Түһүлгэ

Илгэ диэн үрүлүйэ сүүрэр үрүҥ илгэ дуу, эбэтэр от-мас чэлгийэ үүнүүтэ эрэ буолбатах. Илгэ диэн хас биирдии киһи олоҕун суолугар тутуспут хайысхатын сайдыыта, үүнүүтэ, тэнийиитэ, туһата, инникитэ. Алексей Апросимов Хатас олохтооҕо, элбэх оҕолоох ыал аҕата, СӨ норуотун айымньытын маастара, тимир ууһа. Кини дириҥ силистээх-мутуктаах, аныгы олох олуурдаах отуорун, дууһа-сүрэх мөккүөрүн туруулаһан туран айар-тутар, түөс толору тыынан сиэрдээх олоҕу олорор саха эдэр эр киһитэ.

Дьиҥ сахалыы сэмэй, мин аҕай диэн арбаммат. Туораттан көрдөххө, оҥорбут оҥоһуктара, олоҕор тутуспут суолун омооно килбик киһи олоҕо буолбатах. Түөрт уончатыгар чугаһаабыт киһи быһыытынан, кэннин хайыһан көрөн кэпсиирдээх, инникитин торумнуур барыллардаах.

Үс уол оҕолоох Алексей, Наталья Апросимовтар дьиэ-кэргэннэригэр маҥнайгы оҕо буолан, Алеша куруутун ким эрэ иннигэр эппиэттиир, дьаһайар майгылаах. Оҕо сааһа бүтэ да илигинэ ийэни сүтэрии, дойду үрдүнэн үлэ-хамнас харгыстанан, ас-таҥас кырыымчыгын курдук араас уустуктары, тургутуулары этэҥҥэ ааспыта.

Кини ситиһиилэрэ ситимнээхтэр, эмискэ, соһуччу кэлбит буолбатахтар. Алексейы кытта кэпсэтиибин ыраҥалаатахпына, олоҕор баар үтүө көстүүлэр хаһан даҕаны сонно тута, субу тутан туран арыллан испэтэхтэр, барыта сыыйа-баайа, иккис-үһүс төгүлүгэр, көөчүктэнэ түһэн баран тоҕус көлөһүн тохтуутунан, сэниэ-сылба бараныытынан кэлэр эбит.

Ситиһии, кыайыы күрэхтэр эрэ түмүктэрэ буолбатах, бастатан туран, бэйэни кыайыы, искэр тута сылдьаргын таска таһаарыы. Бу ордук айар-тутар эйгэҕэ сүдү суолталаах. Алексей бэйэтэ билинэринэн: “Тимир ууһа диэн үрдүк ааты билигин даҕаны толору ыла иликпин. Ол диэки хардыылары, хамсааһыннары оҥортуубун”, — диэн сэһэргиир.

Суолу арыйааччы, уһуйааччы сүҥкэн оруола

Оскуоланы бүтэрэн баран аан маҥнай Нам улууһун Граф Биэрэгэр баар СПТУга киирэн үөрэҕин бэрт ситиһиилээхтик кыһыл дипломунан бүтэрбит. Манна дьоҕурдаах, баҕалаах оҕолору таба көрөн, маастардара Иннокентий Иннокентьевич Акимов үгүстүк быыстапкаҕа сырытыннарбыт, кыралаан туспа дьарыктаабыт.

Быыстапка эдэр киһи сүрэҕэр өрүкүйүүнү, уран турукка киириини, сатабылга тардыһыыны саҕан, боруобалаан тутан, кыһан, уулларан араас эгэлгэ албастары толкуйдааһын суолугар үктэннэрбит. Харах уоттаныыта, илии кыһыйыыта, тутан-хабан көрүү, бэйэ күүһүн тургутуу кэлбит. Иннокентий Иннокентьевич үөрэппит үс уолаттара  сиэттиспитинэн Дьокуускайдааҕы ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубаҕа уһуйар училищеҕа туттарсыбыттар. Уолаттар киирбиттэр, Алексей кыл-мүччү баала хапсыбакка хаалбыт.

Ол иһин дойдутугар тахсан хачыгаардыы сырыттаҕына: “Миэстэ таҕыста, кэл”, — диэн ыҥырбыттарыгар өр толкуйдуу барбакка куоракка киирэн,  утаппыттыы үөрэнэн барбыта. Бу устудьуоннуур сылларыгар Алексей уһуйааччы быһыытынан эдэр киһи дьоҕурун арыйбыт, ис туругун, баҕатын таба көрбүт учууталын Олег Иннокентьевич  Соловьеву ураты сылаастык саныыр.

Олег Иннокентьевич уолга эрэлэ, иҥэрбит билиитэ-көрүүтэ, сатабылга хардыылара үтүө түмүккэ таһаарбыт түгэннэрэ билигин ордук күндүтүйэн көстөллөр. Устудьуоннуур сылларыгар Алексей тус үөрэҕин таһынан, үп-харчы өттүнэн ыктарбат туһугар тылга-өскө сыһыаннааҕын быһыытынан, култуура эйгэтигэр, араадьыйаҕа араас элбэх тэрээһиннэри ыытар ыытааччынан үлэлээбитэ.

Ити үлэтэ Мэҥэ Хаҥалас улуу­һугар нэһилиэктэр икки ардыларыгар тохтообокко ыытыллар култуура-успуорт эстафетатыттан саҕаламмыта.   Дьэ, кырдьыга даҕаны, Мэҥэ-Хаҥаластары хайа үрдүгэр таһаарбыт тэрээһин төһөлөөх элбэх киһини үрдүк үрдэллэргэ үктэннэрбитэ буолуой?! 

Ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубаҕа уһуйуллуу

Алексей Дьокуускайдааҕы ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубаҕа уһуйар училищены кыһыл дипломунан бүтэрбитэ. Олох киэҥ аартыгар үктэнэригэр кинини ким даҕаны ытыһын үрдүгэр олордон ылбатаҕа. Үөрэммит билиилээх-көрүүлээх, бу сылларга мунньуммут сатабыллаах киһи диэтэххэ, мастарыскыайа, араас элбэх туттар тэрилэ суох этэ. Бэйэни боруобаланан, араас үлэҕэ үлэлээн көрбүтэ.

Өрөспүүбүлүкэ талааннаахтарын, дьоҕурдаахтарын мунньар быыстапкаларга көтүппэккэ кэриэтэ кыттар, сыл аайы саҥа оҥоһуктаах буолар. Алексей ыал буолан, оҕолонон, айар-тутар суолу таһынан, сүрүн сыала-соруга дьиэ-кэргэн аҕа баһылыгын быһыытынан, ас-таҥас, үп-харчы булуута. Манна дьиэ кэргэн биир тыынынан өйдөһөн-өйөһөн олороро сүдү суолталаах. Бу өттүгэр кини дьоллоох аҕа, эрэллээх кэргэн, күндү күтүөт.

Кэргэнин Мотрена ийэлээх аҕата – Людмила, Михаил Саввиннар өй-санаа кыайарынан эт-хаан уйарынан дьиҥ бэйэлэрин толкуйдарынан үтүөкэн үлэһит дьон. Сыалы-соругу ситиһэргэ  сатаммата диэн саллыбакка, сатаабаппын диэн кэннилээбэккэ, мэһэйдээтилэр диэн кэхтибэккэ куруутун иннин эрэ диэки бараллар. Мотрена сүрдээх сэргэх, хорсун санаалаах, эйэҕэс-сайаҕас, сайдам санаалаах ийэ, кэргэн, дьүөгэ. 

Эбэни, эһэни кытта бииргэ олоруу билиҥҥи кэмҥэ сэдэхтик көстөр. Бу ыалга Саввиннарга көлүөнэ ситимэ олус күүстээх. Хас биирдии киһи хаһаайыстыба түбүгүн үмүрүтэн, бэйэлэрин эйгэлэригэр ситиһиилээхтик үлэлииллэр- хамсыыллар, сайдаллар-үүнэллэр. Дьиэ кэргэҥҥэ хас биирдии киһи сатабылыгар, баҕарар баҕатыгар ытыктабыллаахтык сыһыаннаһаллар, ол баҕа санаа туолуутугар көмө-тирэх, өйөбүл буолуу суруллубатах эрээри, кэһиллибэт быраабыла.

Олоҕу сайыннарааччы  уус киһи

Алексей олоҕун тухары баҕа санаа оҥостубут мастарыскыайын тутарга аймахтар бары көмөлөөн, сып-сап курдук тутуллан олоххо киирбитэ. Бу сыллар тухары тимири дириҥэтэн үөрэтиитэ, ылбыт билиитин-көрүүтүн олоххо туттуута тохтообокко чочуллан, сатабыла сытыыланан, кырыыланан, араас өҥүнэн оонньоото.

Улахан дьоһун оҥоһуктары оҥорон, дьон болҕомтотун тарта, кэрэхсэбилин ылла. Саха дьонун сиэринэн барыта табылынна, таҕыста диэнтэн туттунабыт, ол гынан баран сүрэхтээх, сыаллаах-соруктаах, туппуккун ыһыктыбат буоллахха, эйигин өйдүүр-өйүүр дьиэ-кэргэниҥ тулалыыр түгэнигэр айар-тутар аартык ааннара бииртэн биир арыллан-аһыллан иһэллэр. Күн бүгүн кини элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн аҕа баһылыга, саханы саха дэтэр олох төрдүн оҥорооччу, олоҕу сайыннарааччы  уус киһи.

Кэпсэтиибит бүтүүтүгэр олоххо хайдах киһи ситиһиилээх, кыайыылаах-хотуулаах буоларый диэн ыйытыыбар, сонно тута эрэллээхтик: “Үлэһит, сүрэхтээх киһи”, — диэн эппиэтигэр сүүс бырыһыан сөбүлэһэн туран дьиҥ чахчы үлэһит киһиэхэ Алексейга уонна кини дьиэ-кэргэнигэр сырдыгы, сылааһы, үтүөнү баҕарыаҕыҥ.

Хаартыскалар Апросимовтар архыыптарыттан.