Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -24 oC

Мин эһэм Федотов Марк Алексеевич (Маарка оҕонньор) уонна эбэм Ульяна Ивановна нэһилиэккэ холкуос тэриллиэҕиттэн үлэлээбит-хамсаабыт, «1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыт туруу үлэһит дьон этилэр.

Мин эһэм Федотов Марк Алексеевич (Маарка оҕонньор) уонна эбэм Ульяна Ивановна нэһилиэккэ холкуос тэриллиэҕиттэн үлэлээбит-хамсаабыт, «1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыт туруу үлэһит дьон этилэр.

Холкуос булчута

Эбэлээх эһэм 14 оҕоломмуттарыттан, түөрт оҕо, ол иһигэр мин аҕам, тыыннаах ордубут. Эбэм Ылдьаана мин биирдээхпэр өлбүт, оттон эһэм 1978 сыллаахха 96 сааһыгар олохтон барбыта. Кини Сиэйэттэн аҕыс биэрэстэлээх Хомсомуол диэн сиргэ, пиэрмэҕэ ыанньыксыттыыр кыыһыгар Аанаҕа олорбута. Биһиги онно уһун өрөбүллэрбитигэр тахсарбыт.

Эһэм сахаҕа үрдүк уҥуохтаах, уоттаах эрилкэй харахтаах, куударалаах баттахтаах оҕонньор этэ. Кырдьар сааһыгар баттаҕа оройун ортотунан түһэн, кэтэҕэр эрэ хаалбытын: «Эһээ Элиэнньин курдук буолбут», -- дэһэрбит. Дьиктитэ диэн баттаҕа хос үүнэн, куйахата курдары да көһүннэр, күрүҥнүҥү өҥнөөх баттахтаммыта.

Сарсыарда күөрчэхтээх лэппиэскэни сиирэ, сүөгэй үүттээх барбыт чэйи иһэрэ. Күнү быһа быырпах иһэрэ. Киэһээҥҥи аһылыга кырбаһынан эттээх, сахалыы лапсалаах миин буолара, ол кэнниттэн ыаммыт үүтүнэн оҥоһуллубут суораты, киилэ аҥаара быырпаҕы иһэн баран утуйара. Чэйин, миинин, быырпаҕын, суоратын, лэппиэскэтин барытын сүөгэйдээн сиирэ, собо миинигэр эмиэ кутара. Сааһыгар тиис ыарыыта диэни билбэккэ, айаҕар толору тиистээх өлбүтэ. Биһиги тииспит ыарыйдаҕына, «ити муос хайдах ыалдьар баҕайыный?» – диэн сөҕөрө.

Сэрии, сут сылларыгар бултаан-алтаан, холкуоһун дьонун аһаппыт. Сааһыран да баран бултуур идэтин бырахпатаҕа. Доҕор оҥостубут миҥэтэ, маҥан кырдьаҕас ат, мииннэрээри тобуктаан биэрэрин өйдүүбүн. Биһиги уһун өрөбүлгэ тахсарбытын кэтэһэн, эһэм хаһыаты уонна «Хотугу сулус» сурунаалы мунньан тоһуйара. Ону аахтаран истэрин сөбүлүүрэ. Олохтон барыар диэри чиҥ өйдөөх этэ.

Эһэм_маарка-_1.jpeg

Маарка суута
Оҕо сылдьан, эһэм аччаат (мэник) сытыы оҕо эбит. Төрүү төрөлкөй буолан, кыра эрдэҕиттэн саастыылаахтарыгар муҥур тойон үһү. Ол тойон хаанын хара өлүөр диэри илдьэ сылдьыбыта.

Бөһүөлэккэ охсуспут уолаттары уонна итирэн баран содуомнаабыт, ойохторун кырбаабыт дьону эһэбэр үҥсэллэрэ. Эһэм илдьитин истээт, ол дьоннор сирэйдэрэ суулла өһөн, уку-суку туттан, киирэн кэлэллэрэ. Оччоҕуна биһиги, оҕолор, дьалты тутуллар быһыылаахпыт, үрдүкү дьүүл хайдах барарын билбэтэҕим. «Биһиги аҕабыт Маарка оҕонньор суутун кэнниттэн арыгытын бырахпыта, илиитин көтөхпөт буолбута», -- диэн элбэх киһи этэрин истибитим.

Биирдэ эһэбин 7 саастааҕар аҕата ыаллар идэһэ өлөрөллөрүгэр илдьэ барбыт. Ону олус сэргээн көрбүт. Дьиэтигэр кэлэн, хотонтон ньирэйи ньылбы тардан таһааран, эт эттиир сүгэнэн сүүстээн кэбиспит. Уонча саастааҕар туохха эрэ буруйданан ытыы турдаҕына, биир мааны киһи ымманыйан имэрийбитигэр, төбөтүн буккуйаат, кокуоска көрдөрөн кэбиспит. Онтулара өлүү түбэлтэлээх, улуус кулубата буолан биэрбит! Саат куттарыыта диэн, кур оҕустарын тутан ылбыт.

Эһэм_маарка_-_2.jpeg

Тимир уоллуун күрэстэһии

Хам-хаадьа арыгы истэҕинэ, эһэм сиэҕин ньыппарынан, быччыҥын туттаран көрдөрөрө, сутуругун суулуу тутан остуолга уурара уонна: «Эһиги эһэҕитин абааһы уол (Тимир уол) кыайбатаҕа, мин кинини хотторон иһэммин өрүһүнэн үчүгэй аҕайдык ньиччи бырахпытым ээ!» -- диирэ. Ол Тимир уол туһунан кэпсээни мин хаста да истибитим. Ону хайдах баарынан биэрэбин:

– Биирдэ үгээрдээммин («тумуулаабыт», «ыалдьыбыт» диэни итинник этэрэ) дьиэҕэ соҕотоҕун хаалбытым. Ол сыттахпына бэйэм бараллаата уол баар буолла, оонньуохха диэн үүйэ-хаайа тутта. Мин сэниэм да, баҕам да суох буолан аккаастыырбын истибэккэ, быччыҥмын, харыбын ыарыылаах баҕайытык быһыта тутуолаата. Онно кыыһыран ойон туруох курдук буолбуппар, таһырдьаттан дьон киирбиттэригэр, мэлис гынан хаалла. Ол түүн эт этим ыалдьан, түлээрэн ыла-ыла утуйбутум. Сарсыныгар дьонум суох кэмнэригэр түбэһиннэрэн, эмиэ баар буолла. Туох эрэ оонньууругар ымсыыран быһыылааҕа, туран оонньуу сырыттахпытына, тустар курдук үрдүбэр түһэ-түһэ баччыктаабыта буолаат туора ыстанар, эмиэ салгыы оонньуубут. Мин ити «оонньуурбуттан» олус сылайдым, баччыктаабыт сирдэринэн наһаа ыалдьар. Тоҕо эрэ кинини кытары оонньуурбун дьоммуттан кистиибин, ол уолум боборо дуу. Бу диэн өйдөөбөппүн.

Биир күн эмиэ үрдүбэр түспүтүгэр кыһыйаммын хапсан ыллым. Бэйэтин эмиэ быһыта тутан ыарытыахпын баҕардым. Онно аан бастаан көннөрү оҕо буолбатаҕын эппинэн-хааммынан биллим. Мин да саастыылаахтарым ортотугар кыахтаах оҕонон биллэрим, «Күүстээх Маарка» диэн ааттанан эрэрим. Бу уол этэ биир да сиринэн тобулу харбаммат, балык салыҥын курдук халтархай, килиэ таастыы мүлүккэй. Хоттороммун сири булар, буору уобар түгэммэр туох эрэ олус куһаҕан, көммөт суол буолуоҕун сэрэйдим. Баарбынан-суохпунан тутуһа сатаатым. Сатаатар, аанньа аһаабакка күүс-сэниэ мөлтөөбүт кэмэ. Икки чабырҕайбын ыга тутан харахтарым уһулу ойон тахсыах курдук буолбут кэмнэригэр хата, ким эрэ тыаһаан-ууһаан киирбитэ. Мин нэһиилэ уйуттан турарбын көрөн, сыҥаһа ороҥҥо сытыарбыта. Күн аайы мөлтөөн иһэрим, онтон уолум күн-түүн күүһүрэн иһэр курдуга. Мин сэниэлэнэр туһуттан күүспүнэн аһыахтаахпын ким эрэ кулгаахпар сипсийэрин курдук дьэҥкэтик өйдөөбүтүм. Киэһэ дьонум ороммун уот иннигэр соһон аҕалбыттара. Ийэлээх аҕам тугу да саҥарбакка эрэ күөх баланах буола испит эппин арыынан угунуохтаабыттара, таһаараа ыалбыт эһэлэрэ киирбитигэр, эргитэ сылдьан көрбүттэрэ, имэрийбиттэрэ-томоруйбуттара.

Хас да күн тоҕо эрэ дьиэҕэ соҕотоҕун хаалбатым. Дьонум ороммун уот иннигэр тардан, ортоку баҕанаттан ситии быанан эргиччи баайан кэбиспиттэрэ. Мин харса суох аһаан, боччук иһиккэ оргуйбут арыы иһэн, силии эмэн отой кыаҕыран испитим. Тоҕо эрэ Тимир уолбун (испэр итинник ааттаабытым) күүтэ саныырым, оннооҕор түүлбэр киирэр буолбута. Ол түүлбэр Тимир уол көхсүн хараҕар биллэ биллибэт үллэҥниир сиикэйдээҕин өйдөөн көрдүм. Үтүөрэн оҕолору кытары тэҥҥэ таһырдьа тахсан сүүрэр-көтөр, мэниктиир буоллум.

Биирдэ оонньуу сылдьан, наһаа сытыытык тэһэ астаран дьиэбэр сүүрэн киирдим. Тимир уол олус кыыһырбыт көрүҥнээх. Уун утары хапсан ыллыбыт. Уолум эмиэ тута уларыйан туох да таба, дьөлө туппат таас мөчөкөтүгэр кубулуйаат, миигин ытык курдук үөһэ-аллара быраҕаттаан кулахачытан барда. Бу бүтэһик быһаарыылаах тустуубут буоларын, хоттордохпуна төлкөм түөрэҕэ түҥнэстэн өлүөхтээхпин биллим. Туох баар хахай хааммын киллэрэн туран туһуннум. Билигин өйдөөтөхпүнэ, биһиги тустар эрэ эбиппит, дайбаһан охсуспуппутун өйдөөбөппүн. Хайа эрэ түгэҥҥэ түүлбүн өйдүү биэрээт, бэйэбэр ыга тардаат көхсүн хараҕын икки илиибинэн баччыктаан ыга туттум. Илиим туох эрэ сымнаҕаһын билээтин кытта уолум налыс гынан охтон түспүтүн умса баттаан сытыаран үрдүгэр олорон, көхсүн хараҕын өссө ыга баттаатым. Дьиэ иһигэр тыас-уус сүрдэммитин истэн дьонум сүүрэн киирбиттэрэ ыһыллыбыт, сороҕо хампы үктэммит олох мастар ортолоругар буор муостаҕа тобуктаан олорон, кыбыс кытаанах буола муостуйбут буору тобулу баттаан олорор үһүбүн. Ону ороҥҥо ылан сытыарбыттар. Тимир уол ол кэнниттэн биллибэтэҕэ, мин үтүөрэн туохтан да толлубат, куттаммат буолбутум.
* * *
Улаатарбыт саҕана эһэбит: «Туохтан эмит куттаннаххытына, көмө наада буоллаҕына, хаҥас санныгытын үс төгүл сотор курдук имэрийэр буолуҥ», -- диэччи. Эдьийим Клара биһикки оҕо, эдэр сылдьаммыт түһээн санныбытын соттоммут эһэбит көмүскээбит түгэннэрэ баар буолааччылар.

Бүгүн бу суруйа олорон өбүгэлэрбиттэн ырааппыппын, ситиммин быспыппын дьэҥкэтик өйдөөммүн сыыһабын көннөрөргө сананным. Улуу Айыы өбүгэлэрим ийэ ууһун дэлэтэр кыра-хара кыыскытын умнууга хаалларымаҥ, хоойгутугар-быттыккытыгар уктан харыстааҥ, арчылааҥ дуу!
Зинаида ФЕДОТОВА--Дьол Кыыма, Сунтаар.

  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Уопсастыба

Ийэни-аҕаны солбуйан 

Мин бүгүн Өлөөн улууһун биир бэлиэ киһитэ, сэттэ тулаайах оҕону көрөн-истэн ииппит…
14.02.25 11:30
Түһүлгэ

Тыл... төрөөбүт төрүт тыл

Суоҕу да баар гынар, баары да мэлитэр аптаах алыптаах сахам тыла! Тыл барахсан арбыыр,…
14.02.25 09:34
Түһүлгэ

Дорҕооннор доҕордоһуулара

Былыыр былыр сурук – бичик сайда илигинэ Ылдьаа уолчаан саадьаҕай оҕуһун туора миинэн,…
14.02.25 09:32