Уопсастыба

Үбүлүөйдээхтэри чиэстээһин

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы-Ил Түмэн судаарыстыба тутулугар уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Афанасий Владимиров көрсүһүүнү саҕалыырыгар бэтэрээннэри Сааһырбыт дьон аан дойдутааҕы күннэринэн эҕэрдэлээтэ, эһигини кытары бииргэ алтыһан үлэлээбиппит, элбэххэ үөрэммипит, билигин да сүбэлэтэ-амалата сылдьабыт диэтэ. Чэгиэн-чэбдик доруобуйаны, этэҥҥэ буолууну баҕарда. Быйыл үбүлүөйдээх саастарын бэлиэтээбит Зоя Корнилованы 85 сааһынан, Раиса Гурьеваны 80 сааһынан, Дмитрий Наумовы, Николай Петрову, Борис Бубякины 75 саастарынан тыыннаах сибэкки дьөрбөлөрүн бэлэхтээтэ. Ил Түмэн аппараатын бэтэрээнэ Мария Спиридонова Ил Дархан ыйааҕынан «Кырасдааныскай килбиэн» бэлиэнэн наҕараадаламмытын туттарда.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы-Ил Түмэн байыаннай сулууспалаахтар, бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрин дьыалаларыгар, патриотическай иитиигэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэргэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Подголов Ил Дархан Айсен Николаев Саха Өрөспүбүлүкэтин күнүгэр 100 саастарын туолан, «Үйэ саас» бэлиэнэн наҕараадаламмыттарга аны биир мөлүйүөн харчы бэриллэр буолуоҕа диэбитин санатан, бэтэрээннэр ол сааска тиийэллэригэр алгыһын эттэ. Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин чахчытынан, өрөспүүбүлүкэҕэ 100 сааһын туолбут 16 ытык кырдьаҕас баарын, быйыл «Үйэ саас» бэлиэ Аҕа дойду сэриитин тоҕус бэтэрээнигэр туттарыллыбытын туһунан кэпсээтэ. Кырдьаҕастарга туох көмө оҥоһулларын сырдатта.

Ил Түмэн төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева сис кэмитиэт үлэтин-хамнаһын билиһиннэрдэ. 1990-с сыллардаахтан хотугу норуоттар бырааптарын, төрүт сирдэрин араҥаччылыыр сокуоннары оҥорууга, федеральнай сокуоннарга тустаах уларытыылары киллэриигэ таһаарыылаахтык үлэлээбит дьокутааттарга: Андрей Кривошапкиҥҥа, Зоя Корниловаҕа, Виталий Басыгысовка, Александр Уаровка, Августа Марфусаловаҕа махтанарын биллэрдэ.

– Августа Марфусалова үлэтин-хамнаһын бүтүннүүтүн төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар олохторун-дьаһахтарын сайыннарыыга анаата. Күн бүгүн өрөспүүбүлүкэ Уопсастыбаннай Палаататын чилиэнин, Аартыканы сайыннарыы уонна хотугу норуоттар дьыалаларын министиэристибэтин иһинэн тэриллибит анал сэбиэт чилиэнин быһыытынан бэрт үгүһү оҥорор, – диэтэ.

Дьиэлэринэн сылдьан

«Кырдьаҕаһы хааһахха хаалаан сылдьан, сүбэлэт», – диэн өс номоҕо мээнэҕэ эппэт. Эдэркээн хомсомуол саастарыттан норуоппут, дойдубут туһа диэн күүрэн-хааран үлэлээбит бэтэрээннэр эдэр биир идэлээхтэригэр, билиҥҥи дьокутааттарга, этэллэрэ уонна сүбэлииллэрэ-амалыыллара элбэх буолла.

Саха АССР XI ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлэ, РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык Сүбэтин салайааччы Люлия Григорьева Үлэ уонна социальнай сайдыы министиристибэтэ өтөрдөөҕүтэ ыыппыт төгүрүк остуолугар көхтөөх кырдьар саас туһунан кэпсэтии буолбутун санатта.

– Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыт кырдьаҕастар туох да үлэттэн туора турбаттар, оҕолоругар-сиэннэригэр көмөлөһөллөр, уопсастыбаннай үлэҕэ кытталлар, онон интэриэстэнэн үйэлэрин уһаталлар. Соторутааҕыта «Саха» национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа «Харах далыгар» биэриитигэр Климент Иванов эмчиттэр 80 саастаах кырдьаҕастары дьиэлэригэр сылдьан көрөллөрө наадатын эппитэ. Биһиги ону өйүүбүт, быраастар 80-нарын туолбут кырдьаҕастары ыарыйдахтарына эрэ буолбакка, дьиэлэринэн сылдьан көрөллөрө-истэллэрэ, анаалыс ылаллара, быһата, диспансеризация дьаһалларын ыыталларыгар этэбит, – диэтэ Ытык Сүбэ салайааччыта.

Баһылык боломуочуйатын күүһүрдүөххэ

Саха АССР XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин I, II, III ыҥырыылаах Ил Түмэнин дьокутаата Климент Иванов болҕомтону хас да суолга туһаайда.

– Ил Дархан Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэҕэ киһи орто сааһын уһатар, аҕам саастаах дьоҥҥо көмөлөһөр, олохторун чэпчэтэр соругу туруорар. Дьэ бу үчүгэй сорук олоххо киириитин мэдиссиинэ эйгэтэ сарбыллыбыта атахтыыр. Холобур, Сунтаар Элгээйитин алта эрэ куойкалаах балыыһата 11 нэһилиэги хабан үлэлиир. Урут нэһилиэк ахсын балыыһа баара. Дойду үрдүнэн маннык, онон «Демография» нацбырайыагынан үлэ көдьүүстээх буоларын туһугар сарбыллыбыты чөлүгэр түһэрэргэ федеральнай таһымҥа туруорсуохха наада.

Госдуума олохтоох салайыныы туһунан сокуону иккис ааҕыыга көрүөхтээх. Бу сокуон биир таһымнаах былаас уорганын олохтуурга, тыа сирин поселениетын дьаһалтатын суох оҥорорго этэр. Уонча сыллааҕыта Арассыыйа киин уобаластарыгар сырыттахха, эстибит дэриэбинэ элбэҕэ сөхтөрөрө. Бу сокуон ону өссө күүһүрдэр кутталлаах.

Дьокуускай маастар-былаана оҥоһуллара үчүгэй. Ол эрээри, тыа сиригэр маннык суох, оччотугар тыаттан дьон барыта куоракка көһөр дуо? Олохтоох салайыныы сокуонугар салалта икки таһымын киллэрэргэ итиэннэ тыа сирин дьаһалталарын боломуочуйатын күүһүрдэргэ үлэлииргэ этэбин. Билигин кинилэр ыһыахтыыллар, кылабыыһаны дьаһайаллар, оттон үлэни-хамнаһы тэрийиинэн дьарыктамматтар, онно харчы көрүллүбэт.

Үбү хайдах хаҥатыахха?

РСФСР XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин, II ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Дуума, II, III, IV ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата Зоя Корнилова өрөспүүбүлүкэ хааһынатын хаҥатыыга тохтоото.

Сир баайын хостуур хампаанньалар атын эрэгийиэннэргэ регистрациялаах буоланнар, бастатан туран, нолуогу өрөспүүбүлүкэҕэ киллэрбэттэр, оттон ол бүддьүөккэ охсуута олус улахан. Иккиһинэн, олохтоох дьаһалталар тылларын истэргэ тиэтэйбэттэр, айылҕаны, сири-уоту харыстыырга кыһамматтар, туох да социальнай эппиэтинэстэрэ суох. Ону бэлиэтээн туран, Зоя Корнилова кэлэр өттүгэр сир баайын туһаҕа таһаарыы кээмэйэ өссө улаатан иһиэҕин санатта, бырамыысаланнай хампаанньа үлэлиир сиригэр регистрацияланыахтааҕын туһунан уларытыыны федеральнай сокуоҥҥа киллэрэргэ итиэннэ Башкирия, Татарстан холобурдарынан олохтоох бырамыысаланнай хампаанньалары тэрийэргэ үлэлииргэ норуот дьокутааттарын ыҥырда.

Үйэтитии
II, III, IV ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата Альбина Поисеева 100 саастарын туолбут кырдьаҕастарга биирдии мөлүйүөн солкуобай харчы бэриллэр буолбутун үөрэ истибитин эттэ итиэннэ 101-с, 102-с хаардарыгар үктэммит, быйыл-былырыын 100 тыһыынчаны ылбыт ытык кырдьаҕастарга мөлүйүөнү биэриэххэ, барахсаттар бэйэлэрэ да бэрт аҕыйахтар диэтэ.

Ону таһынан саха биир чулуу киһитин – Саха АССР XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, «АЛРОСА» хампаанньаны төрүттэспит, турууласпыт, атаҕар туруорсубут, 1992 с. хампаанньа бастакы вице-бэрэсидьиэнинэн, 1993 с. бэрэсидьиэнинэн, 1995 с. кэтээн көрөр сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн талыллан таһаарыылаахтык үлэлээбит, тиэхиньиичэскэй билим дуоктара Андрей Кириллин аатын үйэтитэргэ эттэ.

Балыктааһын

Саха норуодунай суруйааччыта, IV ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата Дмитрий Наумов эдэр дьокутааттар балыктааһын туһунан сокуон хайдах үлэлиирин бэрэбиэркэлииллэригэр сүбэлээтэ.

-- Биһиэхэ 220 хонук устатыгар кыһын, оттон муус сайаатын кытары биир ый балыктыыр бобуллар, ити тыа сирин дьонугар табыгаһа суох. Дьиҥинэн, олохтоох күөллэри нэһилиэк билиитигэр биэрэр көдьүүстээх, тоҕо диэтэххэ, саха дьоно дьыл кэмиттэн тутулуктанан, эбэлэригэр илим үтэн, туу уган, муҥхалаан, куйуурдаан кэлбиттэрэ, хайа эбэҕэ хаһан, хайдах балыктыыры сүбэнэн быһаараллара, балыга эстибит күөлү хас эмит сыл сынньаталлара. Ону барытын кэтии, бобо сылдьар хайдах табыллыай? Сокуону оҥорон баран, бырабыыталыстыба уонна тустаах министиэристибэ таһаарар уураахтара хайдах үлэлииллэрин көрөр-истэр наада, – диэтэ.

Хаартыскаҕа Василий КОНОНОВ (Ил Түмэн) түһэриитэ