Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Дьикти кэм кэллэ. Ульяна Винокурова этэринии, биһиги сахалар туруулаһар кэммит үүннэ. Уларыта тутуу кэмэ. Ол гынан баран, субу диэн ким даҕаны чопчу ыйан биэрбит суолу тутууга уларыта тутуу буолбакка, киһи тус бэйэтин, өйүн-санаатын, ис кутун кытары үлэлиир, уларыйар кэмин дьикти диэххэ сөп.

Дьикти кэм кэллэ. Ульяна Винокурова этэринии, биһиги сахалар туруулаһар кэммит үүннэ. Уларыта тутуу кэмэ. Ол гынан баран, субу диэн ким даҕаны чопчу ыйан биэрбит суолу тутууга уларыта тутуу буолбакка, киһи тус бэйэтин, өйүн-санаатын, ис кутун кытары үлэлиир, уларыйар кэмин дьикти диэххэ сөп.

Биһиэхэ отуттан тахса сыл арҕаа сыаннаһы киллэрэн ахан кэллилэр, саха саха буоларын умна быһыытыйан, үтүктээйигэ кубулуйан, халтайга хаамыыта, туох кистэлэ кэлиэй, элбэх. Киирии, омук үөрэҕэ өрө тутуллан, бэйэ киэнэ көйгөтүллэн... Бу быыһык кэмҥэ саха итэҕэлигэр хайыһыы, умнубуту тилиннэрии, айылҕалыын алтыһыы, саха тыыннаныы, онтон сэдиптээн айылҕабыт уһуктан, олоҕу ылыныыбыт, олоххо көрүүбүт уларыйар. Онуоха биһиги диэтэх норуот улуу өбүгэбит хаалларбыт билиитэ баара -- биһиги дьолбут. Духуобунай сирдьиппит Өксөкүлээх Өлөксөй кэс тылын эппитинэн-хааммытынан ылынан, кини үөрэҕин тула түмсэн кэскилбитин тэриниибит, кини аатын тула сомоҕолоһуубут – сүдү күүспүт. Улуу Убайбыт төрөөбүт күнүн көрсө Олоҥхо ыһыаҕа буолар ытык хотугу дойдутугар, Өймөкөөҥҥө, XIII научнай-методическай кэмпириэссийэ буолан ааста.

А_-_1.jpg
Кэмпириэссийэ үлэтигэр саха итэҕэлигэр, култууратыгар тус кылаатын киллэрэ сылдьар киһи, Тэрис Айыы, Мандар Уус үөрэхтэрин тарҕатааччы, саха үгэһин олохтуур бырайыактары тэрийээччи, Сибиир түүр омуктарын кытта тэҥҥэ үлэлэһэр Анна Холмогорова кыттан кэллэ. Кини уоспастыбанньык, норуот киһитэ, Өймөкөөҥҥө бара сырытта. Бүгүн биһиги кинини кытта кэпсэтэбит.
-- Анна Андреевна, Өймөкөөҥҥө айаныҥ туох-ханнык өйдөбүлгэ аҕалла?
-- Тыйыс тымныы кыһыннаах Өймөкөөн Хотугу сир тутулун тутан олорор. Бу кистэлэҥ өйдөбүл. Өксөкүлээх Өлөксөй саха омугун “муус кудулу байҕал хоонньугар хорҕойон сайдар кэскиллээх” диэн мээнээҕэ эппэтэҕэ буолуо. Өксөкүлээх саха үс кута бөҕөргүүрүн туһугар Үс Сэргэни туруорбут диэни истэрим уонна сэмээр онно тиийиэхпин баҕарарым. Кэрэ айылҕалаах, дириҥ историялаах, ыалдьытымсах дьонноох, таас очуос хайалардаах чысхаан тымныылаах хоту сиртэн элбэҕи биллим, көрдүм. Өймөкөөнү өйү-санааны сааһылыыр диэн этэллэрин ис кутум ылынна. Үрдүк үөрүүм, астыныым – А.Е. Кулаковскай төрөөбүт күнүгэр, кулун тутар 16 күнүгэр, Үс Сэргэҕэ сылдьыым буолла. Бу Ийэ, Буор, Салгын куттарга анаммыт сэргэлэр Айыы тыыннаах буоларбытын кэрэһэлииллэр.

-- Улуу киһибит Өксөкүлээх ала-чуо Өймөкөөҥҥө тиийэн бу үс сэргэни мээнэ туруорбатаҕа буолуо.Үс сэргэ – саха сайдар суола, тыына буоларын биһиги тумус туттар дьоммут суруйан тураллар.
-- Аҥардас Б.Ф. Неустроев -Мандар Уус ааспыт үйэ 70 сылларыгар олоҕун суолун арыйарыгар бу үс сэргэ төһүү күүһүнэн буолбута биллэр. Кини Баайаҕаттан Өймөкөөҥҥө сатыы сырыытыгар Дьылҕата Үс Сэргэҕэ сырытаннарбыт, оһуорун-мандарын онтон ылан, үөрэҕэ саҕыллан барбытын бэйэтэ сөҕө-махтана кэпсиир. Л.А Афанасьев-Тэрис Өксөкүлээх Өлөксөй айымньыларыгар олоҕуран «Философия Кулаковского» саха омук бэйэтэ философиялааҕын монографиятыгар арыйбыта. В.А.Кондаков Өксөкүлээх «Төрүү илигиттэн түҥнэри төлкөлөөх» поэматыгар сыыһа тыл-өс, дьайыы оҕо дьылҕатыгар, төлкөтүгэр улахан охсуулаах диэн үгүс ырытыылары суруйбута. Учуонай А.А. Николаев «Уроки Алексея Кулаковского» бэйэни салайыныыга киэҥ араҥаны хайдах хабан үлэлиир ньымаларын чопчулаан ырыппыта. Бу ааттаммыт дьон үлэлэрин мэлдьи туттабын, мин үлэбэр ыйынньык буолаллар.
Саха төрүт билиитэ, майгыта ис өттүттэн арыллар күлүүһүн чысхаан тымныылаах Өймөкөөн дьоно сүрэхтэригэр сылааһынан угуттаан илдьэ сылдьаллар эбит. Бу айаммын көстүбэт чараас эйгэ ыйан-кэрдэн биэрдэ дии санаатым.

А_-_2.jpg
-- Тоҕо инньэ дии санаатыҥ?
-- 2021 сыллаахха хамсык туран, дьиэҕэ олорор кэммитигэр Алтай, Хакасия оҕолоро Саха Сиригэр кэлэннэр “Боотур омооно” күрэхтэһиигэ кытталларыгар алгыстаах аартыгы уонна сүбэни Дьокуускайга кэлэ сылдьан Александр Кривошапкин-Өй Мөккүөрэ саҕан биэрбитэ. Тэрээһиммит этэҥҥэ ааспытыгар махталбыт улахан. Онно кини бөлүһүөк мындыр өйүнэн Өксөкүлээх Өлөксөй дириҥ силистээх санааларын ыпсаран кэпсээн биэрэн сэҥээрдибитэ. Өймөкөөҥҥө айанныыр сырыым суолун норуот эмчитэ, сэһэнньит Виктор Кривошапкин ыллыктаабыта. Кини “дьон үксэ уруккунан уонна кэлэринэн (мечталарынан) олороллор, билиҥҥинэн олорууну – күннээҕини -- кыайан быһаарсыбат турукка кэлбиттэр, эн мин дойдубар Өймөкөөҥҥө баран кэллэххинэ, бэйэҕэр туһалааҕы ылыаҕыҥ”, – диэн этиитэ миигин айаҥҥа кынаттаабыта.
-- Кэмпириэссийэ үлэтиттэн ордук тугу ылынныҥ, туһалаах дии санаатыҥ?
-- Томтор Н.М. Заболоцкай аатынан кыраайы үөрэтэр түмэлин дириэктэрэ Айталина Иванова ыҥырыытынан, “Саха төрүт идэтэ: олоҥхоһут, тимир ууһа, ойуун” диэн ааттаах секция үлэтигэр кытынным. Эксперынан история билимин хандьыдаата Валерий Васильев үлэлээтэ. Кэпсэтиини Өймөкөөнтөн төрүттээх, билигин Чурапчыга олорор, иитээччи идэлээх Светлана Ксенофонтова-Илгэйэ көстүбэт киэҥ эйгэ кистэлэҥнэрин хомуһуннаах хоһоонноругар хоһуйар дьоҕурун арыйан билиһиннэрэн кэпсэтиһэр иллээх эйгэ түһүлгэтин аанын арыйан биэрдэ. Ол кэнниттэн анал олохтоммут бириэмэлэригэр Горнайтан, Намтан, Чурапчыттан, Тааттаттан, Бүлүүттэн, Сунтаартан, Дьокуускайтан, Мэҥэ Хаҥаластан, Амматтан о.д.а кэлбит дьоммут дакылааттарынан ситии быатын курдук бэйэ бэйэлэрин ситэрсэн биэрэн истилэр. Бииртэн биир кэрэхсэбиллээх айымньылаах үлэлэри иһиттибит. Эмиэ бу дойду олохтооҕо, айылҕатынан дьоҕурдаах Николай Старков аҕыйах тылынан лоп бааччы дириҥ өйдөбүллэри этэн истээччилэрин болҕомтотун тарта. Мин чөл олоҕу тарҕатар «Төлкө» уопсастыбаннай түмсүү «Ыччаты төрүт үгэскэ уһуйуу» бырайыактынай үлэтин билиһиннэрдим.
Кэпсэтиибит тэһиинин олохтоох дьоммут туттулар. Өймөкөөн төрүт олохтооҕо, сир түннүгэ киһи Александр Кривошапкин айылҕатынан мындыр көрүүтүнэн-билиитинэн санаабыт ситимин, өйбүт мөккүөрүн сааһылаата. Ону астына иһиттим. Старковтар, Кривошапкиннар биир удьуор бииһин ууһа аймахтар, аатырбыт атыыһыт Н.О. Кривошапкины кытта биир сыдьааннаахтар эбит. Ааспыт үйэҕэ олорон ааспыт, маҥнайгы гильдиялаах меценат-атыыһыт Н.О. Кривошапкин  Томторго А.Е. Кулаковскайга-Өксөкүлээх Өлөксөйгө көмөлөһөн, өйөөн, кини бастакы ыһыаҕын ыытарыгар көмөлөспүт.
Айыы санааны олохтообут Эллэй Боотур ыһыаҕын ыһарыгар олоҕун аргыһа Аан Чаҕый иһити-хомуоһу, аһы-таҥаһы бэрийэн көмөлөспүтүн Өймөкөөн сэмэй, холку дьахталларын тэҥнии тутан ылынным.

А_-5.jpg

-- Бу сонун этии. Кырдьыга даҕаны, хайа даҕаны бэлиэ саҕалааһын дьахтар аймах тэрээһинэ суох буолбата буоллаҕа...
-- Оннук ээ. Хоту дойду далбар хотуттара Айталина Иванова, Татьяна Аммосова-Константинова, төрөөбүт Өймөкөөннөрүн олоҥхо ыһыаҕын түһүлгэтигэр кымыс иһиитин сиэригэр-туомугар айыы санаа майгытын олохтуурга санааларын ууралларын долгуйа бэлиэтиибин. Ол курдук Татьяна Аммосова, Горнайга кийииттээн олорон, дойдутугар анаан оҕус тириитинэн симиир иһити тигэн бүтэрэн, ситэрэр үлэтигэр Таатта маһын уустара көмөлөһө сылдьаллар эбит. Өрөспүүбүлүкэ 85 сыллаах выпустара бу хамсааһыҥҥа көхтөөхтүк кыттан эрэллэрин бэлиэтээн эттэ. Биир дойдулааҕым кыыс Ньургуйаана Томтор уолугар Иннокентий Посельскайдыын быр-бааччы ыал буолан олороллор. Кыыстара Арина, уоллара Артем илиилэринэн араас оҥоһуктары умсугуйан туран оҥороллорун астына көрдүм. Дьиэ кэргэнинэн бары бииргэ балыктыыктыыллар эбит, иллээх дьиэ кэргэҥҥэ ыалдьыттааммын ис сүрэхтэн үөрдүм. Томтор сэлиэнньэтин дьоно бука бары бу тэрээһин ыытылларыгар күүс-көмө, тирэх буолбуттар.
-- Өймөкөөннөр Олоҥхо ыһыаҕын ыһарга бэлэмнэр диэн кэллиҥ?
-- Бэлэмнэрин ааһан, кинилэр бүгүҥҥү олохторугар тыыннаах сиэрдээх үгэстэри эйгэлэринэн, олох быстыспат ситимин курдук тутан олороллор. Хоту дойду дьоно төлкөлөөх өй-билии дириҥ өйдөбүлүн сылаас салгынын ньээкэ уйаларыгар -- ытык Өймөкөөннөрүгэр, таас хайаларыгар саһыаран, бүөбэйдээн илдьэ сылдьаллар эбит.
Таҥара майгыта үрдүк мэҥэ халлааҥҥа өрө тутулуннун, сирдээҕи сиэрбит түөрэҕэ түҥнэстибэтин. Икки атахтаах, иннинэн сирэйдээх күн айыы дьоно окко түспүт оҥоһуубутунан, сиргэ түспүт сэрибиэйбитинэн өбүгэбит билиитигэр махталлаах буолуоххайыҥ, Алгыс санаабытынан сатабыллаах олоҕу түстэһиэҕиҥ.
-- Кэпсээниҥ иһин махтанабын!


А_-3.jpg

  • 11
  • 0
  • 0
  • 1
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23