Саха тылын-өһүн араҥаччылааһыҥҥа, харыстааһыҥҥа, сайыннарыыга киллэрбит сүдү кылаата, өр сыллардаах таһаарыылаах үлэтэ сыаналанан, Михаил Алексеев-Дапсы Мэхээлэ Былатыан Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата буолла!
«Ил Түмэн» издательнай дьиэ Михаил Петровиһы бу үрдүк аатынан сиэрдээхтик бэлиэтэммитинэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиир, киниэхэ чэгиэн-чэбдик доруобуйаны, этэҥҥэ буолууну баҕарар.
Ыспыраапка
Михаил Петрович Алексеев-Дапсы Мэхээлэ 1937 с. сэтинньи 6 күнүгэр Үөһээ Бүлүүгэ күн сирин көрбүтэ. Саха судаарыстыбаннай үнүбүрсүөтүн 1962 с. бүтэрэн, оскуолаҕа учууталлаабыта. 1965 сыллаахтан Тыл, литература научнай-чинчийэр үнүстүүтүн научнай үлэһитэ буолан, олоҕун саха тылын-өһүн, култууратын араҥаччылааһыҥҥа, харыстааһыҥҥа, сайыннарыыга анаабыта. 1974-1976 сс. «Эдэр хомуньуус», 1976-1989 сс. «Кыым» хаһыаттарга үлэлээбитэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, тыл билимн хандьыдаата, Арассыыйа Наукаларын акадьыамыйатын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ, Үөһээ Бүлүү улууһун уонна Боотулу нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, ССРС уонна Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ.
Элбэх научнай үлэлэрдээх диалектолог, лексиколог, публицист, литературнай кириитик, эрэдээктэр, бэйиэт, тылбаасчыт, сүүрбэттэн тахса сыл Саха судаарыстыбаннай үнүбүрсүөтүгэр саха тылын култууратын кууруһугар лиэксийэ аахпыта, ийэ тылы таптааччыларга анаан 25 сыл устата Саха араадьыйатыгар «Биһирэм тыл» биэриини ыыппыта, барыта 1240 биэриини оҥорбута.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕа Михаил Петрович этиитинэн «Ил Түмэн» диэн ааттаммыта!
Саха тылын-өһүн култууратын, уратынан үөрэтиигэ-чинчийиигэ тирэх буолар элбэх научнай, сырдатар монографиялардаах, кинигэлэрдээх. Ол иһигэр бааллар: «Саха тылын диалектологическай сылабаара» (1971, 1995), «Биһирэм тыл» 500 биэриитэ" (2004), «Саха тылын үйэлээх үгэһин тылдьыта» (2005), «Бу ытык өбүгэ олоҕор…» (2011), «Олох амтана» (2012), «Боотулуулар» (2012), «Биһирэм тыл: саха тылын дьиҥнээх таптааччыларга, харыстааччыларга» (2013), «Иньэ тыл үйэлээҕ үгэһэ уонна онтон туорааһын. Сахалыы һаҥа култуурата» (2013), «Тугу болҕойуохха? Суруналыыстарга, эмти тутан». (2013), «Учуутал барахсаҥҥа» (2013), «Ийэ тылбыт өрүттэрин туһугар» (2021).
«Иньэ тыл үйэлээҕ үгэһэ уонна онтон туорааһын. Сахалыы һаҥа култуурата» диэн кинигэтигэр Михаил Петрович маннык суруйбута: «Ийэ тылым ырааһын, бигэ туруктааҕын эрэ тухары омугум, дойдум баар, мин баарбын! Баарым тухары омукпун, дойдубун күүһүрдэр туһугар үлэлээн дьүккүһэрим дьолум буолар. Омугум тыына сылааһа – мин тыыннаах буолар, дьоллоох буолар, инникигэ бөҕөхтүк сананар мэктиэм. Ийэ тылым атын омук бала сабыдыалын уйбакка күүһэ-кыаҕа өһүллэн, үлтү сатайданан, сүтүөн баҕарбаппын. Ол туоһум – төрөөбүт тылбынан ыраастык, тупсаҕайдык саҥарарга үйэм тухары кыһаллыым, атыттарга көмөлөһүүм. Бу сиэри олохпор булгуччу тутуһуум. Ити буолар саха киһитин айыылыы санаата. Тыл чөлүн тутуһааччы – сахалыы саҥабыт! С.Ө Ноҕуруодап “Хайдах саҥарарыҥ курдук суруй” диэн саха суругун-бичигин төрүттээбитэ. Кини үөрэҕэ аныгы кэмҥэ туһата – саҥабытын сахатытар суолу ыйар. Бу үөрэҕинэн саҥабыт сахатыйдаҕына, тылбыт чөлүн тутуохпут. Өлбөт үйэлэнии суола – ол!»
Хаартыскаҕа Андрей Сорокин (ЯСИА) түһэриитэ
-
3
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
