Уопсастыба

Хомойуох иһин, билигин дойдуга буола турар быһыы-майгы барыбыт олоҕор ураты өйдөбүллэри, санаалары киллэрдэ. Ханнык баҕарар судаарыстыба атыттары кытта бэйэ-бэйэҕэ эрэнэр, тирэх буолар ылбаҕай ыаллыы сыһыаннаах эрэ түгэнигэр чөл туруктанар, онтон ол сыһыан кэбирээн, тыйыс тыын киирдэҕинэ, көмүскэлгэ наадыйар түгэнэ кэлэр. 

Анал байыаннай дьайыыга хомууру биллэрээттэрин кытта биһиги оҕолорбут, саха чулуу ыччата эмиэ ыҥырыллан, ытык иэстэрин толоро барбыттара. Кинилэр норуоту кытта бииргэ буолан, дойдубут киэҥ көхсө, уһун тыына, сырдык санаата баар моһолу, мэһэйи суох гынарын туруулаһа сылдьаллар. Ол сорук туолуутугар тыыннарын толук уурбут уолаттар эмиэ бааллар. Мин бүгүн биир оннук эрэллээх доҕор, сатабыллаах саллаат, тапталлаах оҕо, эйэҕэс кэргэн, амарах аҕа туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.

Дьоллоох оҕо сааһа

Андрей 1978 сыллаахха балаҕан ыйын 8 күнүгэр Ольга Ивановна Пермякова уонна Агит Николаевич Баишев дьиэ-кэргэттэригэр төрдүс оҕонон күн сирин көрбүтэ. Дьоллоох оҕо сааһа, ыал буолан, дьиэ-уот туттан киириитэ, эр киһи быһыытынан үүнэн-сайдан тахсыыта, ыал аҕа баһылыга буолуута, үлэҕэ-хамнаска буһуута-хатыыта барыта тапталлаах Хатаһыгар ааспыта.

Ийэтин-аҕатын өттүттэн улахан киэҥ-халыҥ аймахха үөскээбит буолан, кини кыра оҕо эрдэҕиттэн сүрдээх көхтөөх, кэпсэтэргэ-ипсэтэргэ, алтыһарга үөрүйэх уонна саамай үчүгэйэ, үлэҕэ-хамнаска, кыайыгас-хотугас, бүтэригэс-оһоругас буола улааппыта. Андрей дьоҥҥо куруутун көмөлөһөргө, тирэх буоларга бэлэм этэ. Кэлин бары улаатан, тус-туһунан ыал буолан, тарҕаһан олорон, бииргэ төрөөбүттэрин кытта сибээһин быспатаҕа, наадалаах кэмҥэ баар буола түһэрэ, хаһан даҕаны көрдөһүннэрэ-ааттаһыннара барбакка бэрт чэпчэкитик, буолуохтааҕын курдук орун-оннугар оҥорбута-туппута эрэ баар буолара.

Бэрт оҕомсох, эйэҕэс-сайаҕас майгылаах, сылаас сыһыаннаах буолан, аймах-билэ дьонун оҕолоругар күндү убайдара этэ. Удьуордаан туран, олох кыра эрдэҕиттэн тиэхиньикэни ис-иһиттэн баҕаран туран көрө-истэ, билэ, үөрэнэ сатыырын бэлиэтии көрөн таайдара, аҕата үөрэ-көтө чугаһаталлара.

Онон Хатас оскуолатыгар тыраахтары ыытарга уһуйуллан, оскуоланы бүтэрэригэр ситии-хотуу аттестатын кытта тэҥҥэ илиитигэр тырахтарыыс дастабырыанньатын туттарбыттара. Этэргэ дылы үлэлииргэ-хамсыырга толору бэлэмнээх киһи тахсыбыта.

Оскуолаҕа үөрэнэр сааһыттан бэйэтин лаппа кыанар уол айылҕаҕа сылдьа үөрэммитэ, тыа сирин үлэтин сатыыра, билэрэ-көрөрө элбэҕэ. Дэгиттэр спортсмен быһыытынан, нэһилиэгин аатын үгүстүк көмүскээн, үрдүк үрдэллэргэ үктэннэрэн, үтүө сурахтары аҕалтыыра. Успуорка дьарыктаммыт көрүҥнэрэ барыта хамаанданан оонньуур көрүҥнэр – волейбол, баскетбол, туристическай сүлүөттэр уо.д.а. Ол эбэтэр оҕо сааһыттан хамаанда, оскуола, нэһилиэк туһугар кыттара.

Аны сайыҥҥы сынньалаҥҥа сүөһү аһын бэлэмнээһиҥҥэ, сүрүннээн оттооһуҥҥа звеноҕа үлэлиирэ, онно эмиэ бары биир киһи туһугар, биир киһи барыбыт туһугар диэн өйдөбүлүнэн улааппыта. Ити курдук, Андрей ханна да сырыттар, хаһан даҕаны бэйэтэ-бэйэтигэр бүгэн сылдьыбакка, куруутун олох үөһүгэр, наадалаах, тоҕоостоох түгэннэргэ киниттэн тутулуктааҕы уталыппакка оҥорон иһэрэ. 

Сыыспат снайпер

Кини бу үтүө майгыта оччолордооҕу Сэбиэскэй Аармыйаҕа дойду иннигэр ытык иэһин төлүүрүгэр, сулууспалыырыгар төһүү күүс буолбута мөккүөрү үөскэппэт. Сулууспалаабыт чааһа ВДВ мээнэ киһи тиксэр чааһа буолбатах этэ. Аны манна сылдьан үөрэнэн, “снайпер” аатын ылбыта.

Аармыйа кэнниттэн тапталлаах, төрөөбүт Хатаһыгар төннөн кэлэн салгыы үлэлиир-хамсыыр былааннаах “ССРС 60 сыла” сопхуоска тырахтарыыһынан үлэлии киирбитэ. Манна кини 2005 сылга диэри үлэлээбитэ, онтон атын тэрилтэҕэ көспүтэ. Ол биричиинэтэ – дойду үрдүнэн судаарыстыба тутулугар тиийэ тахсыбыт уларыйыылар долгуннарыгар тыа хаһаайыстыбата улаханнык эмсэҕэлээн, айгыраан үлэ миэстэтэ аҕыйаан, хамнас лаппа түспүтэ.

2000 сыллаахха Андрей орто дойду олоҕун саамай истиҥ-иһирэх иэйиитинэн, тапталын Натальяны көрсөн,  ыал буолан, дьиэ-уот туттубуттара. Дьиэлээх-уоттаах, оҕолоох-уруулаах, кэтэх хаһаайыстыбалаах киһи төһө даҕаны бэриниилээх, сатабыллаах үлэһит буоллар, үлэтин уларытарыгар күһэллибитэ.

Андрей дьиҥ саха эр киһитин быһыытынан, байанайдаах булчут, балыксыт этэ. Өбүгэ саҕаттан суруллубатах айылҕа сокуоннарын, булт-алт сиэрин-туомун билэрэ, ону барытын тутуһара. Куруутун сиргэ сылдьар буолан, тыаны, тайҕаны кинигэ курдук ааҕара, кыыл-сүөл суолун-ииһин, сылдьар ыырдарын эндэппэккэ билэрэ, балыктыырын эмиэ олус сөбүлүүрэ.

Кини сонордоһору таһынан, балыктааһын курдук чуумпу эрээри, тулууру, дьулууру, кэтэһэри-күүтэри эрэйэр көрүҥҥэ эмиэ дьоҕурдааҕа.

Андрей 2022 сыллаахха алтынньы 2 күнүгэр бэбиэскэ тутан, Аҕа дойдутун ыҥырыытын туох да саарбахтааһына, кэтэмэҕэйдээһинэ суох ылынан, сарсыныгар айаҥҥа туруммута, Сэбиэскэй Аармыйаҕа ылбыт идэтинэн анал чааска анаммыта. Кыргыһыы хонуутугар киһи киһиэхэ кэпсээбэт, баҕарбат ыарахаттарын көрсүбүтэ. Санаата кытаанах, ырата ыраас, майгыта мааны буолан, ол үлүгэрдээх киһи үөйбэтэх иэдээнигэр да сылдьан, куруутун аттыгар баар бииргэ сылдьар дьоннорун санааларын көтөҕө, бөҕөргөтө сылдьыбытын туһунан уоттаах, суостаах-суодаллаах кыргыһыы хонуутугар бииргэ сылдьыбыт уолаттара махтана кэпсииллэр. 

Эйэлээх олох туһугар олоҕун толук уурда

Дьэ, маны этэн эрдэхтэрэ, саха уустук тургутууларга өркөн өйүн күүһүгэр, ийэ кутун иитиитигэр эрэнэр диэн. Өй күүһэ диэн аҥаардас толкуй, сатабыл эрэ буолбакка үтүөнү, ситиһиини, кыайыыны ыраланыы уонна ол туһугар дьулуһуу, тардыһыы буолар. Бииргэ сылдьыбыт дьоно Андрейы дьиҥ чахчы ыксаллаах быһыыга-майгыга, киһи үрүҥэ-харата биллэр түгэннэригэр билбит буоланнар, кинини үрдүктүк сыаналыыллара истибити эрэ барыларын долгутар, киэн тутуннарар.

Санаан да көрдөххө, өлүүнү-сүтүүнү ортотунан сылдьан, төһөлөөх кытаанах санаалаах, бэйэтигэр, аттыгар баар дьонугар эрэллээх киһи: “Ребята, успокойтесь, живы будем, не помрем”, — диэҕэй?!

Киһи дойдутугар, чугас дьонугар төһө бэриниилээҕэ атын сиргэ, ураты түгэннэргэ, тургутуулаах күннэргэ ордук биллэр. Оннук түгэннэргэ кини бэйэтин төрдүгэр-ууһугар, төрүт үгэстэригэр тирэнэр. Бу суруллубут тыллар барыта тас көрүҥүттэн, тутта-хапта сылдьарыттан көрдөххө, мин аҕай дэммэтэх, түөһүн тоҥсумматах,  сэмэй эрээри аттыгар сылдьыбыт дьон ытыктабылларын, үтүө өйдөбүллэрин ылыан ылбыт Андрейы – Андрей Агитович Баишевы саха омук биир чаҕылхай уолун туһунан кэпсииллэр. Хоргутуохпут, хомойуохпут иһин Андрей сырдык тыына биһиги эйэлээх халлаан анныгар олорорбут туһугар быһынна...

Кини Олох диэн айан суолун устун баара суоҕа 45 эрэ сыл айаннаата, 46 сылын толорбото. Эрэллээх доҕоттордоох буолан, иһиирэр буулдьа аннынан көрдөөн-көрдөөн, көмүс уҥуоҕа көстөн, төрөөбүт төрүт буорун булла диэн уоскутунуохпут эбитэ дуу... Үтүө киһи туһунан сырдык өйдөбүл үйэлэргэ сүппэт.

Андрей Баишев хорсун быһыытын, эрэллээх майгытын иһин “Боевое братство без границ”  дойдулар икки ардыларынааҕы пуонда “Ветеран боевых действий”, “За участие в спецоперации по денацификации и демилитаризации Украины”, “За ратную доблесть” диэн мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.