Уопсастыба

Екатерина Алексеевна «Тымныы полюһа» тыа хаһаайыстыбатын потребительскэй кэпэрэтиибин тэриллиэҕиттэн салайар. Кэпэрэтиип Дьааҥы улууһугар тыа хаһаайыстыбатын үлэтин-хамнаһын хас да көрүҥүн тэрийэн, элбэх киһини үлэнэн хааччыйан олорор, ону таһынан улуус үүнэр көлүөнэ ыччаттарын, оскуола үөрэнээччилэрин, үлэҕэ иитэр-такайар дьоһун аналы толорор. Ол туһунан Екатерина Алексеевна маннык кэпсиир:

– Сүрүн баазабыт Дьааҥы куоракка баар. Оройуоннааҕы потребуопсастыба остолобуойун дьиэтэ быраҕыллан турбутун сөргүтэн, астыыр кэмбинээт оҥорбуппут. Үүтү, эти астыыр уонна ыраас ууну кутар сыахтардаахпыт. Үүтү тоҕус нэһилиэктэн тутабыт, 157 тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуну кытары үлэлиибит. Ыраах нэһилиэктэргэ сыахтары үлэлэтэбит, оттон кэмбинээккэ Дьааҥы куорат уонна чугастааҕы Боронук нэһилиэгин олохтоохторо туттарар үүттэрин астыыбыт. Үрүҥ ас 17 көрүҥүн, эт ас 12 көрүҥүн астаан, улууспут дьонун-сэргэтин олохтоох аһынан-үөлүнэн хааччыйабыт. Тиэрдиллэр былааммытын сыллата толоробут. Быйыл кыһын улууспут иһигэр уонна Эбээн Бытантайга үс төгүл быыстапка-атыыны тэрийдибит.

30 тыһаҕастан саҕалаан

Урукку өттүгэр кыһын хаһаайыстыбалар үүтү туттарбат буоланнар, астыыр кэмбинээт үлэтэ суох хаалара. Ол иһин, астыыр тиһиги быспат, кэмбинээт кыамтатын толору туһанар туһуттан, 2014 сыллаахтан бэйэбит испитинэн «Алгыс» диэн кэпэрэтииби тэринэн, Мэҥэ Хаҥаластан уонна Уус Алдантан отут симменталь боруода тыһаҕаһы атыылаһан аҕалбыппыт. Билигин «Алгыс» үүтүнэн-этинэн хааччыйар сүрүн хаһаайыстыбабыт буолар. Кэмбинээккэ үүтү кыһыннары астаан, бастатан туран оҕо тэрилтэлэрин, уһуйааннары уонна оскуолалары хааччыйабыт.

Күн бүгүн 100 ыанар ынаҕы уонна 39 субаны кыстатан турабыт. Ынах оҥостоору тыһы тыһаҕастары иитиигэ хаалларабыт, оҕус борооскулары эккэ туттабыт итиэннэ улаатыннаран атыыр оҕус оҥостоллоругар анаан хаһаайыстыбаларга атыылыыбыт. Ааспыт сайын бэйэбит 120 туоннаны оттообуппут, 180 туоннаны нэһилиэнньэттэн, сүрүннээн Остуолба олохтоохторуттан атыыласпыппыт, туоннатын 15 тыһ. солкуобайга. Ол оту тиэйиигэ-таһыыга урбаанньыт Иннокентий Горохов үлэлиир, араас бытарҕан тымныыны аахсыбакка тиэйэн абырыыр.

Остуолба нэһилиэгэр Ыыстаах диэн учаастакка сопхуос саҕаттан хаалбыт эргэ сайылык баарын сөргүтэн, сүөһүлэрбитин таһааран сайылатабыт. Ыыстаах учаастага Дьааҥы куораттан 3,5 көс ыраах уонна сис хайа уҥуор турар, ол эрээри үчүгэй мэччирэҥнээҕин таһынан, улуус кииниттэн, Баатаҕай бөһүөлэгиттэн, чугас буолан, бородууксуйаны илдьэргэ табыгастаах. Сайылыкка бэйэбит сүөһүбүтүгэр эбии нэһилиэнньэттэн ынах хомуйан ыыбыт, үүттүгэннээх кэмҥэ күн аайы биир туоннаттан тахса үүтү ыан, астаан-үөллээн, улуус киинин уонна чугастааҕы нэһилиэктэрбитин үрүҥ аһынан хааччыйабыт.

Саҥардыы үлэтэ
Сайылыкпыт сопхуос саҕанааҕы эргэ тутуу этэ, ол иһин Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин чэрчитинэн, потребительскэй кэпэрэтииптэр икки ардыларыгар ыытыллыбыт куонкурус граныгар тиксэн, иллэрээ сыл саҥа сайылыгы туттубуппут. Ааспыт сайын бастакы сылын үлэлээтэ. Аартыка министиэристибэтигэр ыытыллыбыт куонкурус гранынан астыыр тэрили атыылаһан аҕалан, саамай элбэх сүөһүлээх Арыылаах нэһилиэгэр былырыын үүт сыаҕын арыйбыппыт.

Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин бырагырааматынан 120 ынах турар комплексын тутуннубут, астыыр кэмбинээккэ Алтаайтан модульнай үүт собуотун атыыластыбыт. Олор ис тэриллэрэ күһүн Аллараа Бэстээххэ кэлбитэ, ону кэлэр ыйга аҕалтарыахпыт. Тиэйэр-таһар ороскуотун улууспут уйунарын иһин баһылык Владислав Ивановка махтанабыт!

Каадыр

– Екатерина Алексеевна, тугу барытын каадыр быһаарар диэн мээнэҕэ эппэттэр. Үлэһитинэн хааччыллыыгыт хайдаҕый?

– Астыыр кэмбинээккэ СГТХА-ны (АГАТУ-ну) бүтэрбит технологтар үлэлииллэр, урукку сыллартан сылдьар маастардарбыт настаабынньыктыыллар. Эдэр исписэлиистэр үс сыллаах дуогабары түһэрсэн кэлэллэр, ол быыһыгар болдьохторун толорон дойдулаабыттар да бааллар, олохсуйбуттар да аҕыйаҕа суохтар. Уус Алдантан төрүттээх Семен Окомемов 15 сыл устата таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, билигин кини – Дьааҥы куорат баһылыгын солбуйааччы! Харыһыйдарбын да, эдэр киһи үүнэрэ сөп диибин.

Онон технологпыт суох буолан, АГАТУ устудьуоннарын баахта ньыматынан утуу-субуу ыҥыран үлэлэтэ сылдьабыт. Биэс устудьуон быраактыкаларын суотугар кэлэн үлэлээн бардылар, сорохторо салыннылар быһыылаах, олус түбүктээх үлэ эбит диэн. Билигин кэмбинээт үүт сыаҕын сэбиэдиссэйэ Анна Ефимова кыһамньытынан үлэлии-хамсыы турар.

Оттон пиэрмэҕэ 11 киһи үлэлиир: сэбиэдиссэй Татьяна Михайлова, ыанньыксыттар Зоя Потапова, Раиса Старостина, ыччат сүөһүнү көрөөччү Мария Соловьева, Наталья Попова, оту нуормалааччы Михаил Константинов, сүөһүнү аһатааччы Станислав Слепцов, Николай Другин уонна хотон сылааһын хааччыйар хачыгаардар Василий Юмшанов, Николай Слепцов, Дмитрий Другин. Кинилэр үтүө суобастаах үлэлэринэн сүөһү туруга этэҥҥэ, хотон сылаас, ынахтар ыаталлар.

Эдэр отчуттар

– Эһиги урукку сыллартан биир үтүө үгэстээххит: оскуола оҕолорун үлэҕэ сыһыаран иитэҕит. Бу туһунан сырдатыахха эрэ.

– Пиэрмэ тэриниэхпититтэн, сүөһүбүтүн кыстатар оппут аҥаарын атыылаһабыт, аҥаарын бэйэбит оттуубут уонна «Күүлэй» тэрийэн хааччынабыт. Остуолба нэһилиэгэр Киэҥ Сыһыы диэн урут «Дьааҥы» сопхуос 700 туонна оту хоторбут сирэ нэһилиэнньэҕэ түҥэтиллибититтэн түүлэһэн, биир биригээдэни тэрийэбит. Дьэ онно куорат орто оскуолатын салалтатын кытары сүбэлэһэн, үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрин үлэлэтэбит. Кэпсэтии быһыытынан, сарсыарда дьиэлэриттэн хомуйан илдьэбит, киэһэ аҕалан биэрэбит, аһатабыт, хас күн үлэлээбиттэринэн хамнас төлүүбүт. Онон оҕолор настаабынньык салалтатынан илии хара үлэтигэр үөрэнэллэр, сайыҥҥы уһун өрөбүллэрин туһалаахтык атаараллар, тото аһыы-аһыы, ыраас сылгыҥҥа үлэлээн-хамсаан, доруобуйаларын бөҕөргөтөллөр, хамнас аахсаллар. Сөбүлээннэр, эһиилигэр эмиэ суруйтараллар.

Агро-оскуоланы кытары

Дьааҥы орто оскуолатын таһынан Боронук аграрнай хайысхалаах орто оскуолатын кытары эмиэ үлэлэһэбит. Бырагыраамаларын быһыытынан кинилэр сүөһүнү иитии төрүттэрин үөрэтэллэр, ол билиилэрин биһиги пиэрмэлэригэр кэлэн чиҥэтэллэр.

Быйыл кыһын дириэктэр Нина Потапова салалтатынан агрооскуола үлэһиттэрэ, үөрэнээччилэрэ икки төгүл кэлэннэр, пиэрмэ үлэһиттэрин солбуйдулар. Биир өрөбүлэ суох, ыарахан үлэҕэ сылдьар дьону сынньатан, улахан көмөнү оҥордулар. Ахсынньы 22 күнүгэр учууталлар уонна тиэхиньиичэскэй үлэһиттэр үлэлээбиттэрэ, онтон бу соторутааҕыта, тохсунньу 14 күнүгэр, учууталлары кытары үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрэ, «Бастакылар хамсаһыннарын» чилиэннэрэ үлэлээтилэр. Кыргыттар ынахтары ыатылар, аһаттылар, уолаттар от киллэрдилэр, сааҕы таһаардылар, эбиитин биир тоҥмут турбаны өрөмүөннээн биэрдилэр. Бары наһаа көхтөөхтүк, үөрэ-көтө үлэлээтилэр. «Хотоҥҥут сылаас, муостата көнө, оккут, уугут дэлэй эбит», – диэн бэркэ астыннылар. Оҕолор ити курдук тыа сирин хара үлэтин, оттооһун уонна сүөһү иитиитин сатабылларыгар кыра саастарыттан үөрэнэллэрэ инники олохторугар туһалаах буолуоҕа.