Уопсастыба

Уус-Алдантан, Хаҥаластан, Бүлүүттэн, Горнайтан, Сунтаартан, Ньурбаттан, Намтан, Өймөкөөнтөн, Мэҥэ Хаҥаластан, Дьокуускайтан эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэрэ күөн көрүстүлэр, үлэ уопутун атастастылар, эбии үөрэхтээһин үлэтин хаачыстыбатын тупсарыы тула кэскиллээх кэпсэтиилэр буоллулар, саҥа бырайыактар дьон болҕомтотугар таҕыстылар, «Уран уустара», «Хоту дойду кустуга» диэн уран тарбахтаахтар быыстапкалара, маастар-кылаастар, күрэхтэр буоллулар.
Ыраахтан-чугастан кэлбит ыалдьыттар кэлбит киэһэлэригэр Үөһээ Бүлүү ытык сирдэринэн сырыттылар. Чап Уустарын пааматынньыгар, Эдьиий Дора Ытык маһыгар сүгүрүйэллэрин биллэрэн аастылар, Кэнтик кэрэ тутууларын көрдүлэр, «Чап уустара» түмэлгэ сырыттылар. Улууспут биир кэрэ-бэлиэ сиригэр Муус Аппаҕа күүлэйдээтилэр. Харбалаахха киэн туттар улуу киһибит, уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй диэйэтэл Исиидэр Бараахап, норуот педагогикатын түмпүт соҕотох академик Константин Чиряев аатынан Ороһутааҕы норуот педагогикатын киинигэр, хоһоон хонуулардаах, ырыа ыллыктардаах Нам сиригэр, бары таптыыр бэйиэппит Былатыан Тобуруокап түмэлигэр ыалдьыттаатылар.

Сыл бастыҥ методиһа

Эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэригэр аналлаах «Сыл бастыҥ методиһа» күрэххэ сэттэ методист үс түһүмэҕинэн күөн көрүстүлэр. Бэйэни билиһиннэрии, методическай матырыйааллары көмүскээһин уонна бырайыактааһын курдук үс сүрүн түһүмэххэ эбии үөрэхтээһин тиһигин тэрийэн, салайан ыыта сылдьар методистар күрэхтэстилэр. Олус интэриэһинэй методическай матырыйааллары, бырайыактары көрөн, эбии үөрэхтээһин педагогтара саҥа идьиэйэлэри ыллылар, уопут атастастылар. Күрэх түмүгүнэн, муҥутуур кыайыылааҕынан Ф.И. Авдеева аатынан Дьокуускайдааҕы оҕо айар дыбарыаһын методиһа Алена Семенова буолла. I-кы истиэпэннээх лауреат Ньурбатааҕы «Инновационнай технология уонна айар киин» методиһа Марина Егорова, II-с истиэпэннээх лауреат Дьокуускайдааҕы оҕо киинин методиһа Светлана Кычкина, III истиэпэннээх лауреат Н.И. Протопопова аатынан «Кэскил» интеллектуальнай-айар киин методиһа Анна Слепцова буоллулар. «Инновационный подход» номинация кыайыылааҕынан Үөһээ Бүлүүтээҕи «Тускул» оҕо киинин методиһа Светлана Харлампьева, «Креативность и творчество» номинацияны Горнайдааҕы Л.Е. Лукина аатынан эбии үөрэхтээһин киинин методиһа Наталья Павлова, «Опыт и мастерство» номинацияны З.А. Тихонова аатынан «Түөлбэ» оҕо киинин методиһа Мария Никитина ыллылар.

Инновационнай бырайыактар

Нэһилиэктэр балаҕаннарынан улуус оскуолаларын, уһуйааннарын педагогическай дьаарбаҥката буолла. Барыта 191 киһи кыттыыны ылла, 106 бырайыагы сэттэ хайысханан көмүскээтилэр. Бииртэн биир интэриэһинэй, дириҥ ис хоһоонноох, билиҥҥи кэмҥэ саамай наадалаах бырайыактары билиһиннэрдилэр. Дьүүллүүр сүбэҕэ инновационнай үлэҕэ улахан уопуттаах, элбэх бырайыактары оҥорбут, салайан үлэлэппит Нина Саввинова, Алевтина Николашкина, Любовь Тумусова, Бурхалей Макаров, Раиса Васильева, Антонина Поскачина үлэлэспиттэрэ кэрэхсэбиллээх. Бырайыактары иҥэн-тоҥон истэн, тоҕоостоох ыйытыылары биэрэн, тутатына тугу эбиэххэ, көҕүрэтиэххэ сөбүн сүбэлээн, ыйан-кэрдэн биэрдилэр.
«Социальное партнерство» хайысхаҕа 18 бырайыагы көмүскээтилэр. 1-кы миэстэ — 4 №-дээх орто оскуола, 2-с – Дүллүкү орто оскуолатын икки бырайыага, 3-с – Сургуулук орто оскуолата уонна 2 №-дээх орто оскуолата буоллулар.

«Ийэ тыл» хайысхаҕа 18 бырайыагы иһиттилэр. 1-кы миэстэни 2 №-дээх орто оскуола уонна Үөһээ Бүлүүтээҕи М.А. Алексеев аатынан лиссиэй-интэринээт, 2-с – Харбалаах орто оскуолата, 3-с – Өргүөт орто оскуолата ыллылар. «Наставничество» секциятыгар 4 бырайыак кыттыбытыттан 1-кы миэстэни Харбалаах орто оскуолата, 2-с – 4 №-дээх орто оскуола, 3-с –Боотулуу орто оскуолатын кэлэктииптэрэ үллэһиннилэр.
«Современная школа» хайысхаҕа 21 бырайыагы кэпсээтилэр. 1-кы миэстэни – Тамалакаан орто оскуолата, 2-с – 2 №-дээх орто оскуола уонна Ю.Н. Прокопьев аатынан спортивнай орто оскуола, 3-с – 4 №-дээх орто оскуола, «Үлэнэн иитии» секцияҕа 1-кы миэстэ – ВЦССВ, 2-с – Тамалакаан орто оскуолата, 3-с – Быракаан сүрүн оскуолата. Оттон «Родительское сообщество» секцияҕа 1-кы миэстэҕэ - Кэнтиктээҕи «Сайыына» оҕо уһуйаана, 2-с – Дүллүкү орто оскуолата, 3-с – 2 №-дээх орто оскуола тигистилэр.
Оҕо уһуйааннарын икки ардыларыгар 1-кы миэстэни 7 №-дээх «Остуоруйа» оҕо уһуйаана уонна 1 №-дээх «Ньургуһун» оҕо уһуйаана, 2-с – Дүллүкүтээҕи «Кустук» оҕо уһуйаана уонна 6 №-дээх «Солнышко» оҕо уһуйаана, 3-с — Намнааҕы «Кэнчээри» оҕо уһуйаана уонна 3 №-дээх «Үрүйэчээн» оҕо уһуйаана ыллылар.

Үрдүк таһымҥа

Үөһээ Бүлүү туонатыгар, Түгэхтэй алааһыгар, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн аан бастакытын ыытыллар эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэрин пуорумун арыйыы үөрүүлээх түгэнигэр улуус аҕа баһылыга Владимир Поскачин, СӨ Үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэтин миниистирэ Ирина Любимова, Ил Түмэн дьокутаата Феодосия Габышева, улуустааҕы үөрэх салалтатын начаалынньыга, улуус мунньаҕын дьокутаата Спиридон Борбуев кыттыыны ыллылар, эҕэрдэ тылларын эттилэр.
Үөрэх миниистирэ Ирина Любимова стадиоҥҥа мустубут пуорум ыалдьыттарын өрөспүүбүлүкэҕэ Үөһээ Бүлүү сиригэр аан бастакытын ыытыллар эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэрин пуорумун аһыллыытынан эҕэрдэлээтэ.
- Үөһээ Бүлүү баһылыга Владимир Поскачин бу хамсааһыны, кэскиллээх тэрээһини өйүүрэ, бэйэтинэн кэлэн эҕэрдэтин, алгыс тылын этэрэ улуус үөрэҕириитэ сайдыытыгар сүрэҕинэн-быарынан кыһалларын, өйүүрүн көрдөрөр, - диэн бэлиэтээтэ, – Бу пуорумҥа өрөспүүбүлүкэ саамай бастыҥ көрдөрүүлээх үлэлээх эбии үөрэхтээһинин кииннэрэ кытыннылар.

Арассыыйа үөрэҕириитигэр күн бүгүн олус элбэх үлэ ыытыллар. «Үөрэҕирии» национальнай, «Хас биирдии оҕо ситиһиитэ» федеральнай бырайыактарынан оҕону сайыннарыыга саҥа, бастыҥ усулуобуйалар оҥоһуллаллар, аныгылыы оборудованиелар ылыллаллар, саҥа эбийиэктэр тутуллаллар, успуорт саалалар өрөмүөннэнэллэр. Түмүктээх, бастыҥ үлэлээх педагогтар бэлиэтэнэллэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ үгэс курдук профессиональнай педагогическай күрэхтэр ыытыллаллар. Эбии үөрэхтээһин Саха Сиригэр күүскэ сайдар, аныгы сайдыылаах үйэҕэ оҕону эргиччи сайыннарар. Онон оҕо билигин куруһуоктарга, секцияларга сылдьан сайдарга-үүнэргэ талар. Эһиги аһаҕас, истиҥ сыһыаҥҥытыгар, оҕону кытта үлэлиир айар дьоҕургутугар эрэнэр. Эһиги биэрбит сатабылгыт оҕо инникитин идэтин таларыгар көмөлөһөрө саарбаҕа суох. Сөптөөх кадырдарынан хааччыйыы – биһиги бүгүҥҥү сорукпут. Сахабыт Сиригэр бэйэбитигэр наадалаах, туһалаах, сатабыллаах, билиилээх көлүөнэни иитэн, бэлэмнээн таһаарар соруктаахпыт.
Маны таһынан, пуорум сүрүннүүр тэрийээччитэ «Юные якутяне» ресурснай киин дириэктэрэ Ирина Черкашина эҕэрдэ тылын эттэ. Сыанаҕа үҥкүү үс сиринэн саҕаланна, 500-чэкэ оҕо сир симэҕэ сиэдэрэй сибэккилэри санатан үҥкүүлээн дайдылар, оркестр оонньоото. Үөһээ Бүлүүтээҕи эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрэ – «Тускул» оҕо киинин, оҕо искусствоҕа оскуолатын, К.С. Чиряев аатынан норуот педагогикатын киинин, ДЮСШ, бокса оскуолатын, технопарка кэлэктииптэрэ сэлэлии хааман киирдилэр. Пуорум кыттыылаахтарын туруоруутугар кэнсиэр, успуорка күрэхтэр буоллулар, оһуохай түһүлгэтэ дьиэрэйдэ.

Бизнес-инкубатордар

Пуорум иһинэн оскуолатаҕы бизнес-инкубатордарга анаммыт сэминээр буолла. Былаһаакканы СӨ бизнес-инкубатор оскуолаларын куратора Наталья Герасимова, Үөһээ Бүлүү улууһун куратора Гаврил Волков салайан үлэлэттилэр. Сэминээргэ Нам улууһуттан Хатыҥ-Арыы бизнес инкубатордаах орто оскуолатын учуутала Алевтина Алексеева, Горнай улууһуттан эбии үөрэхтээһин кииниттэн Людмила Дьяконова үлэлэрин-хамнастарын туһунан кэпсээтилэр. Пуорум иккис күнүгэр бизнес инкубатордаах оскуолалар уонна агрооскуолалар бырайыактарын быыстапкаларын көрүү-истии буолла. Барыта 21 киһи кыттыыны ылла. Дьүүллүүр сүбэҕэ Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыгын солбуйааччы Люция Тойтонова, СӨ бизнес инкубатордарын куратора Наталья Герасимова, Үөһээ Бүлүү куратора Гаврил Волков үлэлээтилэр.

«Басхан» – уол оҕону иитии

Пуорумҥа социальнай-гуманитарнай хайысхаҕа «РДДМ Движение первых» диэн былаһаакка саҥа киирбит бырагырааманы билиһиннэрии, олоххо киллэрии туһунан кэпсэтии ыытылынна. Былаһаакканы СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Юные якутяне» ресурснай киин методиһа Александр Васильев иилээн-саҕалаан ыытта. Былаһааккаҕа оҕо хамсааһынын үлэһиттэрэ, сүбэһиттэр уонна экспердэр кыттыыны ыллылар. Үөһээ Бүлүүтээҕи «Тускул» оҕо киинин оҕо хамсааһынын методиһа Саргылана Ильина «БАСХАН» бырайыак уол оҕону иитиигэ суолтатын» туһунан маастар кылаас биэрдэ, бырайыак ис тутулун, суолтатын өйдөттө. «БАСХАН-2022» сыл кылаан кыайыылааҕа, Үөһээ Бүлүүтээҕи М.А.Алексеев аатынан республиканскай лиссиэй-интэринээт 11-с кылааһын үөрэнээччитэ Данил Ефимов «Дойду салайааччыта – мин тус бэйэм көрүүбүнэн» диэн түһүмэҕи былаһаакка кыттааччыларыгар бэрт сэргэхтик ыытта.

Салгыы «Ньурба улууһугар үөрэнээччилэр баҕа өттүнэн хамсааһыннара» диэн тиэмэнэн улууска оҕо хамсааһынын муниципальнай куратора Валентина Давыдова олус интэриэһинэйдик үлэтин уопутун кэпсээтэ. «Оҕо хамсааһынын тус хайысханан сменанан тэрийии» диэн Вячеслав Федоров, Сунтаар улууһун үөрэҕин управлениетын сүрүн исписэлииһэ оҕо сынньалаҥын хайдах туһалаахтык атаарарга сүбэлэри биэрдэ. Салгыы маастар-кылааһы өр сылларга оҕо хамсааһыныгар таһаарыылаахтык, айымньылаахтык үлэлээбит Бүлүү улууһун «Кэскил» оҕо сайдар киинигэр билигин аҕа сүбэһит быһыытынан үлэлии сылдьар, СӨ оҕо хамсааһынын бэтэрээн үлэһитэ Наталья Алексеева дириҥ ис хоһоонноох үлэтин уопутун кэпсээтэ, элбэх туһалаах сүбэлэри биэрдэ, боппуруостарга эппиэттээтэ.
Дьэ, ити курдук оҕо хамсааһынын сайдыытын, инникитин тула бэрт интэриэһинэй былаһаакка тула мустан биир өйдөөх-санаалаах дьон түмсэн, санаа атастаһан, билсиһэн астынан тарҕастылар. Былаһаакканы тэрийбит итии чэйдээх, көмүлүөк оһохтоох ыалдьытымсах «Тускул» оҕо киинин кэлэктиибигэр (дириэктэр Марианна Ивановна) былаһаакка кыттаачылара улахан махталларын ыыталлар. Пуорумҥа «Тускул» оҕо киинин иһинэн үлэлиир «Волонтер оскуолата» лааҕыр оҕолоро төһө да ардахтаах, тымныы күннэр турбуттарын аахсыбакка, эрчимнээхтик, күргүөмнээхтик күүс-көмө буоллулар.

«Бары уруһуйдуубут» бырайыак

Биир саамай дьон болҕомтотун, интэриэһин тардар былаһаакканан Үөһээ Бүлүүтээҕи Н.И. Бойлохов аатынан оҕо искусствотын оскуолатын «Бары уруһуйдуубут» бырайыагын билиһиннэриитэ буолла. Бырайыак улууска 2017 с. күүскэ үлэлиир. Уруһуйга уһуйар учууталлар Майя Саввина, Марфа Баянаева, Анна Адамова сыл ахсын өрөспүүбүлүкэ таһымыгар улууска сэминээрдэри, маастар-кылаастары ыыталлар. Бары оҕо уһуйааннарыгар, оскуолаларга «Бары уруһуйдуубут» бырайыак кимиилээхтик үлэлиир. Майя Саввина оҕо уһуйааннарын иитээччилэригэр анаан «Кустукчаан сулустара» диэн ааптарскай бырайыага ситиһиилээхтик үлэлиир. Былаһааккаҕа «Олоҥхо дойдутун оҕолоро уруһуйдууллар» диэн 65 оҕо уруһуйа киирбит быыстапката киэҥ сэҥээриини ылла. Быыстапкаҕа живописнай, графическай, декоративнай композициялар, дипломнай бырайыактар турдулар. 45 киһи, ол иһигэр педагогтар, төрөппүттэр, оҕолор мустаннар Майя Саввина «Хатыҥ чараҥ» диэн Исаак Левитан тута хоһуйан айылҕаны уруһуйдатар маастар-кылааһыгар астына, дуоһуйа сырыттылар, уруһуйдаатылар. Пуорум сабыллыытыгар улуустааҕы үөрэх салаатын начаалынньыга Спиридон Борбуев «Бары уруһуйдуубут» эстафета бэлиэтин Нам улууһун эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэригэр үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарда.

«Ситис уонна кыай»

«Ситис уонна кыай» диэн успуор-физкултуурунай хайысхалаах былаһааккаҕа тоҕус улуустан барыта 73 киһи кытынна. 22 педагог уопуттарын кэпсээтилэр. Биир идэлээхтэрэ саҥа идиэйэлэри, сүүрээннэри, аатырбыт педагогтар маастар-кылаастарын көрдүлэр-иһиттилэр. Хаҥалас уонна Бүлүү куоратын оҕо успуорка оскуолаларын үрдүк таһымнаах методическай үлэлэрин сөҕө-махтайа иһиттилэр. Үөһээ Бүлүү хотугу многоборьеҕа тириэньэрэ Р.В. Григорьева уонна теннискэ тириэньэрэ А.А. Иванов, Хаҥалас улууһун гиирэ успуор тириэньэрэ Н.Н. Тимофеев, Бүлүү куоратын хайыһарга тириэньэрэ В.В. Евсеев чаҕылхай маастар-кылаастарын көрөөччүлэр бэлиэтээтилэр. Үөһээ бүлүүлэр методистара Л.Л. Евдокимова уонна шашкаҕа уһуйар тириэньэр С.Г. Терентьева үлэлэрин бырайыагын ыалдьыттар олус сэҥээрдилэр.
Бу түһүлгэҕэ Саха Сирин араас муннугуттан кэлбит оҕону эт-хаан, өй өттүнэн сайыннарар эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэрэ саҥалыы күүс-сэниэ эбинэн, харахтыын уоттанан тарҕастылар.

Ыалдьытымсах Үөһээ Бүлүү

Пуорум кэмигэр хас балаҕан ахсын оскуолалар, оҕо уһуйааннара ыалдьыттары көрсөн итии чэйинэн, минньигэс, тотоойу аһынан күндүлээтилэр. Ыалдьыттары түһүлгэттэн электромобилларынан сыыдамнык тастылар. Маннык кэрэ миэстэни, уһулуччу анаан-минээн оҥоһуллубут инфраструктуралаах, үчүгэй усулуобуйалаах сири өссө харахтаан көрө иликпит диэн ыалдьыттар аһаҕастык билинэн, олохтоохтору долгуттулар. Улуус баһылыга Владимир Семенович, улуус Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаевтыын үөрэх салалтатын начаалынньыга Спиридон Борбуевтыын ыалдьыттары үтэһэлээх этинэн, кыынньар кымыһынан күндүлээтилэр. Ыалдьытымсах үөһээ бүлүүлэр Саха Сирин араас муннугуттан кэлбит эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэригэр ураты болҕомтолорун уурдулар. Үөрбүт-көппүт ыалдьыттар Үөһээ Бүлүү туһунан үрдүк, үтүө өйдөбүллээх, киһи киһитэ, киһи киэнэ кэрэмэһэ, Саха Саарына, норуокка чугас сыһыаннаах баһылыктаахтар, үөрэҕи өрө туппут, ырааҕы өтө көрөр улуус үөрэҕин ситимин салайар чаҕылхай салайааччылаахтар эбит диэн уос номоҕо оҥостон кэпсээн, махтанан бардылар. Улуус сайдыытын туһунан кэпсиэхтэрин-кэпсииллэр, сөҕүөхтэрин-сөҕөллөр эбит диэн этэллэрин истиэххэ үчүгэйин. Үөрэҕи өрө туппут Үөһээ Бүлүү сиригэр урукку өттүгэр Бүлүү түбэтин педагогтарын бастакы пуорумнара тэриллэн, билигин өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник тарҕанна. Аны билигин эбии үөрэхтээһин тиһигин үлэһиттэригэр анаан Саха Сиригэр аан бастаан ыытыллыбыт пуорум сайдыы саҕахтарын аҕалыаҕа, үрдүкү кэрдиискэ, таһымҥа тахсарга үрдэл буолуоҕа диэн бигэ эрэллээхпит.