Уопсастыба

Күн сирин көрбүт сэһэн маҥнайгы сирэйэ олус истиҥ күһүөрү сайыны ойуулааһынтан саҕаланар.  Айымньы маннык саҕаланыыта хайдах эрэ Суорун Омоллоон «Аанчык» кэпсээнин санатар. Кыыс, дьахтар дьылҕата уустугун көрдөрөр кэпсээҥҥэ норуот тапталлаах суруйааччыта сайыны, кини кыһалҕата суох нус-хас көстүүлэрин ойуулааһына мэнээх буолбатаҕын аахпыт эрэ барыта билэр. Оттон бу сэһэн маннык киһини уоскутар, сүрэҕи манньытар көстүүлэринэн саҕаланыыта эмиэ туох эрэ таайтарыылааҕа буолуо диэн сэрэйэбит.

Айылҕаны ойуулааһыны дьүөрэлии ааптардар тута сүрүн дьоруойдары утуу-субуу экспозиция ньыматынан билиһиннэрэллэр. Киһи – айылҕа оҕото. Бу икки ситим быстыспат быанан силбэһэллэрин айымньы дьоруойдарын олохторуттан көрөбүт. Сүрүн дьоруой Борокуоп “хара тыаны дьиэ оҥостубут, олоҕун үтүөтүн бараабыт». Кини айылҕалыын биир ситим буолан, күннүүн тэҥҥэ турар, күн киирдэҕинэ үүтээнигэр бүгэр. Ааптардар этэллэринэн, “дэбигис киһи өйдөөбөт олохтоох». Ол эбэтэр аармыйаҕа кырбаныыта, дойдутугар арыычча тыыннаах эрэ эргиллиитэ Борокуоп майгытын уларытар: дьонтон куттана сылдьар, тэйэ туттар буолар. Ийэтэ эрдэ өлөн, отучча сыл хара тыаны кэтэ сылдьар эдэр уолу айылҕа киэҥ дуола хам кууһар. Сэһэҥҥэ кэпсэммитинэн, “тыа хас тоҕойо, мындаата кинини араҥаччылыырын, арчылыырын этинэн-хаанынан билбитэ» .

Бу сайдыылаах олохтон, дьонтон-сэргэттэн тэйиччи туттар Борокуоп уолга холоотоххо, Виктория – куорат мааны дьахтара. Кини таптыыр кэргэннээх, игирэ оҕолордоох. Оҕолоро улаатан, кэргэнэ Герман Герасимовичтыын иккиэйэх эрэ олороллор.  Үөрэнсэн хаалбыт кэргэннии дьон сыһыаннара тоҕо эрэ сыыйа-баайа хаҕыстыйар: «Вика кэргэнин диэки сөбүлээбэтэхтии көрдө да, киһитэ тугу да хардарбакка, тиэрэ хайыһан кэбистэ». Бэйэтэ да билбэтинэн ыал аҕата тэрилтэтигэр  дьиэ сууйар кыыһы Зояны интэриэһиргиир. Зоя Намнааҕы педучилищены бүтэрбит эбит да, үлэ булбакка, куоракка киирэн икки тэрилтэҕэ дьиэ сууйар. Кэргэнэ оһолго түбэһэн, орто дойдуттан суох буолбут. Сэһэн сулбу-халбы сюжетынан Германнаах Зоя Намҥа бараллар, онтон аны Вика...

Кэргэнин ир суолун ирдии, тоҥ суолун тордуу айаҥҥа туруммут Вика отоннуу сылдьан мунан хаалыыта сэһэн сюжетын сытыырҕатан, түргэтэтэн  биэрэр курдук: «Хаһыытаан көрөр да, саҥатын дуораанын бэйэтэ эрэ истэр, киһи дьиксиниэх чуумпута, бэл куртаҕа курулуура иһилиннэ». Викторияны өлөр өлүүттэн быыһаабыт тыһы эһэ даҕаны бу айымньыга истиҥ-иһирэх иэйиинэн толору : “Тыһы эһэ бу эмиэ кини курдук ийэ буолар аналлааҕын этинэн-хаанынан биллэ. Сиэх-аһыах санаата ханарыйда, аһынна, ийэ сүрэҕэ араҥаччылыыр күүһүгэр бас бэриннэ. Икки атаҕы сирэйиттэн салаамахтаата, “тур» диирдии, муннунан анньыалаата». Онтон аны Баһырҕастаах Борокуоп букатын тыына быстара чугаһаабыт дьахтары булан ылыылара ааҕааччы өйүн-санаатын туох эрэ интэриэһинэй буолуохтааҕар сирдиир: «Үллэр үйэтигэр дьахтардыын эҥээрдэспэтэх, ахсааннаахтык айах атан кэпсэппит киһи билигин аҕай имэрийбит-томоруйбут ытыстарын одуулаан олордо».

Айымньы биир сүрүн санаата  дьон  дьоҥҥо сыһыана хаҕыстыйыыта буоларын өссө Борокуоп аармыйаҕа сулууспалаабыт сылларыттан билбиппит. Онтон салгыы сэһэҥҥэ бу кыһалҕа эмиэ туора турбакка сырдатыллар: “Дьон дьоҥҥо сыһыана бөрөлүү кырыктааҕын өйүгэр сатаан батарбат». Бу этиигэ сөп түбэһэр курдук, Кыбытыы Уйбаан уобараһа киирбит: бу нэгэй киһи доҕор эһэни да кыҥаан көрөр, күөҕүнэн симэммит кэрэ айылҕаны хотуолаан да киртитэр. Манна утары туруоруу курдук,  Борокуоптаах  Вика сыһыаннара сыыйа-баайа тапталга кубулуйар. Сүрүн дьоруой тосту-туора уларыйар: “Кини тайҕатыгар эмискэ баар буолан хаалбыт аанньалы көрсүөҕүттэн туттардыын-хаптардыын уларыйда. Бэл куруук көрөр ото-маһа киэркэйбит курдук буолла...».

Дьоммут сыһыана салгыы хайдах буолар эбит диэн сэҥээрэн, уугар-хааргар киирэн ааҕан истэххинэ, сэһэммит, хомойуох иһин, бүтэн хаалар: -Үрүҥ тыыммын өллөйдөөбүккэр барҕа махтал. Дьиҥинэн, барыахпын баҕарбаппын... --  уйадыйан харахтара ууланнылар, ситэ саҥарбата.

Виканы дэриэбинэтин дьоно сүтэрэн, көрдөөн булан ылаллар, илдьэ бараллар. Ол эрээри,  таптал күүһэ баһыйан, Вика, массыынаттан түһэн, тапталлааҕар төннөн кэлэр. Кинилэр истиҥ сыһыаннарын ааптардар айылҕаны ойуулааһынынан күүһүрдэн биэрэллэр: «Булсубут сүрэхтэр таптаһалларыгар мэһэйдээмээри айылҕа чуумпуран иһийдэ. Бэл бэлэстэрэ бэрт тыыраахылар ньим бардылар. Тэҥкэ тиит муҥур чыпчаалыгар олорор кырдьаҕас суор, тугу эрэ ыйыстан эрэрдии куллугураат, көхсүнэн эргийдэ. Арай “барахсаттар таптаһыҥ, мин араҥаччылыам» диэбиттии, элиэ кый үөһэ, көй салгыҥҥа уйдаран, модун кынаттарын саратан тайаара көтө сырытта». Уопсайынан, айылҕаны ойуулааһын айымньы былаһын тухары киириитэ киһини сэргэхситэр, сылаанньытар. Биһиги айылҕалыын биир тыыннаахпытын көрдөрөр. «Арай, Вика дьиэтигэр төннүбэккэ, Бокуруопка хаалбыт буоллун!” – диэн санаанан ааҕааччы тапталлаах дьоруойдарыттан арахсар.

Оттон таптал дьаалатынан барбатын, туохтан эрэ тутулларын көрдөрөр уобараһынан Германнаах Зоя буолаллар. Герман, төһө да Зояны таптаатар, Зоята кинини күүстээх эр бэрдэ, салайааччы быһыытынан ытыктыырынан, дьиэ кэргэнигэр дьолу баҕарарынан, алҕыы хааларынан  сэһэн бүтэр. «Тайҕа таайыллыбатах таабырына”, дьэ, кырдьык даҕаны,  аата этэринии таайтарыылаахтык түмүктэнэр.

Клара  КСЕНОФОНТОВА,

Дьокуускай куорат 12 №-дээх оскуолатыгар саха тылын учуутала