Общество

– Алена Николаевна, бүгүҥҥү күҥнэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн демографическай балаһыанньабыт хайдаҕый? Аҕам саастаах дьоммут ахсаана төһөнүй?

– Билигин аан дойду үрдүнэн биэнсийэҕэ тахсар саастарын ааспыт дьон ахсаана элбээн иhэр. Дьон уhун үйэлэниитэ - улахан ситиhии, ол эрээри судаарыстыба уонна уопсастыба онно бэлэм буолуохтаахтар: анал медицинскэй көрүү, социальнай өйөбүл, көрүүгэ-истиигэ наадыйар дьоҥҥо сөптөөх усулуобуйаны тэрийии. Билигин Арассыыйа үрдүнэн киһи олоҕун уһунун көрдөрүүтэ  73 сааhы куоhарда. Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин соругунан 2030 сылга ити көрдөрүү 78 сааска диэри улаатыахтааҕа былааннанар, оттон биһиэхэ 80 сылга диэри улаатыахтаах диэн сыал-сорук турар.

Биһиги кэмитиэппит бу боппуруоһу болҕомто киинигэр тутар. Ыам ыйын 21 күнүгэр Ил Түмэн социальнай бэлиитикэҕэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтэ «Аҕам саастаах көлүөнэ олоҕун хаачыстыбатын үрдэтии» диэн тиэмэҕэ төгүрүк остуол тэрийэн ыытта. Бу дьоһун боппуруоһу дьүүллэһиигэ Ил Түмэн дьокутааттара, министиэристибэлэр салайааччылара, общественнай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ, урбаанньыттар ыҥырыллан кыттыыны ыллылар. Төгүрүк остуол үлэтигэр М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи университет президенэ Евгения Михайлова, СӨ кырдьаҕастарын Ытык Сүбэтин чилиэнэ Альбина Поисеева, СӨ бэтэрээннэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Вильям Иванов, СӨ социальнай хайысхаҕа үлэлиир урбаанньыттар Ассоциацияларын бэрэссэдээтэлэ Анна Слепцова уо.д.а. кыттыыны ыллылар. Биллэн турар, төгүрүк остуол тиэмэтэ сүрдээх киэҥ уонна элбэх өрүттээх. Ол иhигэр, аҕам саастаах дьону  кинилэргэ саамай наадалаах өҥөнөн уонна тэрээһиннэринэн хааччыйыы, аҕа көлүөнэ дьон олохторун усулуобуйатын тупсарыы, кинилэр уопсастыба олоҕор кытталларыгар усулуобуйа тэрийии, медицинэ көмөтүн таhымын үрдэтии, аҕа саастаах дьоҥҥо ытыктабыллаах уонна кыһамньылаах сыһыаны олохтооһун, социальнай  өттүнэн көрөр-истэр  тэрилтэлэр  материальнай-техническэй баасаларын тупсарыы боппуруостарын тула кэпсэтии буолла.

СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга миниистирэ Елена Волкова төгүрүк остуолга этиниититтэн көрдөххө, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 191 тыһыынчаттан тахса 60 саастарын ааспыт дьон олороллор (нэһилиэнньэттэн 19%), олортон 1624 киһи 90- тан тахсыбыттар, онтон сүүс саастарыттан тахсыбыт ытык кырдьаҕас дьон ахсаана – 15 киһи.

– 2025 сылтан дойдуга «Дьиэ-кэргэн» диэн саҥа национальнай бырайыак олоххо киирбитэ. Бу бырайыак чэрчитинэн Саха сиригэр туох дьаһал ылыллан үлэлиирий?

– СӨ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан 2025-2030 сылларга Саха Республикатыгар «Көхтөөх уhун үйэлэнии» анал регионнааҕы тосхоло (бырагыраамата) бигэргэнэн үлэҕэ киирбитэ. 2025 сылтан «Дьиэ кэргэн» национальнай бырайыак иhинэн «Аҕа көлүөнэ» региональнай бырайыак улэлээн эрэр, ол бырагыраама 2024 сылга диэри үлэлээбит «Демография» национальнай бырайыагын салгыыр соруктаах. Аҕам саастаах дьон көхтөөх уһун үйэлэниилэригэр туһуламмыт анал муниципальнай бырагыраамалар олоххо киирбиттэрэ. Биэс улууска - Аммаҕа, Горнайга, Мэҥэ-Хаҥаласка, Намҥа, Уус-Алдаҥҥа уонна Дьокуускай куоракка «Үһүс көлүөнэ оскуолалара» арыллан үлэлииллэр. Бу хайысханан, чахчы элбэх үлэ ыытыллар, аҕам саастаах дьон бэйэлэрэ элбэх үлэни-хамнаһы ыытан эдэр көлүөнэ ыччакка олоххо көхтөөх буоларга, инники күөҥҥэ сылдьарга үтүө холобуру көрдөрөллөр.

– Көрүүгэ-истиигэ наадыйар аҕам саастаах дьону олохтуурга кэнники сылларга социальнай эбийиэктэр тутуллаллар дуо? Бу хайысханан туох үлэ барарый?

– Бары билэргит курдук, билигин сытыытык турар боппуруостар эмиэ бааллар. Холобур, кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр интэринээт-дьиэлэригэр миэстэ тиийбэт. Билиҥҥи туругунан уочаракка 252 киhи турар. СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин бас билиитигэр 19 интэринээт-дьиэ баар, ону таhынан 23 чааhынай пансионат үлэлиир. Олортон 8-һа министиэристибэ анал реестрыгар киирэн турар.

Кэнники сылларга «Демография» национальнай бырайыак чэрчитинэн Намҥа, Бүлүүгэ, Өлүөхүмэҕэ, Алдаҥҥа аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир интернаттар тутулуннулар. Бу сылга Мэҥэ-Хаҥалас Матта бөhүөлэгэр эмиэ интэринээт-дьиэ тутуллан киириэхтээх. «Аҕа көлүөнэ» региональнай бырайыак чэрчитинэн федеральнай бүддьүөттэн республикатааҕы В.П. Решетников аатын сүгэр кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр олорор интэринээт-дьиэлэрин тутуутугар 1 млрд. 200 мөл. тахса үп көрүлүннэ.

Төгүрүк остуолга бэлэмнэнии чэрчитинэн социальнай бэлиитикэҕэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэт чилиэннэрэ хас да интернат-дьиэлэри кэрийэн көрдүбүт, үлэhиттэри уонна манна олорор кырдьаҕастары кытта көрсөн кэпсэттибит. Хомойуох иhин, бу дьиэлэр олорор усулуобуйалара аныгы ирдэбилгэ эппиэттээбэт, бары кэриэтэ капитальнай өрөмүөҥҥэ наадыйаллар. Покровскай тракка турар психоневрологическай интернат суола-ииhэ суоҕа транспорга, бэл суhал көмө массыыната кэлэригэр улахан кыhалҕалары үөскэтэр. Аны социальнай өҥөнү оҥорор тэрилтэлэр тарифтарын быһаарыыга чуолкай дьаһал суох. Чааhынай пансионаттар дьиэлэрэ барыта аренда, биир да тутуу социальнай урбаанньыттар бас билиилэригэр суох. Бу хайысхаҕа эмиэ судаарыстыба өттүттэн көмө, холобур, сир учаастагын ылалларыгар өйөбүл наада.

– Өрөспүүбулүкэҕэ аҕам саастаах кыаммат дьону бэйэлэригэр ылан көрүүгэ-истиигэ ылсыбыт дьиэ кэргэттэр бааллар дуо?

– Аҕа көлүөнэ дьону анаан көрүү-истии альтернативнай миэрэлэрэ эмиэ туһунан хайысха быһыытынан олоххо киирэллэр. «Аҕа көлүөнэ» федеральнай, «Демография» национальнай бырайыактар чэрчилэринэн, аҕам саастаах уонна доруобуйаларынан хааччахтаах, көрүүгэ-истиигэ наадыйар дьону «Өр кэмнээх көрүү-истии ситимэ» пилотнай бырайыак типовой систиэмэтэ бигэргэтиллибитэ. 2023 сыллаахха маннык пилотнай бырайыак 4 улууска - Тааттаҕа, Намҥа, Чурапчыга уонна Горнайга киирбитэ. Бу бырайыак атын улуустарга эмиэ тарҕаныан наада.

Кырдьаҕастар, инбэлииттэр интэринээт-дьиэлэригэр уочараты кыччатар туһуттан уонна көрүүтэ-истиитэ суох соҕотох хаалбыт, кыаммат дьон олоҕун чэпчэтэр сыалтан, кинилэри көрө-харайа ылар дьиэ-кэргэттэри судаарыстыба үбүлүүр. Кинилэр кырдьаҕаска туспа хос аныахтаахтар, эбэтэр кырдьаҕас дьиэтигэр күҥҥэ хаста да тиийэн, көрүөхтээхтэр-истиэхтээхтэр. Бу хайысха кэскиллээх, ол эрээри манна судаарыстыба өттүттэн хонтуруол баар буолуохтаах.

Доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр 2019 сылтан биhиги өрөспүүбүлүкэбитигэр Россия регионнарыттан бастакынан аҕам саастаах дьоҥҥо комплекснай медицинскэй-социальнай көмө туһунан анал сокуон ылыллыбыта. Бу сокуон саастаах дьоҥҥо ордук тарҕаммыт ыарыылары утары үлэҕэ туhаайыллар. СӨ доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ Гериатрическай сулууспа үс тирэхтээх моделын оҥорон үлэлэтэр.

Төгүрүк остуол түмүгүнэн Бырабыыталастыбаҕа, туhааннаах министиэристибэлэргэ, тэрилтэлэргэ, уопсастыбаннай түмсүүлэргэ туhаайан рекомендация ылыныахпыт, Уопсастыба бүттүүнэ аҕам саастаах дьоҥҥо дьоһуннаах олоҕу олорорго усулуобуйа тэрийиигэ кыhаллыахтаах – бу уопсастыба ситиитин көрдөрөр биир дьоһун хардыы буолар.

Ил Түмэн пресс-сулууспата