Үөрэх

Наука уонна технология сылыгар аан дойду таһымнаах киин статуһун ылбыт «Север» НОЦ чопчу ыйыллыбыт соруктары-сыаллары ситиһэргэ үлэтин туһаайыахтаах. Килиимэт уонна ирбэт тоҥ боппуруостарыгар аан дойдутааҕы бииргэ үлэлээһини сайыннарыыга норуоттар икки ардыларынааҕы Саммит ураты кылааты киллэриэҕэ. Саммит 2023 сылга Аартыка Арассыыйатааҕы сэбиэтин салайыытынан Дьокуускайга ыытыллыаҕа. Бу тэрээһиҥҥэ чиҥник бэлэмнэниэхтээхпит. Мааман уонна биотехнологическай чинчийии норуоттар икки ардыларынааҕы кииннэрин курдук дьоһун суолталаах бырайыактары олоххо киллэрии -- биһиги аан дойду таһымыгар саҥа научнай-инновационнай экосистиэмэни оҥорорбутугар көмөлөһүө. Уопсай күүспүтүнэн Аартыка уонна Уһук Хоту сир саҥа туруктаах буолууларын ситиһиэхтээхпит. Бөдөҥ бырамыысыланнай партнердарбыт хас да сылы быһа эҥкилэ суох үлэлииллэр: ESG-быраактыканы, экология бириинсиптэрин, социальнай уонна салайар эппиэтинэһи көхтөөхтүк киллэрэллэр. Экэниэмикэ бары эйгэтин, дьоҕус уонна орто биисинэһи, кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэри уонна үөрэхтээһини киллэрэн туран, бу бэбиэскэни өрөспүүбүлүкэ олоҕор-дьаһаҕар тарҕатыы стратегическай сорукпут буолар. Аартыкаҕа табаһыт эбэтэр киин куорат программиһа буоллун, хас биирдии киһи көҕүлээһиннэрин сайыннаран, олоххо киллэрэрбит тоҕоостоох. Аныгылыы Саха сирэ туруктаах сайдыы былааҕынан буоларыгар салайыныы, экэниэмикэ уонна экология саҥа ньымаларын үөскэтиигэ инники күөҥҥэ тахсыыта улахан суолталаах.

Үөрэхтээһини Саха сирин олоҕун уонна кэскилин тутулуктаах стратегическай салаатын быһыытынан көрөммүт, киһи аймах хапытаалын уонна технологическай прогреһын биир тиһиккэ киллэрэн сайыннарыахтаахпыт. Биллэн турар, саҥа үөрэх эйгэтэ сөптөөх инфраструктураны эрэйэр. Хаарбах туруктаах оскуола истиэнэтигэр үөрэх үрдүк хаачыстыбатын ирдиирбит сатаммат. Ол эрээри 90-с сыллартан элбэх оскуола, оҕо саада тутулунна. Ол да үрдүнэн оскуола, дьыссаат тиийбэт, онон бастакы уочарат бэрээдэгинэн тутуохпут. Аҥаардас кэнники үс сылга оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин 70-тан тахса эбийиэгин үлэҕэ киллэрдибит. Кэлэр сылга киин куоракка уонна оройуоннарынан 15 саҥа оскуола үлэҕэ киирэрэ былааннанар. «Биир ньыгыл Арассыыйа» сийиэһигэр Бэрэсидьиэн сорудаҕынан, 2023 сылга диэри хапытаалынай өрөмүөннээһиҥҥэ уонна оскуола хааччыллыытыгар өрөспүүбүлүкэ 2,8 тахса млрд солк. үбү ылыаҕа. Соторутааҕыта 2022 сылга өрөспүүбүлүкэ учууталларын уонна педагогическай уопсастыбаннаһын сийиэһин ыытар туһунан этии киирбитэ. Мин бу этиини өйүүбүн. Дьэ, кырдьык, үөрэх сайдыытын саҥа хаачыстыбатын, саҥа кэмин оҥорон таһаарыахтаахпыт. Ол эрээри сийиэскэ бэлэмнэнии чэрчитинэн, үөрэх кэскилин туһунан киэҥ уопсастыбаннай кэпсэтиини тэрийиэхпитин наада. Бу сыалга үөрэнээччилэр ортолоругар тус сыаллаах социологическай чинчийиини ыытары наадалааҕынан ааҕабын. Үөрэх министиэристибэтэ бу үлэни 2022 сыл бастакы аҥаарыгар тэрийэригэр сорудахтыыбын. Ону сэргэ, талааннаах оҕолору уонна ыччаты кытта үлэни тэрийэргэ, кинилэр учууталларын уонна настаабынньыктарын өйүүргэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ дьоҕурдаах ыччаты сайыннарарга уһулуччулаах ситим тэриллэр. Сотору алтынньы ыйга Өктөмҥө Саха сирин наукаларын дьоҕус академиятын саҥа үөрэнэр куорпуһа үлэҕэ киириэҕэ. Төгүрүк сылы быһа үлэлиир «Хотугу сулус» оҕо киинин тутуута бара турар. «Кэнэҕэски көлүөнэлэр» паарка тутуута саҕаланна. Биһиги инновационнай үөрэх тэрилтэлэрин базатыгар өрөспүүбүлүкэ сайдыытын тутаах институттарыгар тохтобула суох үөрэхтээһини уонна талааннары салайыы экосистиэмэтин тэрийиэхтээхпит. Үөрэх тиһигэ инники билиилэри уонна аныгы кэмпитиэнсийэлэри сэргэ, хас биирдии оҕоҕо бигэ сиэри-майгыны, гражданскай позицияны иҥэриэхтээх. Патриотизм уонна духуобунай култуура сыаннастара эдэр көлүөнэ олоҕун сүрүн тирэҕэ буолуохтаах. Өрөспүүбүлүкэни төрүттээччилэр 100 сыл анараа өттүгэр үөрэҕэ суох буолууну суох оҥоророрго соругу инники күөҥҥэ туруорбуттара. Ол түмүгэр Саха сирин нэһилиэнньэтэ үөрэхтэммитэ. Оттон билигин Саха сирин хас биирдии киһитэ ситиһиилээх буоларын сорук оҥостуохтаахпыт.