Күн-дьыл түргэнин эриэхсит, номнуо балаҕан ыйын ортото ааһа оҕуста, оттооһун үмүрүйдэ, бурдук уонна хортуоппуй, оҕуруот аһын хомуура түмүктэнэр кирбиигэ киирэн эрэр.
401 213 туонна от
Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин чахчытынан, балаҕан ыйын 20 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох бары хаһаайыстыбалар 401 213 туонна оту, ол иһигэр мобильнай биригээдэлэр 30 025 туоннны оттообуттар. Бу кыстыыр от 92 %-а. Манна 37 286 туонна ааспыт кыстыктан ордубут кур оту эптэххэ, кыстыгы туоруур от 99 %-а хааччыллар кыахтаах. Биирдиилээн улуустарынан ылан көрдөххө, былааннарын Нам улууһа 105 %, Уус Алдан улууһа 104 %, Хаҥалас улууһа 101 %, Абый, Ньурба уонна Кэбээйи улуустара 100 %, Мирнэй уонна Ленскэй улуустара 97 %, Мэҥэ Хаҥалас, Үөһээ Бүлүү уонна Бүлүү улуустара 95 % толорбуттар.
Маны таһынан, 20 744 туонна сиилэс угуллубут. Ити былаан 73 %-на. Сенаж 7 601 туонна бэлэмнэнэн, сорудах 53 % толоруллубут. Алдан, Үөһээ Бүлүү улуустара сорудахтарын туһааннаҕынан 136 %, 105 % толорбуттар. Амма улууһа 93 % толорбут.
Гектартан – 8,4 сэнтиниэр
Саас бурдук 10 032 гектар бааһынаҕа, ол иһигэр сэлиэһинэй 1 633 гектарга, ньэчимиэн 2 413 гектарга, эбиэс 5 971 гектарга ыһыллыбыта. Сайын курааннаан, үүнүү ортоһуор, агрономнар барыллаан ааҕалларынан, 11 600 тыһыынча туонна бурдук, ол эбэтэр гектартан ортотунан 10 сэнтиниэр үүнүү кэлиэн сөп эбит.
Хаһаайыстыбалар балаҕан ыйын бастакы күннэриттэн хомууру саҕалааннар, билиҥҥи туругунан, 5 479 гектар бааһына бурдугун быспыттар. Баалабайынан 4 617 туонна бурдугу, ол эбэтэр биир гектартан ортотунан 8,4 сэнтиниэр үүнүүнү ылбыттар. Маныаха улуустар көрдөрүүлэрэ араас, гектар ахсыттан Ленскэй хаһаайыстыбалара 25, уус алданнар 12,6, аммалар 10,4 сэнтиниэри, оттон мэҥэлэр уонна хаҥаластар 5-тии сэнтиниэри хомуйбуттар.
Ардах түһэн, хамбаайыннарга улахан мэһэйи үөскэппит. Санатан эттэххэ, былырыын баччаларга 4 001 туонна бурдук хомуллубута.
Хомуур үгэнэ
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саас хортуоппуй 6 175 гектар, оҕуруот аһа 1 304 гектар бааһынаҕа олордуллубута, онон 71 900 туонна хортуоппуйу уонна 26 812 туонна оҕуруот аһын хомуйар сорудах түһэриллибитэ.
Билигин хомуур түмүктэнэр кирбиигэ киирэн эрэр, баалабайынан 51 107 туонна хортуоппуй хомуллан, хас гектар ахсыттан ортотунан 94,4 сэнтиниэр үүнүү ылыллыбыт. Өлгөм үүнүүнү Алдан (137 сэнтиниэр), Ленскэй (120 сэнтиниэр), Уус Маайа (109 сэнтиниэр), Мэҥэ Хаҥалас (105 сэнтиниэр), Нам (100 сэнтиниэр) хоторбуттар.
Маны таһынан, 17 180 туонна оҕуруот аһа, ол иһигэр, 4 414 туонна хаппыыста, 1 743 туонна моркуоп, 1 681 туонна сүбүөкүлэ о.д.а. оҕуруот аһа хомуллан, хас гектар ахсыттан 117 сэнтиниэр үүнүү ылыллыбыт.
Хоту хайдаҕый?
Биллэрин курдук, хотугу улуустар олохтоохторо хортуоппуйу, уопсайынан оҕуруот аһын сылаас кирээдэлэри оҥорон, атыннык эттэххэ, эбии буор кутан үрдэтиллибит кирээдэлэргэ үүннэрэллэр. Быйыл хортуоппуйу Абый, Орто Халыма, Өймөкөөн уонна Эдьигээн иккилии, Муома 11, Дьааҥы 14, Үөһээ Халыма 9 гектарга олордоннор, сыа-сым курдук тутан хомуйан бүппүттэр.
Көрдөрүүлэрэ араас: абыйдар гектар ахсыттан 90, эдьигээннэр 85, үөһээ халымалар 84, орто халымалар 80, муомалар 63, өймөкөөннөр 45, дьааҥылар 40 сэнтиниэри хомуйбуттар. Кылгас сайыннаах, эрдэ хаһыҥныыр, сөҥүү кэмчи, сир мууһа чугас, быйаҥнаах араҥата чараас сиригэр бу улахан сыранан ситиһиллэр.
«Онус куулу – ыл»
Дьокуускай уонна куорат таһынааҕы бөһүөлэктэр хаһаайыстыбалара хортуоппуйу 1 206 гектарга олордубуттара, билигин кинилэр барыта холбоон 13 735 туоннаны хомуйар соругу туруорунан, үлэ үгэнигэр сылдьаллар.
Күн бүгүҥҥү туругунан, 1 026 гектартан 9 102 туонна хортуоппуй хостонон, гектар ахсыттан 88,8 сэнтиниэр үүнүү хомуллубут. Биллэрин курдук, куоракка сиртэн үүнээйини ылыыга Котрус, Ким, Эм, Скупченко, Абдужабров уо.д.а. бааһынай хаһаайыстыбалара, биирдэм тэрилтэлэрэ идэтийэн үлэлииллэр. Кинилэр маассабай хомуурга иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэри кытары дуогабар түһэрсэн көмөлөһүннэрэллэр. Холобур, АГАТУ, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникума итиэннэ кэккэ лиссиэйдэр устудьуоннара хомуур саҕаланыытыгар чугастааҕы бааһыналарга уончалыы хонукка үлэлээтилэр.
Сорох хаһаайыстыбалар нэһилиэнньэҕэ бэрт көдьүүстээх аахсыйаны тэрийэллэр: биллэрии таһаараннар, ким баҕалааҕы хомуурга ыҥыраллар, уон куул хортуоппуйу хомуйдахха, биир куулу босхо биэрэн ыыталлар. Онон, даачата суох куорат олохтоохторо хас күһүн ахсын хаһаайыстыбаларга тахсан көмөлөһөллөрө үгэскэ кубулуйда.
– Биһиги, орто оскуоланы 1998 сыллаахха бүтэрбиттэр түмсүүлэрин чилиэннэрэ, алта дьүөгэлииллэр, биир кыыспыт бэйэтэ массыыналаах буолан, ааспыт өрөбүл күннэргэ Тулагыга тахсан хортуоппуй хостоотубут. Бэрт киэҥ бааһынаҕа киһи элбэх этэ, бары бэйэбит курдук биллэриинэн кэлбиттэр, өссө сыл аайы кэлэн үлэлиибит, кыстыыр хортуоппуйбутун мантан хааччынабыт диир ыаллар бааллара. Анал тыраахтар хостоон барбыт кирээдэтигэр биригэдьиир хастыы да киһинэн туруорбутун кэнниттэн, хортуоппуйу солуурга хомуйа-хомуйа, 28-30 киилэлээх сиэккэ куулларга кутар эбиккин. Биһиги олус көхтөөхтүк үлэлээн-хамсаан, дьиэбитигэр иккилии куул хортуоппуйдаах кэллибит, – диэн үөрэ-көтө кэпсээтэ куорат олохтооҕо Галина Матвеева.
Үүнүү ортоһуор
М.Г.Софронов аатынан Тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэ үнүстүүтүн иһинэн үлэлиир «Наука» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ хомуурун үмүрүтэн эрэр. Хаһаайыстыба Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүгэр баазаланан үлэлиир-хамсыыр. Хортуоппуй Саха сиригэр таһаарыллыбыт «Якутянка», «Вармас» уонна «Эрдэтээҥи Тулунскай» суортарын үүннэрэн, саас ахсын Өлүөхүмэ, Уус Алдан, Нам, Хаҥалас хаһаайыстыбаларын хортуоппуй сиэмэтинэн хааччыйар уонна сайаапка быһыытынан нэһилиэнньэҕэ атыылыыр.
– Быйыл хортуоппуйу 20 гектарга олордубуппут, сайын кураан буолан, үүнүүбүт мөлтөһүөр. Уу ыстарар тэриллээхпит эрээри, сирбит киэҥ буолан, барытын кыайан хаппат, инньэ гынан урукку ылар үүнүүбүт аҥаарын эрэ ылар туруктаахпыт. Хомууру балаҕан ыйын 5 күнүттэн саҕалаабыппыт. Олохтоох Нөмүгү орто оскуолатын таһынан, улуус кииниттэн, Покровскай куорат оскуолаларын оҕолоро тахсан көмөлөһө сылдьаллар, – диир агроном Наталья Константинова.
Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хаптаҕай нэһилиэгин «Дириҥ» кэпэрэтиибэ хортуоппуйу 35 гектар бааһынаҕа, хаппыыстаны 5 гектарга олордубут.
-- Хортуоппуйбутун олохтох оскуола үөрэнээччилэрин уонна Аллараа Бэстээхтээҕи Р.И. Брызгалов аатынан Тырааныспар техникумун устудьуоннарын көмөлөрүнэн хомуйан бүтэрдибит. Үүнүү наһаа үчүгэйэ суох, барыта 170-180 туонна кэриҥэ буолуо диэн суоттуубут. Билигин куурда сытыарабыт. Эрдэттэн дуогабар түһэрсибит биирдэм тэрилтэлэрбитигэр туттарыахпыт уонна көҥүл атыыга таһаарыахпыт. Сотору хаппыыстабыт хомууругар турунуохпут, үүнүүтэ үчүгэй, атыыга хамаҕатык барыаҕа, – диир кэпэрэтиип салайааччыта Екатерина Дмитриева.
-
Информация о материале
-
Раиса Сибирякова
Раиса Сибирякова
-
-
352
Күн-дьыл түргэнин эриэхсит, номнуо балаҕан ыйын ортото ааһа оҕуста, оттооһун үмүрүйдэ, бурдук уонна хортуоппуй, оҕуруот аһын хомуура түмүктэнэр кирбиигэ киирэн эрэр.
401 213 туонна от
Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин чахчытынан, балаҕан ыйын 20 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох бары хаһаайыстыбалар 401 213 туонна оту, ол иһигэр мобильнай биригээдэлэр 30 025 туоннны оттообуттар. Бу кыстыыр от 92 %-а. Манна 37 286 туонна ааспыт кыстыктан ордубут кур оту эптэххэ, кыстыгы туоруур от 99 %-а хааччыллар кыахтаах. Биирдиилээн улуустарынан ылан көрдөххө, былааннарын Нам улууһа 105 %, Уус Алдан улууһа 104 %, Хаҥалас улууһа 101 %, Абый, Ньурба уонна Кэбээйи улуустара 100 %, Мирнэй уонна Ленскэй улуустара 97 %, Мэҥэ Хаҥалас, Үөһээ Бүлүү уонна Бүлүү улуустара 95 % толорбуттар.
Маны таһынан, 20 744 туонна сиилэс угуллубут. Ити былаан 73 %-на. Сенаж 7 601 туонна бэлэмнэнэн, сорудах 53 % толоруллубут. Алдан, Үөһээ Бүлүү улуустара сорудахтарын туһааннаҕынан 136 %, 105 % толорбуттар. Амма улууһа 93 % толорбут.
Гектартан – 8,4 сэнтиниэр
Саас бурдук 10 032 гектар бааһынаҕа, ол иһигэр сэлиэһинэй 1 633 гектарга, ньэчимиэн 2 413 гектарга, эбиэс 5 971 гектарга ыһыллыбыта. Сайын курааннаан, үүнүү ортоһуор, агрономнар барыллаан ааҕалларынан, 11 600 тыһыынча туонна бурдук, ол эбэтэр гектартан ортотунан 10 сэнтиниэр үүнүү кэлиэн сөп эбит.
Хаһаайыстыбалар балаҕан ыйын бастакы күннэриттэн хомууру саҕалааннар, билиҥҥи туругунан, 5 479 гектар бааһына бурдугун быспыттар. Баалабайынан 4 617 туонна бурдугу, ол эбэтэр биир гектартан ортотунан 8,4 сэнтиниэр үүнүүнү ылбыттар. Маныаха улуустар көрдөрүүлэрэ араас, гектар ахсыттан Ленскэй хаһаайыстыбалара 25, уус алданнар 12,6, аммалар 10,4 сэнтиниэри, оттон мэҥэлэр уонна хаҥаластар 5-тии сэнтиниэри хомуйбуттар.
Ардах түһэн, хамбаайыннарга улахан мэһэйи үөскэппит. Санатан эттэххэ, былырыын баччаларга 4 001 туонна бурдук хомуллубута.
Хомуур үгэнэ
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саас хортуоппуй 6 175 гектар, оҕуруот аһа 1 304 гектар бааһынаҕа олордуллубута, онон 71 900 туонна хортуоппуйу уонна 26 812 туонна оҕуруот аһын хомуйар сорудах түһэриллибитэ.
Билигин хомуур түмүктэнэр кирбиигэ киирэн эрэр, баалабайынан 51 107 туонна хортуоппуй хомуллан, хас гектар ахсыттан ортотунан 94,4 сэнтиниэр үүнүү ылыллыбыт. Өлгөм үүнүүнү Алдан (137 сэнтиниэр), Ленскэй (120 сэнтиниэр), Уус Маайа (109 сэнтиниэр), Мэҥэ Хаҥалас (105 сэнтиниэр), Нам (100 сэнтиниэр) хоторбуттар.
Маны таһынан, 17 180 туонна оҕуруот аһа, ол иһигэр, 4 414 туонна хаппыыста, 1 743 туонна моркуоп, 1 681 туонна сүбүөкүлэ о.д.а. оҕуруот аһа хомуллан, хас гектар ахсыттан 117 сэнтиниэр үүнүү ылыллыбыт.
Хоту хайдаҕый?
Биллэрин курдук, хотугу улуустар олохтоохторо хортуоппуйу, уопсайынан оҕуруот аһын сылаас кирээдэлэри оҥорон, атыннык эттэххэ, эбии буор кутан үрдэтиллибит кирээдэлэргэ үүннэрэллэр. Быйыл хортуоппуйу Абый, Орто Халыма, Өймөкөөн уонна Эдьигээн иккилии, Муома 11, Дьааҥы 14, Үөһээ Халыма 9 гектарга олордоннор, сыа-сым курдук тутан хомуйан бүппүттэр.
Көрдөрүүлэрэ араас: абыйдар гектар ахсыттан 90, эдьигээннэр 85, үөһээ халымалар 84, орто халымалар 80, муомалар 63, өймөкөөннөр 45, дьааҥылар 40 сэнтиниэри хомуйбуттар. Кылгас сайыннаах, эрдэ хаһыҥныыр, сөҥүү кэмчи, сир мууһа чугас, быйаҥнаах араҥата чараас сиригэр бу улахан сыранан ситиһиллэр.
«Онус куулу – ыл»
Дьокуускай уонна куорат таһынааҕы бөһүөлэктэр хаһаайыстыбалара хортуоппуйу 1 206 гектарга олордубуттара, билигин кинилэр барыта холбоон 13 735 туоннаны хомуйар соругу туруорунан, үлэ үгэнигэр сылдьаллар.
Күн бүгүҥҥү туругунан, 1 026 гектартан 9 102 туонна хортуоппуй хостонон, гектар ахсыттан 88,8 сэнтиниэр үүнүү хомуллубут. Биллэрин курдук, куоракка сиртэн үүнээйини ылыыга Котрус, Ким, Эм, Скупченко, Абдужабров уо.д.а. бааһынай хаһаайыстыбалара, биирдэм тэрилтэлэрэ идэтийэн үлэлииллэр. Кинилэр маассабай хомуурга иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэри кытары дуогабар түһэрсэн көмөлөһүннэрэллэр. Холобур, АГАТУ, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникума итиэннэ кэккэ лиссиэйдэр устудьуоннара хомуур саҕаланыытыгар чугастааҕы бааһыналарга уончалыы хонукка үлэлээтилэр.
Сорох хаһаайыстыбалар нэһилиэнньэҕэ бэрт көдьүүстээх аахсыйаны тэрийэллэр: биллэрии таһаараннар, ким баҕалааҕы хомуурга ыҥыраллар, уон куул хортуоппуйу хомуйдахха, биир куулу босхо биэрэн ыыталлар. Онон, даачата суох куорат олохтоохторо хас күһүн ахсын хаһаайыстыбаларга тахсан көмөлөһөллөрө үгэскэ кубулуйда.
– Биһиги, орто оскуоланы 1998 сыллаахха бүтэрбиттэр түмсүүлэрин чилиэннэрэ, алта дьүөгэлииллэр, биир кыыспыт бэйэтэ массыыналаах буолан, ааспыт өрөбүл күннэргэ Тулагыга тахсан хортуоппуй хостоотубут. Бэрт киэҥ бааһынаҕа киһи элбэх этэ, бары бэйэбит курдук биллэриинэн кэлбиттэр, өссө сыл аайы кэлэн үлэлиибит, кыстыыр хортуоппуйбутун мантан хааччынабыт диир ыаллар бааллара. Анал тыраахтар хостоон барбыт кирээдэтигэр биригэдьиир хастыы да киһинэн туруорбутун кэнниттэн, хортуоппуйу солуурга хомуйа-хомуйа, 28-30 киилэлээх сиэккэ куулларга кутар эбиккин. Биһиги олус көхтөөхтүк үлэлээн-хамсаан, дьиэбитигэр иккилии куул хортуоппуйдаах кэллибит, – диэн үөрэ-көтө кэпсээтэ куорат олохтооҕо Галина Матвеева.
Үүнүү ортоһуор
М.Г.Софронов аатынан Тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэ үнүстүүтүн иһинэн үлэлиир «Наука» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ хомуурун үмүрүтэн эрэр. Хаһаайыстыба Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүгэр баазаланан үлэлиир-хамсыыр. Хортуоппуй Саха сиригэр таһаарыллыбыт «Якутянка», «Вармас» уонна «Эрдэтээҥи Тулунскай» суортарын үүннэрэн, саас ахсын Өлүөхүмэ, Уус Алдан, Нам, Хаҥалас хаһаайыстыбаларын хортуоппуй сиэмэтинэн хааччыйар уонна сайаапка быһыытынан нэһилиэнньэҕэ атыылыыр.
– Быйыл хортуоппуйу 20 гектарга олордубуппут, сайын кураан буолан, үүнүүбүт мөлтөһүөр. Уу ыстарар тэриллээхпит эрээри, сирбит киэҥ буолан, барытын кыайан хаппат, инньэ гынан урукку ылар үүнүүбүт аҥаарын эрэ ылар туруктаахпыт. Хомууру балаҕан ыйын 5 күнүттэн саҕалаабыппыт. Олохтоох Нөмүгү орто оскуолатын таһынан, улуус кииниттэн, Покровскай куорат оскуолаларын оҕолоро тахсан көмөлөһө сылдьаллар, – диир агроном Наталья Константинова.
Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хаптаҕай нэһилиэгин «Дириҥ» кэпэрэтиибэ хортуоппуйу 35 гектар бааһынаҕа, хаппыыстаны 5 гектарга олордубут.
-- Хортуоппуйбутун олохтох оскуола үөрэнээччилэрин уонна Аллараа Бэстээхтээҕи Р.И. Брызгалов аатынан Тырааныспар техникумун устудьуоннарын көмөлөрүнэн хомуйан бүтэрдибит. Үүнүү наһаа үчүгэйэ суох, барыта 170-180 туонна кэриҥэ буолуо диэн суоттуубут. Билигин куурда сытыарабыт. Эрдэттэн дуогабар түһэрсибит биирдэм тэрилтэлэрбитигэр туттарыахпыт уонна көҥүл атыыга таһаарыахпыт. Сотору хаппыыстабыт хомууругар турунуохпут, үүнүүтэ үчүгэй, атыыга хамаҕатык барыаҕа, – диир кэпэрэтиип салайааччыта Екатерина Дмитриева.
Күн-дьыл түргэнин эриэхсит, номнуо балаҕан ыйын ортото ааһа оҕуста, оттооһун үмүрүйдэ, бурдук уонна хортуоппуй, оҕуруот аһын хомуура түмүктэнэр кирбиигэ киирэн эрэр.
401 213 туонна от
Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин чахчытынан, балаҕан ыйын 20 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох бары хаһаайыстыбалар 401 213 туонна оту, ол иһигэр мобильнай биригээдэлэр 30 025 туоннны оттообуттар. Бу кыстыыр от 92 %-а. Манна 37 286 туонна ааспыт кыстыктан ордубут кур оту эптэххэ, кыстыгы туоруур от 99 %-а хааччыллар кыахтаах. Биирдиилээн улуустарынан ылан көрдөххө, былааннарын Нам улууһа 105 %, Уус Алдан улууһа 104 %, Хаҥалас улууһа 101 %, Абый, Ньурба уонна Кэбээйи улуустара 100 %, Мирнэй уонна Ленскэй улуустара 97 %, Мэҥэ Хаҥалас, Үөһээ Бүлүү уонна Бүлүү улуустара 95 % толорбуттар.
Маны таһынан, 20 744 туонна сиилэс угуллубут. Ити былаан 73 %-на. Сенаж 7 601 туонна бэлэмнэнэн, сорудах 53 % толоруллубут. Алдан, Үөһээ Бүлүү улуустара сорудахтарын туһааннаҕынан 136 %, 105 % толорбуттар. Амма улууһа 93 % толорбут.
Гектартан – 8,4 сэнтиниэр
Саас бурдук 10 032 гектар бааһынаҕа, ол иһигэр сэлиэһинэй 1 633 гектарга, ньэчимиэн 2 413 гектарга, эбиэс 5 971 гектарга ыһыллыбыта. Сайын курааннаан, үүнүү ортоһуор, агрономнар барыллаан ааҕалларынан, 11 600 тыһыынча туонна бурдук, ол эбэтэр гектартан ортотунан 10 сэнтиниэр үүнүү кэлиэн сөп эбит.
Хаһаайыстыбалар балаҕан ыйын бастакы күннэриттэн хомууру саҕалааннар, билиҥҥи туругунан, 5 479 гектар бааһына бурдугун быспыттар. Баалабайынан 4 617 туонна бурдугу, ол эбэтэр биир гектартан ортотунан 8,4 сэнтиниэр үүнүүнү ылбыттар. Маныаха улуустар көрдөрүүлэрэ араас, гектар ахсыттан Ленскэй хаһаайыстыбалара 25, уус алданнар 12,6, аммалар 10,4 сэнтиниэри, оттон мэҥэлэр уонна хаҥаластар 5-тии сэнтиниэри хомуйбуттар.
Ардах түһэн, хамбаайыннарга улахан мэһэйи үөскэппит. Санатан эттэххэ, былырыын баччаларга 4 001 туонна бурдук хомуллубута.
Хомуур үгэнэ
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саас хортуоппуй 6 175 гектар, оҕуруот аһа 1 304 гектар бааһынаҕа олордуллубута, онон 71 900 туонна хортуоппуйу уонна 26 812 туонна оҕуруот аһын хомуйар сорудах түһэриллибитэ.
Билигин хомуур түмүктэнэр кирбиигэ киирэн эрэр, баалабайынан 51 107 туонна хортуоппуй хомуллан, хас гектар ахсыттан ортотунан 94,4 сэнтиниэр үүнүү ылыллыбыт. Өлгөм үүнүүнү Алдан (137 сэнтиниэр), Ленскэй (120 сэнтиниэр), Уус Маайа (109 сэнтиниэр), Мэҥэ Хаҥалас (105 сэнтиниэр), Нам (100 сэнтиниэр) хоторбуттар.
Маны таһынан, 17 180 туонна оҕуруот аһа, ол иһигэр, 4 414 туонна хаппыыста, 1 743 туонна моркуоп, 1 681 туонна сүбүөкүлэ о.д.а. оҕуруот аһа хомуллан, хас гектар ахсыттан 117 сэнтиниэр үүнүү ылыллыбыт.
Хоту хайдаҕый?
Биллэрин курдук, хотугу улуустар олохтоохторо хортуоппуйу, уопсайынан оҕуруот аһын сылаас кирээдэлэри оҥорон, атыннык эттэххэ, эбии буор кутан үрдэтиллибит кирээдэлэргэ үүннэрэллэр. Быйыл хортуоппуйу Абый, Орто Халыма, Өймөкөөн уонна Эдьигээн иккилии, Муома 11, Дьааҥы 14, Үөһээ Халыма 9 гектарга олордоннор, сыа-сым курдук тутан хомуйан бүппүттэр.
Көрдөрүүлэрэ араас: абыйдар гектар ахсыттан 90, эдьигээннэр 85, үөһээ халымалар 84, орто халымалар 80, муомалар 63, өймөкөөннөр 45, дьааҥылар 40 сэнтиниэри хомуйбуттар. Кылгас сайыннаах, эрдэ хаһыҥныыр, сөҥүү кэмчи, сир мууһа чугас, быйаҥнаах араҥата чараас сиригэр бу улахан сыранан ситиһиллэр.
«Онус куулу – ыл»
Дьокуускай уонна куорат таһынааҕы бөһүөлэктэр хаһаайыстыбалара хортуоппуйу 1 206 гектарга олордубуттара, билигин кинилэр барыта холбоон 13 735 туоннаны хомуйар соругу туруорунан, үлэ үгэнигэр сылдьаллар.
Күн бүгүҥҥү туругунан, 1 026 гектартан 9 102 туонна хортуоппуй хостонон, гектар ахсыттан 88,8 сэнтиниэр үүнүү хомуллубут. Биллэрин курдук, куоракка сиртэн үүнээйини ылыыга Котрус, Ким, Эм, Скупченко, Абдужабров уо.д.а. бааһынай хаһаайыстыбалара, биирдэм тэрилтэлэрэ идэтийэн үлэлииллэр. Кинилэр маассабай хомуурга иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэри кытары дуогабар түһэрсэн көмөлөһүннэрэллэр. Холобур, АГАТУ, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникума итиэннэ кэккэ лиссиэйдэр устудьуоннара хомуур саҕаланыытыгар чугастааҕы бааһыналарга уончалыы хонукка үлэлээтилэр.
Сорох хаһаайыстыбалар нэһилиэнньэҕэ бэрт көдьүүстээх аахсыйаны тэрийэллэр: биллэрии таһаараннар, ким баҕалааҕы хомуурга ыҥыраллар, уон куул хортуоппуйу хомуйдахха, биир куулу босхо биэрэн ыыталлар. Онон, даачата суох куорат олохтоохторо хас күһүн ахсын хаһаайыстыбаларга тахсан көмөлөһөллөрө үгэскэ кубулуйда.
– Биһиги, орто оскуоланы 1998 сыллаахха бүтэрбиттэр түмсүүлэрин чилиэннэрэ, алта дьүөгэлииллэр, биир кыыспыт бэйэтэ массыыналаах буолан, ааспыт өрөбүл күннэргэ Тулагыга тахсан хортуоппуй хостоотубут. Бэрт киэҥ бааһынаҕа киһи элбэх этэ, бары бэйэбит курдук биллэриинэн кэлбиттэр, өссө сыл аайы кэлэн үлэлиибит, кыстыыр хортуоппуйбутун мантан хааччынабыт диир ыаллар бааллара. Анал тыраахтар хостоон барбыт кирээдэтигэр биригэдьиир хастыы да киһинэн туруорбутун кэнниттэн, хортуоппуйу солуурга хомуйа-хомуйа, 28-30 киилэлээх сиэккэ куулларга кутар эбиккин. Биһиги олус көхтөөхтүк үлэлээн-хамсаан, дьиэбитигэр иккилии куул хортуоппуйдаах кэллибит, – диэн үөрэ-көтө кэпсээтэ куорат олохтооҕо Галина Матвеева.
Үүнүү ортоһуор
М.Г.Софронов аатынан Тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэ үнүстүүтүн иһинэн үлэлиир «Наука» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ хомуурун үмүрүтэн эрэр. Хаһаайыстыба Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүгэр баазаланан үлэлиир-хамсыыр. Хортуоппуй Саха сиригэр таһаарыллыбыт «Якутянка», «Вармас» уонна «Эрдэтээҥи Тулунскай» суортарын үүннэрэн, саас ахсын Өлүөхүмэ, Уус Алдан, Нам, Хаҥалас хаһаайыстыбаларын хортуоппуй сиэмэтинэн хааччыйар уонна сайаапка быһыытынан нэһилиэнньэҕэ атыылыыр.
– Быйыл хортуоппуйу 20 гектарга олордубуппут, сайын кураан буолан, үүнүүбүт мөлтөһүөр. Уу ыстарар тэриллээхпит эрээри, сирбит киэҥ буолан, барытын кыайан хаппат, инньэ гынан урукку ылар үүнүүбүт аҥаарын эрэ ылар туруктаахпыт. Хомууру балаҕан ыйын 5 күнүттэн саҕалаабыппыт. Олохтоох Нөмүгү орто оскуолатын таһынан, улуус кииниттэн, Покровскай куорат оскуолаларын оҕолоро тахсан көмөлөһө сылдьаллар, – диир агроном Наталья Константинова.
Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хаптаҕай нэһилиэгин «Дириҥ» кэпэрэтиибэ хортуоппуйу 35 гектар бааһынаҕа, хаппыыстаны 5 гектарга олордубут.
-- Хортуоппуйбутун олохтох оскуола үөрэнээччилэрин уонна Аллараа Бэстээхтээҕи Р.И. Брызгалов аатынан Тырааныспар техникумун устудьуоннарын көмөлөрүнэн хомуйан бүтэрдибит. Үүнүү наһаа үчүгэйэ суох, барыта 170-180 туонна кэриҥэ буолуо диэн суоттуубут. Билигин куурда сытыарабыт. Эрдэттэн дуогабар түһэрсибит биирдэм тэрилтэлэрбитигэр туттарыахпыт уонна көҥүл атыыга таһаарыахпыт. Сотору хаппыыстабыт хомууругар турунуохпут, үүнүүтэ үчүгэй, атыыга хамаҕатык барыаҕа, – диир кэпэрэтиип салайааччыта Екатерина Дмитриева.
0
0
0
0
0
0
