Уопсастыба

“Биһиги култуура уонна сынньалаҥ пааркабыт кырдьаҕас паарка. Ол курдук кини 1967 сыллаахха баар буолбута. Ол  курдук оччоллорго Амма нэһилиэгин олохтоох Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорбут Иннокентий Андреевич Швердин нэһилиэнньэ сынньалаҥын атаарарыгар, ыһыахтыырыгар анаан бу сиргэ паарка тутулларын ситиспитэ. Кини биһиги нэһилиэкпитин 1965-1970, 1972-1974 сылларга  үрдүк таһаарыылаахтык, бэриниилээхтик салайабыта. Ол да иһин дьон –сэргэ туруорсан, ону олохтоох дьокутааттар ылынан пааркабытын кини төрөөбүтэ  100 сылыгар сөп түбэһиннэрэн аатын иҥэрбиппит. Олохтоох сэбиэт дьокутааттара бэйэлэрин IX сиэссийэлэригэр  ол туһунан уурааҕы биир санаанан ылыммыттара. Ону кытта бу сыл  аатын үйэтитэн өйдөбүнньүк бэлиэ туруорбуппут. Онно Иннокентий Андреевич оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ, кинини чугастык билэр дьон кэлэн кыттыыны ылбыттара, иһирэхтик ахтыбыттара.

Иннокентий Андреевич туһунан кылгастык сырдатан ылар буоллахха, кини атырдьах ыйын 4 күнүгэр 1919 сыллаахха Амма оройуонун Бөтүн нэһилиэгэр, дьадаҥы — бааһынайдар дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ өрөбөлүүссүйэ иннинэ да, кэннинэ да тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаммыттара. Кыра эрдэҕиттэн ыарахан үлэҕэ сыстан, эдэр сааһыгар тулаайах хаалан олох кыһалҕатын этинэн — хаанынан билбитэ. 1936 сыллаахха Эмис 4 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, Алтан нэһилиэгэр 7 кылаастаах оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ. Ол кэннэ 20 саастааҕар оскуолатын ситиһиилээхтик бүтэрэн, тута колхуоска үлэлии киирэр. Онно   ЫБСЛКС оройкуомун бүрүөтэ хомсомуолга киирэрин бигэргэтэн, хомсомуол чилиэнэ уонна колхуос алын сүһүөх тэрилтэтин сэкирэтээринэн талыллар. 1939 сыл атырдьах ыйын 15 күнүгэр диэри ЫБСЛКС оройкуомугар, инструкторскай отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлиир.  Баара суоҕа 20 — чэлээх уол холкуоска, Амматыттан харыс да сири халбарыйбакка үлэлээн кэлбитэ. Кини үлэҕэ — хамнаска көхтөөх, таһаарыылаах үлэлээх буолан эдэр сааһыттан салайар үлэлэргэ ананар. 25 сааһыгар ССКП  чилиэнигэр кандидатынан сылдьан баран, 27 сааһыгар  баартыйа  чилиэнэ буолбут. Бу кэмҥэ коммунистическай партия чилиэнинэн талыллар олус улахан эппиэтинэс уонна үрдүк чиэс этэ. Иннокентий Андреевич чахчы да бэйэтин таһарыылаах үлэтинэн, дьоһун майгытынан оннук итэҕэли ыллаҕа.  Бэйэтин туһунан дьоҥҥо сырдык, ыраас эрэ өйдөбүлү хаалларбыт. 1950 сыллаахха «Коммунизм» колхуоска бэрэссэдээтэлинэн Амматааҕы заготхонтуораҕа үлэлии сырыттаҕына, төрөөбүт үөскээбит Бөтүнүгэр аҕалан быыбардаппыттара. Ол сыл олус үчүгэй дьылынан буолбута. Бөдөҥсүйбүт колхуос 41000 центнер оту оттообута.  Онно “МС – 1100” мааркалаах тыраахтар эрийэр автоматическай ылардаах молотилка кэлбитэ. Иннокентий Андреевич үчүгэй салайааччы этэ.

Дьону кытта уопсай тылы түргэнник булара. Биригээдэлэргэ, звеноларга, фермаларга мэлдьи сылдьара, сүбэлиирэ, көмөлөһөрө. 1952-55 сылларга Дьокуускайдааҕы салайар кадрдары бэлэмниир оскуолаҕа үөрэммитэ. 1975 сыллаахха бурдук үрдүк үүнүүтүн ылан 1958 сыллаахха тыа хаһаайыстыбатын Бүтүн Сойуустааҕы быыстапкатыгар кыттыбыта. Оройуон үрдүнэн оҕуруот аһын олордууга бастыкынан ылсыбыта. 1955 сыллаахха паарынан ититиллэр 30 миэтэрэ  усталаах  5 миэтэрэ туоралаах үстүөкүлэ теплицаны туттарбыта. Помидор, тыква, оҕурсу уонна да атын оҕуруот аһын олорторон үрдүк үүнүүнү ылбыттара. Маны таһынан хортуоппуй, хаппыыста, моркуоп үүннэрэн колхозтаахтар дохуоттарыгар түҥэтэллэрэ. Ол үлэлэрин түмүгүнэн хас да сыл тыа хаһаайыстыбатын оройуоннааҕы быыстапкаларын кыайыылааҕынан буолуталаабыттара. Саҥаны олоххо киллэриигэ күүскэ үлэлээбитэ. Кэлин пенсияҕа тахсыар диэри Амматааҕы райпоҕа прорабынан үлэлээн хас да маҕаһыын дьиэтин туттарбыта. Эйэҕэс майгылаах, саталлаах салайааччы, үлэтигэр бэриниилээх уонна ирдэбиллээх этэ. Иннокентий Андреевич чахчы да дьаһаллаах, инникини көрөр салайааччы буоларын быһыытынан Амма нэһилиэгин, ону ааһан улуус  дьоно – сэргэтэ кэлэн ыһыахтыыр, сынньанар сирдэрин оҥорорго туруулаһан, 1967 сыллаахха Амма нэһилиэгэр Сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьан Аммаҕа билигин үлэлии турар паарка миэстэтин булларбыта. Оҕолорун көмөлөһүннэрэн аркалаан олбуордаабыта. Онон бу паарка Аммабыт биир киэн туттар, аатын иһирэх тылынан ахтар киһибит аатын сүгүөн сүгэр. Инникитин Олоҥхо ыһыаҕынан пааркабытыгар тутуллубут тутуулары бука бары харыстыы сылдьыахпыт,    бэртээхэй тутуулар өссө да өр сылларга биһигини үөрдэ туруохтара диэн эрэнэбин”, — диэн Михаил Алексеевич сиһилии кэпсээтэ, санаатын тириэртэ.

“Амма олоҕо” хаһыат