Үөрэх

Ол курдук, ахсынньы 5 күнүгэр пионерия утумньута буолбут, аныгы кэмҥэ үүнэр көлүөнэ үтүө аргыһа дэтэр оҕо уопсастыбаннай хамсааһынын анал бырааһынньыгын бэлиэтиибит. Бэлиэ күн СӨ оччотооҕу Ил Дархана Егор Борисов ыйааҕынан 2014 сыллаахха олохтоммута. Үөһэ этиллибит сыалы-соругу олоххо киллэрэр, итиэннэ өрөспүүбүлүкэ таһымыгар бары түмсүүлэри сомоҕолуур баҕаттан «Дьулуур» («Стремление») диэн оҕо биир сомоҕо хамсааһына төрүттэммитэ.

1992 сыл ахсынньы 5 күнүгэр пионерия тэрилтэтин үтүө үгэстэрин салгыыр, итиэннэ үүнэр көлүөнэни патриоттуу тыыҥҥа иитэр, бары хайысханан сайдар эйгэтин тэрийэр сыаллаах СӨ Оҕолорун уопсастыбаннай холбоһуктарын сойууһа төрүттэммитэ.

Хас биирдии үөрэнээччи интэриэһин таба тайанар инниттэн, итиэннэ кини эт-хаан, өй-санаа өттүнэн ситиитин батыһа, үс сүһүөхтээх кэлимсэ бырагыраама оҥоһуллубута: «Следопыты» (8-10 саастаах оҕолорго), «Искатели» (11-14) уонна «Новаторы» (14-17). Бу саҥа бырагыраама СӨ Үөрэҕин министиэристибэтин, СӨ Ыччат дьыалатыгар уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтигэр министиэристибэтин сэбиэтинэн биһирэммитэ уонна бигэргэммитэ. Тосхол ис хоһоонун арыйар символика, атрибутика оҥоһуллубута, халандаар, хомуурунньук уонна бырагыраама бэчээттэнэн, педагогтарга улахан көмө буолбута. Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба таһымыгар оҕо уопсастыбаннай хамсааһына сайдарыгар усулуобуйаны олохтуур, үлэни тэтимирдэр уонна далааһынныыр миэрэлэр ылыллыбыттара.

Маны тэрийиигэ Татьяна Ильина, Нина Барашкова, Нина Протопопова, Александр Васильев, Варвара Хингеева, Людмила Мыреева курдук киэҥник биллэр уонна убаастанар дьоммутун тэҥэ бэйэтин кылаатын Геннадий Охлопков киллэрсэ сылдьар. Кини 2012 сылтан СӨ Оҕолорун уопсастыбаннай холбоһуктарын сойууһун , 2013 сылтан “Дьулуур” оҕо биир сомоҕо хамсааһын бэрэссэдээтэлинэн, 2008 сылтан тэҥинэн СӨ «Саха КВН Лигата» ыччат уопсастыбаннай тэрилтэтин салайааччытынан, 2020 сылтан СӨ Оҕо уонна ыччат социальнай көҕүлээһиннэрин өйүүр ресурснай киинин дириэктэринэн айымньылаахтык уонна дириҥ хорутуулаахтык үлэлиир.

Бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэбитигэр оҕо уопсастыбаннай хамсааһына атаҕар бигэтик турда диир кыахтанныбыт. Маныаха элбэхтэн биири талан, бастыҥнартан чаҕылхайын чорботон ааҕааччыларга билиһиннэриэхпин баҕарабын. Билсиҥ – Таатта улууһун «Үрдэл» оҕо түмсүүтүн салайааччыта, «Сатабыл» оҕо айымньытын дьиэтин тэрийээччи-педагога Матрена Алексеева.

Мантан аллара Матрена Алексеева кэпсээнин сэргээн ааҕыҥ.

Үлэ түмүгэ үрдүккэ кынаттыыр

 –«Оҕо түмсүүтүн тэрийии – сайдыы төрдө буолар» диэн санаанан салайтаран, 2010 сыллаахха Тааттатааҕы «Сатабыл» оҕо айымньытын дьиэтин иһинэн «СИТИК» («Сиэрдээх, Иллээх Таатта Инники Кэскилэ») уопсастыбаннай холбоһугу тэрийбиппит.

«СИТИК»-тэр 2015- 2020 сылларга «Кыайыы ыллыгынан» бырайыакка толору кыттыһан кэллибит. Хас биирдии уһуйуллааччыга «Туруоруммут сыалгын ситистэххинэ, бу эн кыайыыҥ, инники былааныҥ бастакы үктэлэ буолар» диэн туһаайыынан араас быыстапкалары, куонкурустары, тэрээһиннэри ыыттыбыт. «СИТИК» оҕо тэрилтэтин хас биирдии оҕото тус-туһунан майгылаах, сатабыллаах, дьоҕурдаах, талааннаах, санаалаах. Ол гынан баран, барыларын биир идиэйэ, бырайыак, сыал түмэр.

Уопсай үлэҕэ бары сатабылларын ууран туран үлэлии үөрэнниннэр диэн, «СИТИК» оҕолорунан тэрилтэ иитэр-үөрэтэр, сайыннарар тэрээһиннэрин ыыттарабыт. Бэйэлэрэ толкуйдаан, сүүрэн-көтөн, булан-талан, сценарийдаан, иилээн-саҕалаан тэрийэллэрин олус диэн сөбүлүүллэр. Хас биирдии тэрээһин бэркэ ааспытыттан астыналлар. Бу буолар кыайыы! Оҕо санаабытын, толкуйдаабытын олоххо киллэрдэҕинэ, “ бу мин үлэм түмүгэ” диэн  үөрэр, «өссө тугу эрэ оҥорбут киһи» диэн санаа үөскүүр.

Оҕолорго үлэлииллэригэр, түмсүүлээх буолалларыгар толору кыах биэрэн, көрө-истэ сылдьан, кэмигэр сүбэ-соргу буолан, ыйан-кэрдэн биэрэн, хас биирдии оҕо кыаҕын таба туһанарыгар, туруоруммут сыалын ситиһэригэр сөптөөх усулуобуйа тэрийдибит дии саныыбыт. «СИТИК»-тэр түмсүүлээх буоланнар үлэлии үөрэннилэр, бэйэлэрин тэҥэ атын оҕолору түмэ тардан, биир сорукка киллэрэн, ханнык баҕарар тэрээһини ыытыахтарын сөп диэн үөрэбин.

Үтүө үксүүр үгэстээх

 Таатта улууһугар оҕо түмсүүлэрин иилиир туһуттан биһиги «СИТИК»-пит базатыгар 2013 сыллаахха устаап, балаһыанньа уонна кэнсиэпсийэ ылынан, улуустааҕы «Үрдэл» оҕо уопсастыбаннай холбоһуга тэриллибитэ. Барыта 18 оҕо түмсүүтүн сомоҕолуур, сыллааҕы үлэлэрин сүрүннүүр. Оскуолалар лиидэрдэрэ түмсэн, бары биир санаанан «Үрдүктэн үрдүккэ тахсыахпыт, Тааттабыт туһугар сайдыахпыт» диэн девиһи ылынан, бэйэлэрин сатабылларын сайыннаран айа-тута, араас бырайыактары олоххо киллэрэ, түмсүүлээхтик үлэлии сылдьаллар. «Үрдэл» оҕо уопсастыбаннай холбоһуга СӨ «Дьулуур» («Стремление») оҕо биир сомоҕо хамсааһынын бырагырааматыгар уонна Бүтүн Арассыыйатааҕы оскуола оҕолорун хамсааһынын бырайыактарыгар кыттыһан, сүүрэ-көтө, үлэлии-хамсыы, оҕолору түмэ сылдьар.

Бу кэлиҥҥи сылларга оҕо уопсастыбаннай түмсүүлэрин биир тиһиккэ киллэрэн сайыннарар соруктаах өрөспүүбүлүкэҕэ Оҕо уопсастыбаннай хамсааһынын сайыннарыы киинэ тэриллэн, үлэлиирбитигэр олус улахан көмөлөөх буолла. Сахабыт сиригэр сэргэх үлэлээх оҕо тэрилтэлэрин бэйэлэрин икки ардыларыгар алтыһыыны көҕүлээн, бэйэ-бэйэбититтэн уопут ылсан сайдарбытыгар, сонун хайысхалары баһылыырбытыгар олук уурулунна.

Ол курдук, сылын аайы оҕо тэрилтэлэригэр аналлаах бэстибээллэр, сүлүөттэр, куонкурустар, араас тиэмэлээх симиэнэлэр, коммунарскай сбордар, педагогтарга куурустар, сэминээрдэр, форумнар, санаа атастаһар «төгүрүк остуоллар» ыытылыннылар.

Ыччаттарбынан киэн туттабын

 Мин «СИТИК»-тэрим улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар оҕо тэрилтэлэрин бары тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кытталлар. Ол курдук, 2010 сылтан 93 төгүл араас куонкурустарга миэстэлэһэн, анал ааттары ылан, бастыҥ лиидэр оҕолору таһааран, үгүс элбэх уустуктары ааһан, үөрүү көтөллөөх айа-тута сылдьаллар. Ол да иһин буолуо, улуустааҕы, өрөспүүбүлүкэҕи тэрээһиннэргэ улууспут оҕо тэрилтэлэрин барыларын түмэ тардан, ким туохха кыахтааҕынан кытыннаран иһэбит.

Тэриллиэхпититтэн 115 выпускник «СИТИК» оҕо тэрилтэтин ситиһиилээхтик бүтэрэн, мунньуммут билиилэрин иҥэринэн, сатабылларын, дьоҕурдарын, талааннарын арыйан, элбэх доҕоттордонон, бигэтик, эрэллээхтик, өссө сайдар сыаллаах олох киэҥ аартыгар үктэннилэр. Билигин үлэһит буолбут, олоххо бэйэлэрин суолларын булуммут оҕолорум сылын аайы бастыҥ лиидэрдэргэ истипиэндьийэ аныыллар уонна оҕолору кытта көрсүһэн, сүбэ-ама биэрэллэр, санаа атастаһаллар.

Хамсык кэмигэр олорон хаалбакка, араас тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытыллаллар. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэтээҕи онлайн-лааҕырдар, маастар-кылаастар, «Классные встречи» бырайыагынан интэриэһинэй дьоннуун көрсүһүүлэр буоллулар. СӨ Оҕолорун уопсастыбаннай холбоһуктарын сойууһун иһинэн НКО-ларга көмө, тирэх буолар ресурснай киин тэриллэн, былырыын уонна быйыл граннарга кыайан, «Түөлбэ баһаатайа» уонна 15 улуус кыттыылаах бырайыактыыр кииннэр ситимнэрэ олохтонон, киэҥ далааһыннаах үлэлэр сүрүннэннилэр. Хас биирдии бырайыак олоххо киириитигэр улуустарга үлэни сөпкө салайыы, бириэмэтигэр элбэх оҕону хабан сайдар эйгэлэрин тэрийии элбэх сыраттан тахсара саарбаҕа суох. Маныаха улуустарга үөрэх управлениета, эбии үөрэхтээһин кииннэрэ биир өйүнэн-санаанан үлэлээтэхтэринэ эрэ көдьүүстээх түмүктэр ситиһиллэллэр. Билигин өрөспүүбүлүкэбит улуустарыгар сэргэхтик үлэлии, оҕо уопсастыбаннай хамсааһынын сайдыытыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрсэ сылдьар педагогтарга, оҕо тэрилтэлэрин лиидэрдэригэр, тэрийээччи-педагогтарга айымньылаах, кэскиллээх үлэлэригэр ситиһиилэри баҕарабыт!

 Галина МАТВЕЕВА,

уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн,

Уус Алдан .