ 100 сыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт мэтээли туттарда. Арктиканы сайыннарыы уонна хотугу норуоттар дьыалаларын министиэристибэтин идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлэ Аркадий Диодоров ыраах Анаабыртан кэлбит долган суруйааччыта Николай Туприҥҥа Махтал суругу туттарда.

Тылбааска үлэлиэххэ!

«Саха суруйааччылара» ассоциация бэрэссэдээтэлэ, Духуобунас академиятын вице-бэрэсидьиэнэ Олег Сидоров сойуус чилиэннэрэ литература бары жанрдарыгар таһаарыылаахтык үлэлииллэрин, уопсастыбаннай-духуобунай олоххо көхтөөхтүк кытталларын, улуустардааҕы айар түмсүүлэри салайалларын, эдэр талааннары үүннэрэллэрин чорботон туран, айар сойуус үлэтин үрдүктүк сыаналаата.

– Биһиги саха литературатын Арассыыйа таһымыгар таһаарар сыаллаах-соруктаах «Дружба народов», «Аврора» сурунааллардыын үлэлэһэбит. Онуоха биир мэһэй баар – айымньылар нууччалыы тылбаастара аҕыйах уонна ол суруйааччы тус кыһалҕатын курдук эбит. Инньэ гынан Иван Васильевиһы кытары сойуус иһинэн тылбаасчыттар бөлөхтөрүн тэрийэргэ сүбэлэһэн турабыт. Арассыыйаҕа 2015 сыл Литература сылынан биллэриллиэҕиттэн бу хайысхаҕа болҕомто ууруллан, саҥа кыахтар арыллан эрэллэр. Холобур, Сыыппара технологиятын сайдыытын федеральнай министиэристибэтин иһинэн тэриллибит уус-уран литература боппуруостарын сэбиэтигэр быйыл миигин киллэрдилэр. Билиҥҥитэ эрэгийиэннэртэн соҕотохпун. Казахстаны, Кыргызтаны кытары былааннаах үлэ урукку сыллартан ыытыллар. Кинилэр биһиги айымньыларбытын нуучча тылын нөҥүө билэллэр, онон тылбааска күүскэ үлэлиэххэ наада, – диэтэ Олег Гаврильевич.

Москубаттан Суруйааччылар сойуустарын норуоттар икки ардыларынааҕы холбоһугун салайааччы Юрий Коноплянников уонна Саха сириттэн төрүттээх поэт Владимир Федоров ыыппыт эҕэрдэлэрин ааҕан иһитиннэрдэ. Улуустардааҕы айар түмсүүлэри салайар Августина Хабароваҕа (Мэҥэ Хаҥалас), Римма Корякинаҕа (Чурапчы), Алексей Татариновка (Нам), Галина Ивановаҕа уонна «Современный якутский рассказ. Антология» кинигэни таһаарыыга үлэлэспит Надежда Егороваҕа Махтал суруктары туттарда.

Эһиги баар буолаҥҥыт!

«Айар» национальнай кинигэ кыһатын генеральнай дириэктэрэ Август Егоров этиитин үөрүүлээх сонунтан саҕалаата – ааспыт өттүгэр үбүлээһин боппуруоһа бэрт ыараханнык быһаарыллар буоллаҕына, Ил Дархан Айсен Николаев кэлэр сылтан социальнай национальнай литература тахсыытыгар сыллата 20,8 мөл. солк. көрөр туһунан дьаһалы таһаарбыт!

– Арассыыйаҕа 22 национальнай субъект баарыттан биэс эрэ эрэгийиэн – Татарстан, Башкоркостан, Чувашия, Удмуртия уонна Саха сирэ бэйэлэрин тылларынан сыллата сүүһүнэн кинигэни таһаараллар, атыттар түөрт-биэс кинигэнэн муҥурданаллар. Тылларын сүтэрэн эрэллэр. Биһиги бу эһиги курдук, суруйар-бичийэр дьонноох буоламмыт саха литературата баар, ааҕааччыларбыт бааллар. Ол да иһин Саха сирэ иллэрээ сыл Арассыыйаҕа «Саамай ааҕар эрэгийиэн» аатынан бэлиэтэммитэ, ону чиҥэтэн былырыын «Ааҕыы уонна кинигэ территорията» статуһу ылбыта. Ити элбэҕи этэр, – диэтэ Август Васильевич.

Алта сыллаах үлэ

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, саха народнай поэта Иван Мигалкин алта сыл устата туох үлэ ыытыллыбытын сырдатта.

– Алтыс сийиэс кэнниттэн алта сыл ааһа охсубут. Аан дойдуну аймаабыт ыарыы, кэскилбитин тэнитиэхтээх үтүөкэн уолаттарбыт Украина сэриитигэр Арассыыйа иһин кыргыска кыттыылара барыбыт сүрэҕин долгутар. Маннык кэмнэргэ биһиги атааннаспакка, бэйэ-бэйэбитигэр истиҥ-иһирэх сыһыаммытын көрдөрөн, бу аһары кылгас олохпутугар дьон холобур оҥостон ааҕар, оҕолорун-сиэннэрин үөрэтэр-иитэр айымньыларын бэлэх уунарга үлэлиэхтээхпит, – диэтэ.

Улуустардааҕы айар түмсүүлэри кытары үлэни сырдатарыгар үбүлүөйдэрин бэлиэтээбит «Ньургуһун» (Сунтаар), «Отуу уота» (Нам) уонна Үөһээ Бүлүү түмсүүлэригэр сойуустан төһө харчы бэриллибитин эттэ. Сийиэскэ түмсүүлэр көхтөөтүк кытталларын бэлиэтээтэ. Ол курдук, 55 сыллааҕыта Николай Рыкунов төрүттээбит, өр сылларга Александр Дунаев салайбыт «Отуу уота» түмсүүттэн Алексей Татаринов алта киһилээх дэлэгээссийэни аҕалбыт. Кинилэр кэккэлэригэр 80 сааһын туолбут Григорий Эверстов-Тыыппалаах баар (кини саха поэзиятыгар бэлиэ суолу хаалларбыт Варвара Потапованы тыыннаахтыы тырымнатан суруйбут ахтыытын киһи долгуйа ааҕар). Усуйаана улууһун бочуоттаах олохтооҕо, 87 саастаах Николай Слепцов-Чондон айымньылара ырытыллара буоллар диэн баҕатын биллэрдэ, кини суруйууларын Николай Курилов үлэлэригэр тэҥнээтэ.

Салгыы жанрдарынан айымньылаахтык үлэлиир суруйааччылары холобурдаата: Иван Андросов, Егор Картузов, Захар Федоров, Александр Постников тус-туһунан буочардаах суруйууларын ааҕан, киһи булт абылаҥар ылларарын, Ульяна Босикова, Айталина Никифорова, Надежда Егорова, Иннокентий Попов, Акулина Иванова, Ульяна Бурнашева ааҕааччыны тардар, ылыннарар күүстэрэ бэйэлэрин майгыларыныы сэмэйдэрин, киһини сэргэхситэр сылаастарын бэлиэтээтэ.

Москубаҕа олорор поэт, Саха сириттэн төрүттээх Иван Переверзин кинигэтин Валериан Николаев, Степан Сивцев-Доллу, Александр Постников, Михаил Иванов-Чуона Мэхээлэ, Августина Лонкунова, Афанасий Гуринов, Галина Фролова сахалыы тылбаастаан «Хоту дойду умсулҕана» хомуурунньугу таһаарбыттар. Онон кэлэр өттүгэр сүүрбэччэ поэт айымньыларын нууччалыы тылбаастаан, Москваҕа таһаартарыыны тэрийэр үлэ барар эбит. 2019 сыллаахха тахсыбыт «Саха сирин суруйааччылара» биобиблиографическай ыйынньык «Айар» национальнай кинигэ кыһатын, икки айар сойуус, Национальнай библиотека, Култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтин үйэлэргэ хаалар сүҥкэннээх үлэлэрин быһыытынан сыаналаата.

Салгыы эрэбиисийэлиир хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ Валериан Николаев отчуота истилиннэ.

Санааны атастаһыыга дэлэгээттэр көхтөөхтүк кытыннылар. Төһө да коронавирус пандемията хаайдар, сойуус чилиэннэрэ сийиэһи бары бойум тутуурдаах көрсүбүттэр: Наталья Михалева-Сайа уонна Дмитрий Наумов народнай суруйааччы буолбуттар, Алексей Амбросьев-Сиэн Мунду «ЖЗЛ» сиэрийэнэн Исидор Барахов туһунан, Варвара Окорокова Сайа, Дмитрий Наумов айар үлэлэрин туһунан монографиялара тахсыбыт. Үгүс киһи кинигэтэ күн сирин көрбүт. Ону бэлиэтээн тураннар, дэлэгээттэр алта сыллаах үлэ отчуотун биһирииллэрин, бигэргэтэллэрин биллэрдилэр. Кэлэр өттүгэр ассоциациялары, улуустардааҕы айар түмсүүлэри кытары үлэни өссө күүһүрдэргэ, кэҥэтэргэ, уопсай мунньаҕы сыллата ыытан бырабыланньа отчуотун истэргэ (коронавируһунан сибээстээн ыытыллыбатах), сойуус иһинэн сайт арыйарга уо.д.а. этиилэри киллэрдилэр.

Кистэлэҥ куолаһынан

Сийиэс иккис түһүмэҕэр сойуус бэрэссэдээтэлин таларга икки кандидатура киллэрилинэ: Иван Мигалкин уонна Афанасий Гуринов-Арчылан. Кистэлэҥ куоластааһын түмүгүнэн, уон куолаһынан чорбойон, Иван Васильевич үһүс төгүлүн сойуус бэрэссэдээтэлинэн талылынна.

Хаартыскаҕа Алексей Амбросьев түһэриилэрэ