Уопсастыба

Тыа дьоно билиэхтээх

Оннук тэрилтэлэртэн биирдэстэрэ үлэлээбэт биэнсийэлээх дьоннор уонна инбэлииттэр доруобуйаларын туругун бөҕөргөтөр, Сайыына Игнатьева сэбиэдиссэйдээх «Эрчим» күнүскү салаа буолар. Мин манна 2012 cылтан наһаа сөбүлээн сылдьабын. Быйыл уон биирис төгүл сынньанным, эмтэнним. Манна, эппитим курдук, сааһырбыт дьоннор, үлэлээбэт биэнсийэлээхтэр уонна инбэлииттэр кэлэн, сынньанан, араас тэрээһиннэргэ сылдьан сэргэхсийэн бараллар. Ити гынан баран, улуустартан кэлии төрүт мөлтөх эбит, ол иһин, тыа дьоно барахсаттар биллиннэр, судаарыстыба көмөтүнэн туһанныннар диэммин, үчүгэйи үллэстэр үгэспинэн бу суруйабын.
«Эрчим» салаа Саха Өрөспүүбүлүкэтин нэһилиэнньэтин социальнай көмүскэлин үтүөлээх үлэһитэ, социальнай сулууспа туйгуна Наталья Пахомова салайар Социальнай өҥөнү оҥорор өрөспүүбүлүкэтээҕи киин иһинэн 28-с сылын үлэлиир-хамсыыр. Сынньанааччы биэнсийэтэ тиийинэн олоруу ыйдааҕы алын кээмэйиттэн 1,5 төгүл намыһах буоллаҕына, босхо сынньанар, үрдүк буоллаҕына, бырыһыанынан төлүүр.

Биһиги 14 күн устата сарсыарда 9 чаастан күнүс 4 чааска диэри (ол иһин «сааһырбыт дьон уһуйаана» диэн ааттыыллар) араас туһалаах дьарыктарга үөрэннибит, элбэх саҥаны биллибит-көрдүбүт, сэрээккэлээн, илбийтэрэн, укуол ылан, доруобуйабыт тубуста, эрчиммит эбилиннэ. Сарсыардааҥы дьарык кэнниттэн эмтээх отунан көйөрүллүбүт чэйи иһэбит. Эбиэккэ күн аайы уларыйа турар менюлаах сибиэһэй, сылаас аһы тото-хана мотуйан баран, ороҥҥо сытан сынньаныы, сэлэһии, утуйуу үчүгэйэ эрэ бэрт. Тула көтө сылдьан аралдьытар, саататар, эмтиир үлэһиттэрбит бары олус аламаҕайдара, мэлдьи үөрэ-көтө көрсөллөрө, эмтииллэрэ, дьарыктыыллара сүргэни көтөҕөр. Сааһырбыт киһи сүрэҕэ сылаас сыһыантан манньыйар.

Туһалаах дьарыктар
Өрүү күлэ-үөрэ сылдьар майгылаах, Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай харалтатын туйгуна Татьяна Сергучева салаа тэриллиэҕиттэн (28-с cылын!) култуурунай-маассабай дьаһаллары тэрийээччинэн үлэлиир, кэлиҥҥи кэмҥэ нейробиканы уонна араатардыыр ускуустуба дьарыгын ыытар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, биллиилээх мелодист Степан Васильев ырыаҕа дьарыктыыр, хаһан да дьон иннигэр ыллаабатах киһини куолаһын арыйан, сыанаҕа таһааран, соҕотохтуу ыллатар.
Ити курдук, үлэһиттэр сыллата бырагырааманы уларытан, уруккуга эбии саҥа дьарыктары киллэрэн иһэр эбиттэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ суотабай төлөпүөҥҥэ сэлээннэнэн уонна тиэхиньикэ сайдан, илии үлэтэ аҕыйаабыта, мэйиини үлэлэппэт буолуу баһыйбыта мэлдьэһиллибэт. Дьэ ол содулуттан түөһэйии курдук кыайан эмтэммэт ыарахан ыарыы дэлэйбитинэн, ону сэрэтэргэ анаммыт, мэйиини эрчийэр нейробика дьарыга баар буолбут. Уйулҕаны уоскутар эйгэлээх анал хоско чуумпу муусуканы истэ-истэ сытан, утуйан ылыы сааһырбыт киһини олус дуоһутар.
Уһун сыллар усталарыгар кыһамньылаахтык үлэлиир быраас Евдокия Дягилева ким туга ыалдьарынан көрөн, эмтээһини, эрчийиини аныыр. Холобур, мин илбийэн эмтиир Илья Лазаревка 12 төгүл илбийтэрэммин, халтарыйан охторбор сиһим доргуйан ыалдьыбыта ааһан хаалла уонна үчүгэйдик утуйар буоллум, онон киниэхэ улаханнык махтанабын! Адаптивнай физкултуураҕа анал үөрэхтээх Николай Петров Стрельникова айбыт тыыныы гимнастикатын үөрэттэ. Тыыныы гимнастиката тыҥаҕа элбэх салгыны киллэрэргэ, онон эт-хаан ыарыыга утарылаһар кыаҕын үрдэтэргэ, ыарыыттан үтүөрэргэ олус көмөлөөх. Мин ону урут аахайбат этим да, мантан саас сатыы хаамыы похуоттарыгар сылдьан, ыраас салгыҥҥа оҥорорго быһаарынным. Уопсайынан, «Эрчимҥэ» туохха үөрэммиппитин барытын дьиэбитигэр хатылыы сылдьарбыт көдьүүстээх буолсу.
Уйулҕа үөрэҕэр, көмпүүтэринэн үлэ дьарыктарыгар элбэх саҥаны, туһалааҕы биллибит. Кылгас кэмҥэ үөрэтэ охсон, үҥкүүлээн да тэйдибит.
Биир киэһэ композитор Жорж Бизе суруйбут, аан дойду бары тыйаатырдарыгар туруоруллар, аатырбыт «Кармен» операҕа босхо сырыттыбыт. Үрдүк ускуустуба чыпчаал айымньытын көрөн, олус дуоһуйдубут, дьоллоннубут.

Кэрэхсэбиллээх дьаһаллар
Сайсары түөлбэтигэр олорор, сэбиэскэй кэмнээҕи элбэх маллаах, иһиттээх ыалга ыалдьыттааһын умнуллубат истиҥ өйдөбүлү хаалларда. Онно биһиги эдэр сааспыт ааспыт кэмэ хайдах эрэ тохтоон хаалбытын курдук, уруккуну ахтан-санаан ылан, сырдык куруска куустараҕын, хас биирдии мал бэйэтэ туспа кэпсээннээх буоллаҕа. Саха сиэринэн ыалдьытымсах, эйэҕас-сайаҕас хаһаайка Лариса Осипова кыракый туой көмүлүөгүн оттон, буруонан сыт таһааран көрүстэ. Бу маллары хайдах мунньубутун, харайбытын туһунан киһи эрэ кэрэхсин курдук сэһэргээтэ. Онтон толору астаах сандалытыгар олордон, үс араас салаатынан, саламаатынан, бэрэскинэн, минньигэс бэйэлээх ис үөрэ миининэн, кучу чэйинэн күндүлээтэ. Эбиитин Казахстантан төрүттээх ыалдьытын минньигэс кэһиитин амсатта.

Биир күн бэйэ дьарыгын сырдатыыга ананна. Мин суруйбун хоһооммун, кэпсээммин аахпыппын кэрэхсээн иһиттилэр. Кулун тутар 8 күнүн, бука, хаһан да умнубаппыт буолуо — үс күн бэлиэтээтибит. Биһиэхэ үөрүү, дьол түгэнин бэлэхтээри, үлэһиттэрбит барахсаттар кыһаллыбыттар аҕай, бука бары түбүгүрэн бэлэмнэммиттэр, ол олус долгутта. Наһаа кэрэтик киэргэтэн, хаартыскаҕа түһэр сири оҥорбуттар. Бастакы күҥҥэ онно исписэлиис уонна уйулҕаһыт Викториялар эҥин араастаан тутуннаран, олордон, хаамтаран, хаартыскаҕа түһэрдилэр, видеоҕа уһуллулар. Онон өйдүү-саныы сылдьарга бэртээхэй хаартыскаланныбыт. Иккис күҥҥэ бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ кэлэн, көхтөөх оонньуулаах тэрээһини ыыттылар. Үһүс күҥҥэ кыргыттарга сэттэ түһүмэхтээх күрэхтэһии тэрилиннэ, онно 13 буолан кииристибит. Мин кыайыылаах буолан, сыаналаах бирииһи тутаммын, дьоллонуу долгунугар уйдардым. Атыттары эмиэ матарбакка, арас номинацияларынан бириис биэртэлээн, сүргэлэрин көтөхтүлэр.
Суотту түмэлин көрдөрө илдьээри гыммыттара да, сорохпут тымныыттан саллан аккаастанна, онон Хомус түмэлигэр сырытыннардылар. Биир сонун дьаһалынан «Саха» НКИХ анал биэриитигэр уһуллуубут, көстүүбүт буолла.
Бүтэһик күн иннинэ кэнсиэр көрдөрдүбүт, онно көрөөччү аҕыйах эрээри, син-биир долгутуулаах буолла.
Ити курдук 14 күн начаас элэстэнэн ааста. Били бастаан кэлэллэригэр тайахха тэптэрэн нэһиилэ хаамар, кыайан саҥарбат дьоннор букатын уларыйан, тутталлара-хапталлара сыыдамсыйан, сирэйдэрэ-харахтара сырдаан, саҥалара-иҥэлэрэ тупсан хаалла. Дьэ бу буоллаҕа салаа сыралаах үлэтин түмүгэ!

Түмүккэ
Төһө да баҕарбытым иһин, хаһыат ирдэбилигэр хаайтаран, амарах сүрэхтээх үлэһиттэрбит ааттарын барытын суруйар кыаллыбат. Кинилэргэ хас биирдиилэригэр барҕа махталбын этэбин, бөҕө доруобуйаны, туйгун туругу, уустук үлэлэригэр тулууру, ситиһиини баҕарабын! Оттон «Эрчимҥэ» сылдьа илик дьоҥҥо анаан: «Манна киирэн сынньаныҥ, доруобуйаҕытын тупсарыҥ, санааҕытын сэргэхситиҥ», – диэн сүбэлиибин. Астыныаххыт, сөбүлүөххүт. Салаа аадырыһа: Дьокуускай к., Пушкин уулусса 31/1 №-р. Билсэр төлөпүөнэ 40-21-78 (эрдэ суруйтараҕыт).

Хаартыскалары ааптар хааччыйда.