Уопсастыба

Узбекистаҥҥа хас куоракка тиийдэхпит аайы сылга 365 күн баарыттан биэс эрэ күнүгэр күннэрэ тыкпатын этэллэр. Эмиэ биһиги курдук, күн-дьыл түөрт кэмҥэ уларыйан, кыһыҥҥы кэмҥэ – 20 кыр. тиийэ тымныы түһэрин, быйыл хаһааҥҥытааҕар да тымныйбытын туһунан гидтэрбит кэпсээтилэр. Балаҕан ыйыгар, көмүс күһүн кэмигэр, туристар дуоһуйа сылдьар ыйдара эбит. Ол курдук сайынын итии буоллаҕына, баччаларга күнүһүн 28 кыр  итийэр уонна киэһэ күн киирдэ да, сөрүүн буолар. Былааччыйанан сылдьан тоҥо быһыытыйаҕын.

Элбэх турист кэлэр буолан, тимир суол вокзалларыгар, авиапорка киһи тобус-толору! Ол иһин тохтобула суох айанныыр электропоездтарга билиэт суох, гостиницаҕа Киргизияттан кэлэн иһэр турист билиэтэ суох буолан, таксинан бараары олороругар түбэспиппит. Онуоха холоотоххо, биһиги салайааччыбыт Галина Бочкарева  эрдэттэн билиэппитин ылан, гостиницаларбытын сакаастаан, барытыгар бэлэмҥэ сырыттыбыт. Салайар дьоҕурдаах буолан, хас биирдиибитигэр сыһыана да ураты үчүгэй, ол иһин сылын аайы умсугуйан айанныыр үтүө үгэс олохтонноҕо.

Бастакы күммүт Ташкентан саҕаламмыта. Икки этээстээх аэробуһунан куорат устун экскурсия буолбута. ССРС саҕана Ташкент Москва, Ленинград, Киев кэнниттэн төрдүс улахан куоратынан биллэр эбит. Куоракка араас омуктар олороллор. Биһиги бастакы күммүтүгэр Ташкент куорат 47 №-дээх нуучча оскуолатын үөрэнээччилэрин кытта түбэһэн сылдьыбыппыт.

Самарканд, Бухара куораттар өссө уратылар, узбек норуотун сүрүн историятын, култууратын кэрэһэлииллэр. «Бу куораттары көрбөтөххө, Узбекистаҥҥа ситэ сылдьыбатаххын» диэн мээнэҕэ эппэттэр эбит. Самарканд куорат 2750 саастаах, мавзолейдар, храмнар ааннара тыһыынча сыл анараа өттүгэр оҥоһуллубуттарынан тураллара сөхтөрдө. Узбекистан куораттарыгар сырыы кэнниттэн биири сөҕө көрдүм. Урукку баһылыктарын уҥуохтарын (некрополь) храмнарыгар харайан сибэтиэй миэстэ курдук ылыналлар эбит. 14-с үйэҕэ баһылаан-көһүлээн олорбут Тамерлан--Тимир Хаан туһунан гид итийэн-кутуйан туран кэпсиир. Самарканд куораты 40 сыл устата салайбыт Мирза Улумбек туһунан истиҥ өйдөбүлүнэн баараҕай пааматынньыгын таһыгар туран эмиэ бэрт элбэҕи кэпсээтэ.

Бухараҕа кириэппэс иһигэр эргэ куоракка ремесленниктэр олороллор эбит. Хлопоктан өрөн илиинэн тикпит соннорун, сэлиэччиктэрин сыанатын туристарга төрүт түһэрбэттэр. Уруккаттан утум туппут керамистар, таҥас өрөөччүлэр идэтийбит дьарыктара көлүөнэ устун бэриллэн истин диэн, кинилэртэн бырабыыталыстыба нолуок туппат эбит.

Самаркаҥҥа чааһынай ыалга сылдьан плову астына амсайдыбыт. Оттон Бухараҕа кириэппэс иһигэр баар эргэ куорат диэн ааттанар сиргэ тыһыынчанан киһи киэҥ саалаҕа олорон, аһыы-аһыы шоу кэнсиэр көрдүбүт. Урукку Бухара эмираттара арыый да түүр омугар улахан буккааһа суох буолан ураты кырасыабайдар дуу дии санаатым. Манна таджиктар улахан аҥардара олорор эбит, ол эрэн тыллара узбектыы.

Үгүс туристар Ташкент кэнниттэн Самарканд, Бухара куораттарынан сылдьан баран,айаннарын түмүктүүллэр эбит. Оттон биһиги Фергана мыраанын түөрт куораттарыгар, Маргелаҥҥа, Ферганаҕа, Риштаҥҥа, Кувоҕа,Кокаҥҥа сырыттыбыт. Маргелан куурусса уонна килиэп куората диэн суолталаах. Узбекистан бары куораттарыттан лэппиэскэни, килиэби ураты минньигэһинэн астыырын таһынан, солкону өрөр чааһынай фабрикалааҕынан биллэр эбит. Маргеланскай солко диэн үрдүктүк сыаналанар.

Фергана мыраана саас ураты минньигэс сыттаах сибэккилэринэн, абрикос отон маһын сибэккитэ ураты араас сыты, өҥү биэрэринэн тэҥнээҕэ суох эбит. Ферганаҕа ССРС народнай артыыһа Александр Абдулов төрөөбүт, ийэлээх аҕата театрга өр сыл үлэлээбиттэр. Ону тэҥэ Фергана небинэн дьарыктанар  промышленнай куорат быһыытынан уратылаах.

Ташкеҥҥа Амерсой диэн горнолыжнай курорт саамай үрдүк чыпчаалын фуниклерунан үс түһүмэҕинэн дабайдыбыт. Бу куруорду саамай биллэр предпринимателлэрэ  Рабшан Убайдуллаев Швейцария, Кытай фирмаларын кытары тута сылдьар. Араас тутулла турар дьиэ элбэх эбит.

Түмүктээн эттэххэ, Узбекистан дьоно-сэргэтэ ССРС саҕаттан биир союзнай өрөспүүбүлүкэ буоларынан уонна Арассыыйаҕа элбэх киһи үлэлии кэлэринэн, сайаҕастар. Уулуссаҕа, баһаарга сылдьан ону-маны ыйыттахха, үөрүүнэн быһаараллар. Саха сириттэн сылдьарбытын биллэхтэринэ, хайаан да онно убайдара, бырааттара үлэлии сылдьыбытын кэпсииллэр. Бэл, оҕолор эйэҕэстэриттэн олус астынным. Поездка аргыстарбыт итии чэй аҕалан, бэйэлэрэ саҕалаан кэпсэппиттэринэн сылыктаатахпына, саастаах дьоҥҥо үтүөтүк сыһыаннаһар үгэстэрэ баар. Уонна биири хайгыы көрдүм: дьахтар аймах сааһыттан тутулуга суох, сото сыгынньах сылдьыбаттар, хайаан да ыстааннаах буолаллар, суһуохтарын өрүнэ сылдьаллар. Аны сөбүлээбит ыалдьыттарыгар пиалаҕа чэйи түгэҕин ааһарынан эрэ куталлар, ол аата күндү ыалдьыт налыйан олорон, пиалаҕын өссө утары уун, өссө чэйдэ ис диэн абыычайдара эбит. Ити бэлиэтээһиммэр эбэн эттэхпитинэ, айаммыт табылыннын диэн, Ташкеҥҥа түһэр дьиэбитигэр кэлээт да, илдьэ тиийбит  алаадьыбытын эмти тутан, мас лабаатын анныгар уурбуппут. Самаркааҥҥа тиийээт да, гостиницаҕа көрсөн түһэрэр респешентэн анаан аҕалбыт иһиппитигэр аал уоту оттон, сирбитин аһатарга көҥүл ылан, сир сыта отунан, туоһунан уот оттон, алаадьынан айах туппуппут. Аал уоппут ону эрэ күүтэ сылдьыбыттыы, сырдьыгыначчы умайан, дойдубут сытын таһааран, күөх буруо унаарыйбыта. Аны Самаркаҥҥа, Бухараҕа, Ташкеҥҥа сылдьан күн эргииринэн оһуокайдаан, олохтоохтор сэҥээрэн, харахтара сырдыы түспүтэ. Бухараҕа ыалдьыттары түһэрэр дьиэ хаһаайыныгар киэһэ остуолга олорон, балаҕан ыйын 27 күнүгэр Саха Өрсөпүүбүлүкэтин күнүн оһуокайынан уруйдаабыппыт. Сахабыт сирэ сайда-үүнэ турдун диэн, Ил Дархаммыт аатын доргуччу ааттаан, уруй-айхал тылларын эппиппит.