Бэлиитикэ

Тыа сирин олоҕун-дьаһаҕын майгытын, дьонун-сэргэтин уйулҕата олоруутун балачча ыйдаҥардабын диэхпин сөп. Хайа үлүгэрий, Эмиэрикэҕэ дуу, Москваҕа дуу олорор киһи буолбатахпын. Сахам сириттэн харыс халбарыйбатах киһибин.

Тыа сирин киһитэ барахсан, этэн-тыы­нан уутугар-хаарыгар киирдэҕинэ, бэйэ бодотун тардыннаҕына атар айахтааҕы атыппат куолуһут ааттааҕа, кэтэх өйүн тобоҕо уһугуннаҕына, кими баҕарар муннукка-ханныкка хаайар кимиилээх бэрдэ – кини буоллаҕа. Ол бэйэтэ ылы-чып баран хаалбыта киһини араас толкуйга түһэрэрэ ханна барыай?

Итинник иирбэ-таарба санааларга куустара сылдьан, түгэн тосхойбучча, Аммаҕа айаннастым. Аргыстарым: дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллэр, иһиллэр улахан уопсастыбанньык И.И.Шамаев, эмиэ аата-суола ааттанар, сураҕа-садьыга иһиллэр буолбут өрөспүүбүлүкэ Уопсастыбаннай палаататын чилиэнэ, «Арассыыйа тирэҕэ» уопсастыбаннай тэрилтэ Саха сиринээҕи салаатын хос бэрэссэдээтэлэ А.П.Алексеев, талааннаах блогер Власий Вырдылин уонна биир идэлээҕим Михаил Лазарев.

Ил Түмэни уларытан тэрийии тула көҕүлүүр бөлөхтөр тэриллэннэр, хамсааһын тахсан эрэрин туһунан дьон-сэргэ бэчээттэн уонна аныгы ситимнэртэн истэн, билэн олорор. Бу бииргэ айаннаһан иһэр аргыстарым, ити этиллибит боппуруоска үлэлэһэр сыал­лаах-соруктаах көҕүлүүр бөлөх дьоно.

Бу бөлөх субу соторутааҕыта өрөспүү­бүлүкэ олохтоохторугар Ыҥырыы таһаар­быта. Төһө да бэчээккэ, иһитиннэрэр-биллэрэр тиһиктэргэ тарҕаммытын үрдүнэн, ыҥырыыны бэйэм суруйар хаһыаппар толору биэрэри наадалааҕынан ааҕабын. Оннук дьаһаныы тугу да мэһэйдиэ, буортулуо суоҕа диэн оҥоробун. Оттон биир эмэ киһи ааҕан, тугу эрэ эбиннэҕинэ, көдьүүһэ ол буолуо этэ.

Убаастабыллаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоохторо уонна норуот дьокутааттара!

Биллэрин курдук, 2004 сыл күһүнүттэн, субьектар баһылыктарын быһаччы быыбардарын суох оҥоруохтан ылата, Арассыыйаҕа былаас үөһэттэн туруору түһэр тимир үөрбэтин тутуохтан, ол үлэ күн бүгүнүгэр диэри салҕанан бара турар. Ол үлэни бөҕөргөтүү уочараттаах биир түһүмэҕинэн, 2010 сыллаахха «Былаас сокуону таһаарар  уонна толоруулаах уорганнарын тэрээһиннэрин уопсай бириинсиптэрин туһунан» ФС-ҥа эрэгийиэннэрдээҕи парламеннар дьокутааттарын ахсааннарын туһааннаах эрэгийиэннэр быыбардааччыларын уопсай ахсааннарыттан көрөн, хааччахтааһыны олохтуур туһунан көннөрүүнү киллэрии буолбута. Бу ФС 4-с ыстатыйатыгар 3 чаас эбиллэн биэрэн, өскөтө быыбардааччы ахсаана 500 тыһ. тахса уонна биир мөл. аҕыйах буоллаҕына,  ол эрэгийиэн дьокутаатын ахсаана 25-тэн аҕыйыа уонна 70-тан элбиэ суохтааҕа ыйыллыбыта. Бу биһиги өрөспүүбүлүкэбит  балаһыанньатыгар сөп түбэһэр түбэлтэ буолар. Саҥа сокуон биһиги парламеммытын таарыйбатаҕа, 1998 сылтан Ил Түмэн 70 дьокутааттаах үлэлээн кэлэн иһэр.

Парламент эргимтэтигэр реформаны ыытыы түмүгэр, өрөспүүбүлүкэлэргэ парламеннарын састааптара улаханнык сарбыллыбыттара. Холобур,  Ингушетия уонна Тыва 32-лии дьокутааты тутан хаалбыттара. 2018 сыл күһүнүгэр Ингушетия парламена бэйэтин сирин-уотун сорҕотун Арассыыйа  атын субьегар туран биэрэр иһин куоластаабыта. Маннык сытыы быһыыга-майгыга Ингушетия Конституциялаах суута парламент быһаарыытын көтүрэр туһунан быһаарыыны ылыммыта. Ол аны Конституциялаах кириисискэ тиэрпитэ. Ити сыл ахсынньытыгар Тыва биир кэлим парламена, өрөспүүбүлүкэ  Конституциялаах суутун эһэр туһунан эрэгийиэн баһылыгын сокуонун барылын иһин бэрт кэбэҕэстик уонна суһаллык куоластыы охсон кэбиспитэ. 2020 сыл сэтинньитигэр РФ Конституциятын саҥа тиэкиһигэр олоҕуран ылыллыбыт ФС, бары субьектар Конституциялаах уонна устааптаах сууттарын үлэлэрин-хамнастарын тохтотон кэбиспитэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана А.С.Николаев 2020 сылга оҥорбут Анал этиитигэр «аныгы ыҥырыыттан Ил Түмэн профессиональнай төрүккэ көһөр боппуруоһун көрөргө» диэн  этии киллэрбитэ. Кини ааҕарынан, «бастайааннай төрүккэ үлэлиир дьокутааттар ахсааннарын 35 киһиэхэ диэри улаатыннаран биэрдэххэ, аппарааты сөптөөхтүк оптимизациялаатахха, Ил Түмэн бүгүҥҥү ороскуоттарыгар, сокуону ылыныы үлэтэ суһал уонна көдьүүстээх буолуута биллэрдик үрдүөн сөп. Ил Дархан Анал этиитигэр, дьокутааттар уопсай ахсааннарын туһунан туох да этиллибэтэҕин үрдүнэн, биирдиилээн бэлиитиктэр «дьокутаат-профессионал» диэн курдук тиэрминнэринэн үспүкүлээссийэлээн, Ил Түмэн дьокутааттарын ахсаанын 25 (!) киһиэхэ диэри сарбыйарга этии киллэрэ сырыттылар.

Бу сыл кулун тутар 4 күнүгэр Ил Тү­мэн туһааннаах кэмитиэтин мунньаҕар, Конституциялаах  реформалааһыҥҥа өрөспүүбүлүкэтээҕи оробуочай бөлөх этиилэрин бырайыага истилиннэ. Ол бырайыакка бастайааннай төрүккэ үлэлиэхтээх дьокутааттар ахсааннарын (ол аата «профессионаллар») 25 киһиэхэ, оттон дьокутааттар уопсай ахсааннарын 48 киһиэхэ тиэрдэргэ этии оҥоһуллубут.

Тоҕо оробуочай бөлөх дьокутаат уопсай ахсаанын аҕыйатарга этии киллэрэрий? Бу бөлөх салайааччытын  солбуйааччы, норуот дьокутаата А.И.Еремеев этэринэн, Ил Түмэнтэн ирдэнэр кини үлэтин-хамнаһын суһалсыйыыта мэктиэлээх майгынан ситиһиллэр. Ол курдук, парламент сылга 15-16 пленарнай мунньаҕы ыытар эрэ буоллаҕына, суһалсыйыы ситиһиллибитинэн ааҕыллыан сөп. Оробуочай бөлөх тоҕо эрэ бачча ахсааннаах пленарнай мунньахтары кворумунан хааччыйыыга, бастайааннай төрүккэ үлэлээбэт дьокутааттар ахсааннара итинник төрүккэ үлэлиир дьокутааттар ахсааннарыттан аҕыйах буолуохтааҕын тутуһар уонна өссө 23 киһинэн диэн ытаһалаан биэрэр. Кэлиҥҥи сыллардааҕы архыыптары сирийэн көрдөххө, Ил Түмэн сылга 7-9 пленарнай мунньаҕы ыытан кэлбит. 2020 сылга 11 пленарнай мунньах ыытыллыбыт, ол онтон муус устар, сэтинньи уонна ахсынньы ыйдарга мунньах иккилиитэ барбыт. Билиҥҥи 19 «профессионаллаах» Ил Түмэн сорох ыйдарга иккилии төгүл кворуму хомуйар кыахтаах буоллаҕына, эгэ кэлэн, 25 «профессионалланыахтаах» парламеҥҥа ол тоҕо кыайтарыа суохтааҕый? Булгуччу дьокутаат уопсай ахсааныттан үс гыммыт биирин ылан быраҕан кэбистэххэ эрэ кыаллар дьыала дуо? Биһиги, быыбардааччылар, алтыс ыҥырыы дьокутааттарыттан күн бүгүн даҕаны ирдиир бырааптаахпыт, кинилэр суһал эрэсиим төрүтүгэр үлэлииллэрин. Оччотугар ханнык да реформа наадата суох буола түһүөҕэ.

2004 сыллаахха саҕаламмыт былаас үөһэттэн туруору салайыытын бөҕөргөтүү бэлиитикэтэ билигин муҥутуур өрөгөйүгэр тиийдэ. РФ Конституциятын суһал үлүгэрдик уларытыы кэнниттэн, тутатына бырабыыталыстыбаны тохтотуу, Арассыыйа элиитэтэ Арҕаа дойдулары уонна АХШ-ы утары хабыр өрө турсуута, Госдума быыбарын болдьоҕун иннинэ ыытыы чахчылара – бу барыта дойдубут кэлиҥҥи олоҕун 20 сылыгар ураты уустук быһыыга-майгыга түбэспитин туоһулуур. Маннык балаһыанньаҕа өрөспүүбүлүкэбит толоруулаах уонна сокуону таһаарар былаастара ураты мындыр уонна сэрэхтээх буолууну тутуһуохтаахтар. Үчүгэйдик толкуйдамматах холус хамсаныылары төрдүттэн оҥорумуохха. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар (федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуоннартан) адьас мүччүрүйбэт ис хоһоонноох эбэтэр олоххо булгуччулаах сыһыаннаах көннөрүүлэри эрэ киллэриэххэ.

Кистэл буолбатах, билиҥҥи кэмҥэ хайа баҕарар субьект толоруулаах былааһа, үөһэттэн сүрдээх күүстээх ыгааһыҥҥа сылдьара. Оттон Арассыыйаҕа үөһээ былаас тулааһын өһүөтүнэн олигархическай хапытаал буолара эмиэ биллэр. Дьэ, былаас ити туруору түһэр үөрбэтэ эрэгийиэннэр сокуону таһаарар  былаастарын бэйэтин анныгар баттыырга дьулуһар. Субьект парламенын састааба биир да дьокутаатынан аҕыйыыра – бу талар процеһы уонна талыллыбыт дьокутаат үлэтин-хамнаһын хонтуруолга тутуу.

Убаастабыллаах норуот дьокутааттара!

 Баара-суоҕа биир сылынан Өрөс­пүүбүлүкэбит, судаарыстыбаннаспыт төрүттэммитэ 100 сыла туолуоҕа. Норуоккут иннигэр, кэлэр көлүөнэлэр тустарыгар бэйэҕит эппиэтинэскитин кытаанахтык өйдөөҥ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэнэ) 70 дьокутаата оннунан хааларын туруулаһыҥ!

Ытыктабыллаах бар дьоммут! «Ил Түмэн – 70» диэн аатынан норуот хамсааһынын тэнитиэҕиҥ. Бэйэбит талбыт дьокутааттарбытыттан Ил Түмэн 70 дьокутааттаах чөл туруктаах хааларын туһугар куоластыылларын ирдиэҕиҥ.

Көҕүлүүр бөлөх. 16. 03. 20201 с.

 (Илии баттааһын)         

Сарсыардаттан айаннаабыт дьон арыый эрдэлээн дуу, кыратык хойутаан дуу Амманы булуохтаахпыт дьэҥкэ буоллаҕа дии. Сүүнэ бэйэлээх кулууп дьиэҕэ отуччаны кыайбат киһи  мустубут. Үксэ дьахтар аймах. Бастаан мыыныах курдук санаа баара. Ол эрээри субуота өрөбүл күн  буоларын өйдөөн кэллэххэ, бачча киһи мустара сөп эбит.

Эрдэлээн этэн кэбистэхпинэ, Амма Солобуодатын саамай мургуттара, көхтөөхтөрө  мустубуттара илэ чахчы буолан таҕыста. Кэпсэтиигэ бары кэриэтэ кытыннылар, санааларын аһаҕастык эттилэр. Улахан сэргэх дьон эбит. Ону кэлин толкуйдаан көрдөхпүнэ, аммалар арба үчүгэй буһууну-хатыыны ааһан тураллар. Бүттүүн көхтөөхтүк турунаннар Кыыс Аммаларын уочараттаах төгүлүн быыһаан ыллылар. Чобуо, хотоойу санааламмыттара туора киһи хараҕар биллэ быраҕыллар. Үчүгэй бэлэмнэниини барбыттарыгар, кытаанах эксээмэни ааспыттарыгар итэҕэйэҕин.

Анна Шишигина, «Амманы көмүскүөххэ!» түмсүү салайааччыта, Саха норуотун кэнгириэһин сүбэтин чилиэнэ бэйэбит икки ардыгар кэпсэтиигэ өрөспүүбүлүкэ бары олохтоохторугар махтанарын биллэрдэ. Амманы туруулаһыыга күүстээх өйөбүллэрин иһин. Үөрэ иһиттим. Баҕар, сыыһарым буолуо, биһиги, сахалар, күн бүгүнүгэр диэри түмсүүтэ, сомоҕолоһуута суохпутун көрдөрө сылдьабыт диэн мэлдьитин кэтэх санаалаах буоларым. Бүлүү өрүһүн иэдээнэ ол түбэ олохтоохторун, аракыаталар тобохторо саккырааһыннара эмиэ биир оннук, ааспыт үйэ 80-с сылларыгар Амманы туруулаһыы кини төрүт олохтоохторун эрэ таарыйар кыһалҕа курдук буолара уонна оннук ылыныллара. Сахабыт сирэ - бүттүүммүт олорор дьиэбит, иитиллэр айылҕабыт, инники кэскилбит, соҕотох эрэлбит. Бэйэбититтэн ураты ким да көмүскүү, харыстыы сатыа суоҕа. Туох эрэ куһаҕан дьайыы таҕыста даҕаны «Бүлүүтэ», «Илин Эҥээрэ», «Хотута-Туундарата», «Өрөспүүбүлүкэ соҕуруу өттө – кэлии дьон» диэн ханнык да арахсыыта суох бүттүүн турунуохтаах этибит. Биһиги кыайыыбыт төрүтэ түмсүүбүтүгэр сытар буолуохтааҕа. Түмсүүлээх – ол аата кыайыылаах.

 Иван Шамаев уопсастыбаннай дьыалаҕа, өссө охсуһууга диир сөбө буолуо, мунна-уоһа кэрдиллибит киһи буоларын бары бэркэ билэбит. Бэйэтиттэн ыйыппатарбын да, көҕүлүүр бөлөҕү тэрийии кини идиэйэтэ буолуохтаах диэн сэрэйэ саныыбын. Чугастааҕы хас да улууска сылдьыталаан үлэлэрин саҕалаабыттара балачча буолбут. Аны атын улуустарга бэйэлэринэн тиийтэлээбэтэхтэрин да иһин, үүтү-хайаҕаһы тобулар дьон. Хайа, Уйбааныҥ бэйэтэ Саха норуотун кэнгириэһин Тойон сүбэтэ дии. Сир-сир аайы, хас улуус ахсын кырата суох «этэрээттэрдээҕэ» мэлдьэһиллибэт чахчы. Кини бу дьыалаҕа «хайдах эрэ гынан дьокутаат мандаатыгар тигистэрбин» диэн санаанан салайтарбакка, «өрөспүүбүлүкэбэр, дьоммор-сэргэбэр туһалаатарбын» диэн сылдьарыгар ханнык да саарбахтааһын суох.

Иван Иванович киирии кэпсээнин мустубуттар сыыска түһэрбэккэ иһиттилэр. Ил Түмэни уларыта тутуу боппуруоһа эмиэ да боростуой курдугун иһин, иһигэр киирэн бардахха уустуктара, ылбычча өйдөнө охсуллубат түгэннэрэ бааллар эбит.

— «Профессиональнай» парламент – бу дьону муннарар ньыма. 2018 сылтан дьокутаат ахсаанын сарбыйарга суоттаныы сэрэйиллэр буолан барбыта. Былаас быйыл кыһын Кырдьаҕастар сүбэлэрин өйөбүлүнэн Ил Түмэн боппуруоһун сыҕарытарга холоммута. Кырдьаҕас парламентарий Егор Ларионов Ил Түмэн 70 дьокутааттаах оннунан хаалыахтааҕын туһунан үчүгэй быһаарыылаахтык уонна ылыннарыылаахтык этэн-тыынан ол былаан «тохтубута».

Биһиэхэ, биллэрин курдук, дойдуга олигархическай хапытаал баһылыыр-көһүлүүр. Толоруулаах былаас эрэгийиэннэри онто да суох кытаанах уобуруччуга тутан сылдьан, хонтуруоллуур кыаҕын наар күүһүрдэр дьулуһуулаах. Ол ону анааһын күүһүн аҥаардастыы туттан ситиһэр баҕалаах. В.Путин 2004 сылтан былаас вертикалын тутан барбыта. Бесланнааҕы алдьархай кэнниттэн эрэгийиэннэр баһылыктарын быыбардарын тохтотон, анааһын процедуратын олохтообута. 2010 сылтан парламеннары сарбыйыыны саҕалаабыта. 2012 сылга Москваҕа «Болотнай» айдаанын кэнниттэн оччотооҕу РФ  Бэрэсидьиэнэ  Д.Медведев быһаччы ыытыллар быыбардары төннөрбүтэ. 2013 сылга оччотооҕу РФ Бэрэсидьиэнэ В.Путин Ыйааҕынан «эрэгийиэннэр баһылыктарын парламеннар бэйэлэрэ талыахтарын сөп» диэн буолбута.

Дьоҕус парламены хонтуруоллуурга чэпчэки. Нэһилиэнньэҕэ дьокутааты аанньа ахтыбат майгы баар. Биһиги парламеммыт 70 дьокутаакка сөбүлэһэр. Бу гынан баран, норуот өйөөбөтөҕүнэ тирэхтэрэ суох буолуоҕа. Миэстэлэргэ көҕүлүүр бөлөхтөр тэриллиэхтээхтэр. Адьас бэйэҕит өйгүтүгэр-санааҕытыгар олоҕуран сурукта бэлэмнээҥ.

Афанасий Алексеев, көҕүлүүр бөлөх чилиэнэ:

— Мин 70 дьокутаат туһугар турабын. Быыбарга улуустары уокуруктарынан хайытыыны олох сыыһа диибин. 5-тии хотугу улуус «кыттыгас» биирдии дьокутааттаахтар. Маннык сыһыан хотугу нэһилиэнньэни күлүү оҥостубукка тэҥнээх. Хас биирдии улуус, хотутуттан-соҕуруутуттан тутулуга суох, тус дьокутааттаах буолуохтаах. Тустаах боломуочуйатын кыайан толорбот, эппиэтинэһэ суох дьокутааты төттөрү ыҥырар мэхэньииһим үлэлиэхтээх. Дойдутун, дьонун-сэргэтин көмүскүүр санаалаах, оннук быһаарыныылаах киһини талыахтаахпыт. Быыбарга бэйэбит эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан, дьокутааттарбытын таллахпытына, олохпутун оҥостуохпут.

Владимир Корякин, Амма уопсастыбаннай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

— Хас биирдии улуус бэйэтэ дьокутааттаах буолуохтаах. Уопсайа 3-4 тыһ. киһи нэһилиэнньэлээх хотугу улуустар хас биирдиилэрэ дьокутааттанар балаһыанньалара ырытыллан оҥоһуллуохтаах. Бассаапка суруллубуту барытын көмүс манньыат курдук ылынымыахха. Ырытан, кырдьыгы арааран өйдүү үөрэниэххэ. Дьон бу бүгүҥҥү кэпсэтии ис хоһоонун өйүөхтэрэ диэн эрэл санаалаахпын.

— Амма уонна Уус-Маайа улуустара буоламмыт биир уопсай дьокутааттаахпыт. Бу адьас сыыһата көстөн турар суол. Дьокутаат ахсаанын куораттан аҕыйатан, ол оннугар улуустарга эбэн биэриэххэ. Куорат бэйэтэ анал Дуумалаах, ол үөһэ Ил Түмэн састаабын 80%-на куоракка олохтоох дькутааттартан таҥыллар. Баартыйалар тэҥ ахсааннаах дьокутааттаах буолуохтаахтар, - диэн этэр уруккута экэнэмиис, билиҥҥитэ биэнсийэлээх Матрена Барашкова.

— Саха норуотун интэриэһин дьиҥнээхтик туруулаһар Иван Шамаевка, Афанасий Алексеевка бу мустан олорор дьон ааппытыттан махталы биллэрэбит. Ону ким да сүөргүлүө суоҕа. Кэпсээҥҥитин, тылгытын-өскүтүн бэйэм билэр дьоммор хайаан да тиэрдиэм. 70 дьокутаат оннунан хаалыахтаах. Парламент кэккэтэ төһөнөн халыҥ, өйө-санаата чэбдик да, соччонон күүстээх буолара мөккүөргэ турбат, — диэн туруору этэр киһи буолан биэрдэ Алексей Трофимов.

«Этиигитин ылынныбыт: 70 дьокутаат хаалыахтаах. – диир Петр Неустроев. – Урут биһигини «Амма бааһынайдара» диэн ааттыыллара, билигин биһиги «Алгыстаах Амма сахалара» буолан турабыт. Оҕолорбутун, ыччаппытын сахалыы тыыҥҥа иитэргэ дьулуһуулаахпыт». «Ил Түмэҥҥэ билигин бастайааннай төрүккэ үлэлии олорор 19 дьокутаат – бу былаастан быһаччы тутулуктаах дьокутааттар, — диир (аатын ситэн суруммакка хаалбыт киһим. – П.И.). Кэлэр быыбарга саҥалыы дьаһаныахпытын наада. Дьокутааты таларга биһиги бэйэбит эппиэтинэһэ суох сыһыаннаһабыт. Туох-ханнык иннинэ, өйбүт-санаабыт уларыйыахтаах. Бу талыахтаах киһибит чахчы дьонун-сэргэтин туһугар үлэлиир кыахтаах, оннук дьулуурдаах дуо?» диэн ыйытыгы хаста эмэтэ хатылаан туран туруоруохтаахпыт. Хандьытаат оннук кытаанах сиидэлээһини ааһыахтаах. Түксү, кураанах эрэннэриинэн дьону тоторуу, бэйэбит өттүттэн ол онно кулгаахпытын ыйаан биэрии!»

— Кыра кыыспын үөрэттэрэ диэн куоракка киирбитим. Бэйэм төрүт дьоммор олоробут. Дьиэлээхтэр оҕолоро сахалыы оскуолаҕа үөрэнэр ааттаахтар да, нууччалыы эрэ кэпсэтэллэр. Төрүөтэ – төрөппүттэрэ нууччалыы кэпсэтэллэр. Оҕолоро сахалыы төрүт дорҕоону, дифтуоннары сатаан саҥарбаттар, — диир биэнсийэлээх Сардаана Устинова. Ким тугунан ыалдьарынан буоллаҕа. Кырдьаҕас учуутал барахсан хомойоро баа буолуо дуо?

 Бу гынан баран, маннык кэпсэтии тахсыбыта миигин эмиэ үөртэ. Уопсайынан, бу түмсүүгэ Ил Түмэн «эрэйин-муҥун» сэргэ, Ийэ тыл кыһалҕата утумнаахтык ахтыллан ылла. Кырдьыга баара, тус бэйэм аммалартан төрөөбүт тыл боппуруоһугар итинник дьаныардаах кэпсэтиини күүппэтэҕим. Түмсүү, мунньахтааһын сыала-соруга даҕаны атын хайысхалаах этэ буоллаҕа. Быһаччы Ийэ тылга эрэ сыһыаннаах кэпсэтии турбута буоллар, бука, элбэҕи истиэхпит хааллаҕа.

Түмүккэ, бу көрсүһүү «Ил Түмэни, норуот парламенын, туран биэримиэҕиҥ. Салгыы үлэлиэҕиҥ!» диэн ыҥырыылаах, олохтоох дьон өттүттэн ону толору өйүүр санаалаах тарҕаһыы буолла.  Маннык түмүгү мин тыл кырааскатыгар туттан этэр буолбатахпын. Барыта этэҥҥэ баран истэҕинэ, бу ырааҕынан боростуойа суох боппуруоска норуот куолаһа да иһиллиэҕэ дииргэ эрэл баар.

 Михаил Лазарев хаартыскаҕа түһэриилэрэ