Уопсастыба

Куобах Хоруолук буолбатах

Одун Хаан уонна Ытык Чыыбыстаан салайан кэлбит 2022 сыллара бүтэн, Дьөһөгөй Айыы уонна Түмэл Тойон (Сэргэ Иччитэ) дьаһайыахтаах 2023 сылларыгар үктэннибит. Саха кэрдииһинньигин быһыытынан, саха Саҥа сыла ыам ыйыгар кэлэр (ыам ыйын былыр “бииринньи” диэн ааттыы сылдьыбыттар эбит, сыл бастакы ыйа диэн). Биһиги билигин тохсунньу 1 күнүгэр григорианскай Саҥа сылы көрсөбүт. Ол иһин, саха Саҥа сылыгар диэри (ыам ыйын 22 к.) олохпутун Одун Хаан уонна Ытык Чыыбыстаан салгыы салайыахтара. Онтон өссө тохсунньу 14 күнүгэр юлианскай кэрдииһинньигинэн төһө да “эргэ” диэтэрбит эмиэ Саҥа сылы көрсөбүт. Өссө илиҥҥи эбэтэр Кытай Саҥа сыла быйыл тохсунньу 22 күнүгэр кэлэр эбит. Итини билэр наада. Тоҕо диэтэххэ, сылбыт мэҥэ кыыла -- Хара хоруолук. Сахалар бу билэр кыылбыт, сорохтор иитэбит даҕаны, ол эрээри ойуурбут Куобаҕын ордоробут. Саха Таҥаратын итэҕэлэ (Таҥарианство) эмиэ сыл кыылынан Маҥан Куобах буолар диир. Куобах Хоруолук буолбатах, онон Кытай кэрдииһинньигин билиммэт, ол аата Куобаҕы григорианскай Саҥа сыл символын быһыытынан тохсунньуга көрсөн, Саҥа сылбытыттан туһанан барбыппыт сөп.

Өссө биир кыайан быһаарыллан биэрбэт боппуруостаахпыт -- Саҥа дьылы көрсөбүт дуу, Саҥа сылы дуу? Ити дьиҥинэн судургутук быһаарыллыан сөп. Дьыл диэн 220 хонуктаах кыстык кэмэ, алтынньы 14 күнүттэн саҕаланан баран ыам ыйын 22 күнүгэр бүтэр. Оттон “сыл” диэн төгүрүк сылы ааттыыбыт – тохсунньу 1 күнүттэн кэлэр сыл тохсунньутун 1 күнүгэр диэри, 365 хонуктаах. Ол аата Саҥа сылы көрсөбүт.

Бэлиэ түгэннэр

Одун Хаан уонна Ытык Чыыбыстаан салайар сылларын Саха Өрөспүүбүлүкэтин 100 сылын бэлиэтээн, үтүө түмүктэрдээх атаардыбыт. Саха сирэ Татарстаны, Красноярскай кыраайы, Аллараа Новгород уонна Тюмень уобаластарын кэннигэр хаалларан, “Креативнай эрэгийиэн” диэн номинацияҕа кыайда. Бириэмийэни Айсен Николаевка былырыыҥҥы кыайыылаах Москуба куорат мээрэ Сергей Собянин: “Эһиги, чахчы, креативнай уонна талааннаах дьоҥҥут”, – диэн туран туттарда. Харда тылыгар Айсен Николаев: “Манна урут киинэ устабыт, көмпүүтэр оонньуута оҥоробут диэтэххэ, сонньуйар этилэр. Онтон 2018 с. киинэбит Москубатааҕы Аан дойдутааҕы киинэ бэстибээлигэр Гран-прини ылбытыгар, оонньууларбыт аан дойдуга тахсан, хампаанньаларбыт дуолларынан миллиардер буолбуттарыгар, креативнай индустриялар сайдыыларын кэнсиэпсийэтэ оҥоһуллубутугар, аны Саха сириттэн саҥаттан саҥа ситиһиилэри кэтэһэр буоллулар. Саха сирэ Арассыыйаны кытта аан дойдуга саҥа креативнай өйдөбүллэри киллэриэҕэ”, – диэтэ.

Түмүктүүр тэрээһиннэр Москубаҕа, Санкт-Петербурга буоллулар. ”Ньургун Боотур” операбыт Мариининскай итиэннэ Улахан тыйаатыр сыаналарыгаркөрдөрүллэн, Арассыыйа култуурунайолоҕун биир чаҕылхай көстүүтүн быһыытынан сыаналанна. Физика учуутала Виктор Потапов сахаттан бастакынан «Арассыыйа Федерациятын норуодунай учууталын» үрдүк аатын ылла. «Мин докумуоннарым» элбэх өҥөнү оҥорор киин дойдуга бастыҥынан ааттанна. Өрөспүүбүлүкэбит Уһун Илиҥҥэ үгүс салааҕа, ол иһигэр нэһилиэнньэни гааһынан хааччыйыыга, анал бырагыраама быһыытынан ыалларга гааһы босхо киллэриигэ лидер буолла. Дьокуускайга «Килбиэннээх үлэ куората» аат иҥэрилиннэ! Бу курдук холобуру үгүһү аҕалыахха сөп.

Үлэ сыла

Ил Дархан Айсен Николаев үүнэр 2023 сылы Үлэ сылынан биллэрдэ. Үлэ дьону түмэр, киһини өрө тардар, байылыат олохтуур, үөрэхтиир. Билигин эдэр ыччат үлэттэн тэйэн, чэпчэки олоҕу батыһыах курдук буолбута мэлдьэһиллибэт. Владимир Путин кэлэр сылы Арассыыйаҕа Педагог уонна настаабынньык сылынан биллэрбитэ Үлэ сылын кытары ситэрсэн биэрэр.

Онон оҕону, ыччаты үлэҕэ үөрэтии, үлэҕэ сыһыарыы төрөппүт уонна уопсастыба болҕомтотун киинигэр тураллара олох ирдэбилигэр сөп түбэһэр.

Күн актыыбынаһа

Киһи Күн оҕото буоларын сахалар ордук чорботор үгэстээхтэр. Ол Күммүтүгэр буолар араас тыаллар, буурҕалар Күммүт магнитнай хонуутун араастаан түллэҥнэтэллэр. Былырыыҥҥыттан саҕалаан Күн актыыбынаһа үрдээтэ уонна билигин да уоскуйбакка турар, онон магнитнай хонуу бааллыран түллэҥнээһинэ өссө салҕаныа. Күн магнитнай хонуута күүскэ түллүүтэ Сир олоҕор дьайыыта күүстээх. Дьиктитэ диэн айылҕаҕа эрэ буолбакка, социальнай олоххо эмиэ дьайар.

Үүнэр да сылга Украина нацистара сэриинэн ииригириилэрэ намырайара кэтэһиллибэт – АХШ, Арҕаа дойдулар харчыны кута, сэрии сэбин таһа туруохтара, оттон салалталара норуот өлөрүгэр-өһөрүгэр кыһаллыбат. Ол гынан баран бу киирсиигэ Арассыыйа син-биир кыайар. Маныаха бары астрологтар санаалара биир. Кинилэр Путин былааска олоруо, Арассыыйа ыһыллыа суоҕа, саамай үчүгэйэ – ядернай сэрии буолбат, НАТО, Америка уонна Арассыыйа ыккардыларыгар иирсээн тахсыбат, Арассыыйа финансовай систиэмэтэ, төһө да ыарахаттардааҕын иннигэр, тулуһуо дииллэр. Сыл бүтүүтүгэр дойдубут балаһыанньата сымнаан, тупсан барыаҕа. 2025 сылга Арассыыйа ССРС курдук кыахтаах судаарыстыба буолуоҕа.

Өссө биир сонун – Ковид-2019 ыарыы хаалыаҕа, ол гынан баран мөлтөөн, тумуу курдук сыаналанар буолуо.

Халлаан олус уларыйан, бэл аҕыйах хонук иһигэр күн-дьыл хайдах туруктаныаҕын киһи билбэт. Гидромет сулууспа өр кэмнээх барыллааһыны биэрэртэн туттунар буолла. Урут Саха сиригэр норуот билгэтигэр олоҕуран оҥоһуллубут сабаҕалааһын сөп түбэһэр буолаҕына, билигин соччо туолбат. Күн актыыбынаһа үрдээбитинэн халлаан туруга эмискэ-эмискэ уларыйара, этиҥнээх, күүстээх ардахтар түһэллэрэ, үөн-көйүүр элбиирэ, Сир хамсааһына, уот туруута, сааскы халаан күүһүрэрэ сабаҕаланар. Сорох сиргэ кураан, сороххо уу сута буолуон эмиэ сөп.

Быыбардар

Аны күһүҥҥү Ил Дархан, Ил Түмэн, киин куорат Дууматын быыбардара айдааннаах соҕус буолуохтара, үөйбэтэх-ахтыбатах дьонуҥ дьокутаат буолуохтарын эмиэ сөп. Онон дьон балаҕан ыйын 10 күнүгэр норуот былааһа олохтонорун ситиһэр иһин куоластыахтаахтар. Онон эмиэ судургута суох сыл иһэр, нэһилиэнньэ онно барытыгар бэлэмнээх буолара эрэйиллэр. Соҕурууттан кэлэр ас хаачыстыбата да мөлтөх, сыаната да ыарахан буолуо, куорат олохтоохторо тыа дьонун кытта кыттыһан оҕуруот аһын, түргэнник ситэр салааҕа ылсаллара, сибиинньэни, куһу-хааһы, көтөрү иитэн идэһэлэрин хааччыналлара туһалаах эрэ буолуоҕа.

Саха киһитэ өлөн-охтон биэриэ суоҕа, айыаҕа-тутуоҕа. Ыарахан кэмҥэ оҕо төрөөһүнэ элбиир, ол оҕолортон кэлин ордук норуотугар дурда-хахха буолуохтаах, дьонун-сэргэтин көрүөхтээх-харайыахтаах уол оҕо ахсаана баһыйар идэлээх. Дойду салалтата ийэлэри, оҕо төрөөһүнүн күүскэ өйүүр, ону өйдөөн, элбэхтик оҕолонорго, саха ахсаанын элбэтэргэ кыһаллыахха наада.

Төрдүс куппутун уһугуннарыаҕыҥ

Ыарахан кэмҥэ итэҕэлгэ тардыһыы күүһүрэр идэлээх. Саха итэҕэлигэр билигин сомоҕолоһуу кыалла илик. Ордук кутталлааҕа эдэр көлүөнэ төрүт итэҕэли ылыммат, онон манна көлүөнэ ситимэ быстар туруктаах. Ону учуоттаан, төрүт итэҕэлбит өйдөбүллэрин туһунан “Таҥарианство” диэн кинигэ бэчээттэнэн, “Айар” кинигэ кыһатын маҕаһыыннарыгар таҕыста.

Саха Таҥаратын итэҕэлинэн, киһи үс буолбакка, түөрт (салгын, буор, ийэ, аҕа) куттаах. Билигин баһыйар үгүспүт аҕа кута суох сылдьабыт. Ол охсуута улахан – ыалдьабыт-сүтэбит, дьадаҥыбыт, санаабытын сиппэппит. Онон төрдүс (аҕа) куппутун уһугуннарарга дьлуһуохтаахпыт. Бу ыарахан кэми аҕа кута уһуктубут эрэкиһи халымырдык туоруоҕа. Итэҕэл диэн тирэх. Тирэҕэ суох киһи халтырыйара үгүс, үрдэли дабайара ыарахан.

Сотору таҥхалааһын, биттэнии-билгэлэнии саҕаланыҕа. Саха итэҕэлэ билгэлэнэри, таҥхалыыры утарбат. Бэл, Таҥха Хаан диэн Айыылаахпыт.

Дьэ онон, Дьөһөгөй Айыы уонна Түмэл Тойон салайар үүммүт 2023 сылга бука бары чокуур таас курдук кытаанах, чиргэл туруктаныҥ, дьиэҕит сылаас, сандалыгыт толору астаах, өйгүт-санааҕыт ыраас, тирэхтээх буоллун, оҕо-сиэн элбээтин, саха норуота хаҥаатын, дьоллоох-соргулаах буолуҥ! Туску!