Общество

Ол курдук, тумус туттан туран, ырыаҕа ылланар, хоһооҥҥо хоһуллар, лаглайбыт күөх харыйалардаах Горнай улууһун Маатта эбэбит кытылыттан, сир кэрэтин киэргэтэр ыйаахтанан, үрүҥ лыахтыы үөһээ көтөн тахсыбыт биир дойдулаахпытын саха үҥкүүтүн төрдүттэн чинчийбит учуонайы, профессоры, искусствоведение дуоктарын, Арассыыйа ускуустубатын үтүөлээх деятелин Ангелина Григорьевна Лукинаны сырдатабыт.

Саха үҥкүүтүн сирдьитэ Ангелина Лукина ойор-тэбэр оҕо сааһын кэрэчээн дьүөгэлэринээн Гутя, Зоя буоланнар, Маатта эбэ күөх туонатыгар үҥкүүлээн, уруһуйдаан, оҕо саас күндү күннэрин көрсөллөрүн мэлдьи истиҥник ахтар-саныыр. Хобо чуораанныы лыҥкыныы чугдаарар, оҕо саас иэйэр ыллыга эбэлэрин ньуурун урсунан, киэҥ суоллаах-иистээх айар-тутар алгыстаах суоллара дыргылла уһуннаҕа. “Мааттабыт барахсан истэн-билэн турдаҕа” диэн дойдутугар махтала, таптала сырдык суолдьут сулуһа буолар. Күндү көмүс дьүөгэлэрэ Аан дойдуга биллибит модельер-худуоһунньук Августина Филиппова, олоҕун үҥкүү кэрэ эйгэтигэр анаабыт Светлана Стручкова буолаллар.

Дойдубут барахсан хатыламмат кэрэ көстүүлээх айылҕата, мүөттээх салгына, төрөппүттэриҥ курдук сылаас тыына хас биирдии киһи дууһатын уһугуннарар, үтүөҕэ угуттуур буоллаҕа.

Ангелина Григорьевна оҕо сааһын ырай олоҕор тэҥниир. Хас биирдии киһи олоҕор ийэ, аҕа сүҥкэн суолталаахтар. Аҕата Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Григорий Прокопьевич Лукин, ийэтэ олус кэрэ куоластаах Марфа Кирилловна Петрова Бэрдьигэстээх нэһилиэгин элбэх оҕолоох ыаллара этилэр. Хомойуох иһин, ийэлэрэ барахсан Ангелина уон икки сааһыгар ыарахан ыарыыттан бу олохтон барыаҕыттан, аҕатыгар биир тутаах көмөлөһөөччү буолбута. Кырачаан балтыларын, бырааттарын көрөн-истэн улаатыннарсыбыта. Маны барытын чап-чараас санныгар уйан, олох хаамыытын барытын сыаналыы, харыстыы улааппыта. Төрөппүттэрин кэриэстээн, саха үлэһит чэпчэкитэ суох дьылҕалаах, хорсун аҕатын “Григорий Лукин” диэн кинигэ таһааран үйэтиппитэ. Оройуон сайдарыгар тус бэйэтин кылаатын киллэрбит, эйэлээх олоҕу уһансыбыт, тус олоҕор тиксибит ыарахаттартан чаҕыйбакка, самныбакка алта оҕотун соҕотоҕун ииппит үтүөлээх аҕаҕа ананар кинигэни ааҕаргытыгар сүбэлиибит.

Кэрэ эйгэҕэ оргууй сирдээн киллэрбит киһитэ күн-күбэй ийэтэ Марфа Кирилловна Петрова буолар. Кини туһунан норуот ырыаһыта Марина Попова олус сэргээн, сөҕөн-махтайан кэпсиирин сүргэтэ көтөҕүллэн туран саныыр. Оннук дьикти кэрэ айылҕаттан анаммыт талаан, мааны куолас киниэхэ баара. Айылҕа суугунун, хамсаныытын барытын кэтээн көрөр-сэргиир олус ураты дьоҕурдааҕа. Ону чочуйан кыыһыгар үҥкүү хамсаныыларын үөрэтэрэ, сүбэлиирэ. «Ийэм туолбатах ыра санаатын, олоҕум суолдьут сулуһа оҥостон кэлбиппинэн киэн туттабын», – диэн сэмээр үөрэ кэпсиир.

Ангелина Григорьевна олоххо ситиспит ситиһиилэрин, айар үлэлэрин, дьиэ кэргэнин, оҕолорун ситиһиилэрин, үөрүүлэрин барытын таптыыр, ытыктыыр төрөппүттэригэр аныыр.

Билим эйгэтигэр сирдээбит кыһата маннык этэ. Ангелина ийэтэ эрдэ өлөн, оҕо эрдэҕиттэн эмчит буолар баҕа санаалааҕа. Ол эрээри дьылҕата кинини атыннык салайбыта. Бэйэтэ да билбэтинэн чугас дьүөгэтинээн Зоя Слепцовалыын култуурунай сырдатар училищеҕа туттарсан киирбитэ. Дьэ, мантан сиэттэрэн үҥкүү кэрэ алыбар куустарбыта, ол киниэхэ олус чугас, күндү этэ, тоҕотун кини оҕо сааһын кытта ыкса ситимниир.

Бу сырдык уораҕайга саха бастакы балериналарыттан биирдэстэрэ Ольга Егороваҕа, Арассыыйа бастакы этнохореограбар Мария Жорницкаяҕа такайыллан балетмейстр-педагог идэтигэр үөрэнэр дьолломмута. Улахан ааттаах-суоллаах дьоммут, Сойуус норуодунай артыыһа Игорь Смирнов сүбэтэ-амата төһүү кынатынан буолбутугар мэлдьи махтанар. Оннук киниэхэ, кини талааныгар эрэллэрэ күүстээх этэ. Арассыыйа биллэр фольклориһа, этнограба Георгий Настюков “эн омук үҥкүүлэрин туруорума, саха уонна хоту норуоттар үҥкүүлэригэр ылыс” диэн инники айар суолун ыйан биэрбитэ, научнай үлэҕэ быһаччы сирдээбитэ. Дьэ, мантан куорсун анньынан үҥкүү алыптаах күүһүн арыйарга, ис санаатын ууран туран үөрэтэр, такайыллар. Куурустааҕы үлэтигэр хоту дойду айылҕатын, олоҕун-дьаһаҕын кэпсиир һээдьэни туруоруута, улахан биһирэбили ылар. Дойду аатырбыт балетмейстра, ССРС норуодунай артыыһа Р.В. Захаров бэрэссэдээтэллээбитэ ураты күүһү эппитин күндүтүк сыаналыыр. Үҥкүү билимин эйгэтигэр кэлэригэр духуобунай ийэ буолбут Мария Яковлевна Жорницкаяҕа сүгүрүйэр.

Саха үҥкүүтэ (оһуохай, оһуор, ойуун,битииһиттэр үҥкүүлэрэ) итэҕэл буолар. Былыр-былыргыттан хамсаныы норуот уратытын көрдөрөр, өйө-санаата, психологията, олоҕун өйдөбүлэ. Онтон Оһуор үҥкүүтэ олоҕу уруйдуур, үөрүү үҥкүүтүн курдук ылынабыт. Дьиҥэр тахсыбыт төрүтэ Олох уонна Өлүү. Онуоха Сергей Зверев-Кыыл Уола уонна фольклорист, этнограф Андрей Саввин булан, архыыпка киллэртэрбит номохторун кэпсиир. Итигирдик хас биирдии үҥкүү суолтата, өйдөбүлэ олус дириҥин төрдүттэн үөрэтэн, чинчийэн саха норуотугар, дойду араас муннугар туохха да сыаналаммат үтүөтэ, үлэтэ аар саарга аатырыан аатырар.

Манна биллэн туран олоҕун аргыһа, СӨ култууратын үтүөлээх деятеля Иван Иванович Бурцев бигэ тирэх буолбута. Икки таптаһар сүрэхтэр кэрэ эйгэни кынат оҥостон, айан-тутан, толору дьоллоохтук олорбуттара. Икки оҕоҕо күн сирин бэлэх ууммуттара. Төрөппүттэрин суолун батыһан кыыстара Надежда Докторова Москубатааҕы текстиль университетын, уоллара Прокопий Бурцев киинэ режиссерунан таһаарыылаахтык үлэлииллэр.

Аан дойду таһымыгар сахатын сирин киэҥник суон сураҕырдар биир дойдулаахпыт, алта научнай методическай кинигэ ааптара буолар. Искусствоведение доктора, Култуура уонна искусство Арктикатааҕы судаарыстыбаннай институтун норуот уус-уран култуураҕа кафедратын профессора, РФ искусствотын үтүөлээх деятелэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үөрэххэ тиһигин Бочуоттаах бэтэрээнэ, СӨ култууратын уонна искусствотын Бочуоттаах үлэһитэ Ангелина Григорьевна Лукина Арктикатааҕы култуура уонна ускуустуба институтугар билигин да айымньылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар. Бу кыһа “Приоритет 30” диэн Арассыыйа бырагыраамматыгар киириитэ, сайдыы хаамыытын кэскилэ диэн бүк эрэллээх.

Сырдык чаҕылхай олоҕу, таһаарыылаах үлэни өрө тутар, убаастыыр, ытыктыыр күндү биир дойдулаахпытыгар Ангелина Григорьевнаҕа күн сирин күндүтүн, үтүөтүн баҕарабыт, эн үрдүк үлэҕэр, сырдык арыйыыларгар сүгүрүйэбит, махтанабыт.

Нина Сутакова

"Үлэ күүһэ" хаһыат.