Уопсастыба

Оҕоҕо этиэҥ дии: “Хоһоонно нойосуус үөрэтэн, куонкуруска кытын эрэ” - диэн. Хайыай? Соччо сэҥээриэ суоҕа. Оттон “видеопоэзия” диэн уратытык иһиллэр тылы тутуннаххына, интэриэһиргээн ыйыталаһа түһүө. Ол аата хоһооҥҥо ролик оҥоруута буоларын биллэҕинэ, холонон көрөргө сөбүлэһиэ.

Ити курдук сонун өйдөбүлүнэн угуйан, 200-тэн тахса оҕону хабан,  ютуб көлүөнэтэ саха поэттарын айар үлэлэрин кытта сиһилии билсэрин уонна кинилэр айымньыларын сыныйан ааҕарын ситистибит. “Эдэр кэрэспэдьиэннэрбитин кытта хоһоон бөҕөтүн сыымайдаан баран, Эллэй “Талыы-кэрэ Сахам Сирэ” диэнин талбыппыт. Аны ис хоһоонун илдьиритэн ырытан, хайдах ону көрөөччүгэ тиэрдэр гына толкуйдаан, Хаҥаласпыт кэрэ айылҕатын көрдөрөргө быһаарыммыппыт”, - диэн кэпсиир “Айылгы” медиа-киин салайааччыта Любовь Гоголева.

“ҺӨҔҮҤ: хоһоонунан хоһуйуу” видеопоэзия күрэҕин сүрүн сыала ити буоллаҕа эбээт – кэнчээри ыччаты  саха литэрэтиирэтигэр сыһыарыы, айар дьоҕурдарын сайыннарыы, төрүт дорҕооннорбутун сөпкө саҥаран, киһи истэн сэргиир гына хомоҕойдук ааҕыы, кэлэктиибинэн үлэни көҕүлээһин, төрөөбүт тылга тапталы иҥэрии.

Туруоруммут сорукпутун толорбуппут бэлиэтэ – 61 үлэ куонкуруска киирдэ. Ону барытын таһымнаах дьүүллүүр сүбэ көрдө-иһиттэ: саха литэрэтиирэтин чинчийэр учуонай Саргылаана Ноева, худуоһунньук Надежда Комиссарова, Саха тыйаатырын артыыһа Елена Маркова, поэт Елизавета Мигалкина, видеограф Михаил Эверстов.

Ким кыайда?

Бааллары эбитэлээн, уопсай түмүгү таһаарбыппытыгар, V-VII кылаастарга кыайыылааҕынан Хаҥалас улууһун Тиит Арыы Г.В. Ксенофонтов аатынан оскуолатын VII кылааһын үөрэнээччитэ Лилиана Гоголева норуодунай поэт С.Р. Кулачиков-Эллэй "Үөрэх ыҥырыыта" диэн хоһоонугар видеопоэзията бастаата (сал. Л.А. Гоголева, Р.И. Самсонова). Уһун хоһоону өйүттэн иэйиилээхтик аахпыт Лилианаҕа “Сосновый бор” лааҕырга сынньанар путевка ананна. Эбэн эттэххэ, саайпыт учуотчуга бигэргэппитинэн, бу видеопоэзияны 5 хонук иһигэр 842 төгүл көрөн ааспыттар эбит.

VIII-XI кылаастарга Кэбээйи Е.Е. Эверстов аатынан оскуолатын IX кылааһын үөрэнээччитэ Айсен Егоров кыайда (сал. М.Е. Павлова).  Чахчыта да, хоһоону олус үчүгэйдик ааҕар уолу дьүүллүүр сүбэ эрэ хайҕаабата, көрөөччүлэр эмиэ олус биһирээбиттэр, куоластааһын кэмигэр ролигын 615-тэ толору эргитэн көрбүттэр. Онон Айсен путевканы таһынан, өссө “Мой кейс” маҕаһыыҥҥа 3000 суумалаах сэртипикээтинэн наҕараадаланар.

Суруйааччы дьылҕатын, айымньы ис хоһоонун, ааҕааччыга тиэрдэр санаатын барытын биир тиһиликкэ уратытык ситимнээн, бүтүн бөлүһүөктүү өйдөбүллээх тэттик киинэни таҥан таһаарбыт “Твин Пикс” телестудия (Намыы, Булуҥ, сал. С.И. Тобонова) айар түмсүүлэргэ бастыҥынан ааттанна. Хоту сибээс мөлтөх диибит да, “баҕалаах баҕанаҕа ыттар” дииллэринии, онлайн куоластааһыҥҥа ыраах муустаах Лаптев муоратыттан чугас олорор бороҕоттор, уустук диэбит регистрацияны ыарырҕаппакка судургутук ааһан, поэт Альберт Бүлүүйүскэй “Мин бүгүн эдэрбин” сонеттарын дьөрбөтүгэр уһуллубут видеопоэзияҕа 195 куолаһы биэрбиттэр. Дьэ, көрүҥ, кыһаннахха, интэриниэт бытаан да сиригэр оннооҕор табыллар эбит. Бу телестудияҕа 2 путевка ананна.

Кинилэри оруобуна 20 куолаһынан куоһаран, Үөһээ Бүлүү Тамалакаан оскуолатын VII кылааһын үөрэнээччитэ Эрсан Алексеев поэт Василий Ушницкай-Сэки "Ытыктааҥ, харыстааҥ, ветеран дьоннору" хоһоонугар видеопоэзията (сал. А.А. Павлова, Н.Н. Михайлова) “Көрөөччү биһирэбилэ” ааты ылла уонна өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын 1998 сыллаахха бүтэрбиттэр туруорбут 10 тыһыынча солкуобай харчынан бириэмийэлэрин тутта.

Дьиэ кэргэттэргэ Кэбээйиттэн IV "б" кылаас үөрэнээччитэ Диана Павлова уонна кини эбээтэ Марина Семеновна, эһээтэ Артем Алексеевич Киренскэйдэр ҺӨҔҮҤ кубогын ыллылар (сал. А.Д. Захарова, А.П. Терехова). Үйэлээх айымньы көлүөнэлэри ситимниирин кэрэһилээн кэпсиир кэрэхсэбиллээх устууну “Көмүлүөк” фирма иһитин нобуорунан бэлиэтэннэ.   

Уопсайынан, кэбээйилэр куонкуруска көхтөөхтүк кытыннылар. Маныаха учуутал Антонина Петровна Тереховаҕа махтанабыт. Кини көҕүлээһининэн былырыын 8 буктрейлеры оҥорон ыыппыттар эбит буоллаҕына, быйыл 7 видеопоэзияны тутан үөрдүбүт. Онон Кэбээйи Е.Е. Эверстов аатынан оскуолатыгар “Сосновый бор” лааҕырга путевка ананна.

Маннык путевканан наҕараадаланаллар – Орто Халыма улууһун Налимскай ( сал. Л.А. Третьякова, В.В. Еремеева) уонна Өлөөкө Күөл (сал. И.Е. Ноговицына) оскуолалара. Иккиэннэригэр Бүөтүр Тобуруокап “Танюша туһунан” хоһоонугар видеопоэзия баар. Сааскылаана Бубякина (Өлөөкө Күөл) бэйэтэ уруһуйдаан оҥорбутун дьүүллүүр сүбэ чилиэнэ Саргылаана  Ноева олус сэргээн, анал биирин туттарда. Оттон эбээни уонна сиэн кыыһы үтүктэн, куолаһын, туттарын-хаптарын уларытан артыыстаан аахпыт Владилена Третьяковаҕа (Налимскай) “Скинтайм” маҕаһыын тас көстүүнү тупсарынарга аналлаах нобуора бэриллэр.

Бүлүүттэн кыттааччы быйыл элбэх. Барыта үчүгэй үлэлэр. Бүлүү куоратын Г.С. Донской аатынан 2-с нүөмэрдээх оскуолатын учууталлара И.Д. Докторова, А.В. Тимофеева, Р.В. Торотоева элбэх оҕону бэлэмнээбиттэр.  IX "б" кылаас "Дуолан" бөлөҕүн “Хоһооннор – дьоннор” видеопоэзиятыгар Бүлүү улууһун баһылыга Сергей Николаевич Винокуров кыттыбыта хайҕаллаах. Кини ханнык баҕарар сайдыы духуобунай төрүккэ олоҕурарын таба өйдүүр салайааччы буоларын “Сыгый Кырынаастыыр”, “Ньургун Боотур” опералары улуус талааннаахтарын күүһүнэн  туруоралларыгар көҕүлээбитэ да туоһулуур. Оттон биһиги бу куонкуруспутугар хоһоон ааҕан, кэнчээри ыччакка бэйэтинэн холобур буолбутугар тэрийээччилэр ааттарыттан махтанабыт.

Аны ити IX "б" кылааспытыгар үөрэнэр Айынаат Адамов норуодунай поэт Күннүк Уурастыырап “Олох” диэн хоһоонун бэрт чуордук, дорҕоонноохтук ааҕан, “Киһи истэ биһириир ааҕыыта” диэн анал ааты ылла уонна дьүүллүүр сүбэ чилиэнэ, Саха тыйаатырын артыыһа Елена Маркова анал бирииһин тутта. Елена Дмитриевна: “Хоһоону наһаа үчүгэйдик өйдөөбүт, нууччалыы этэххэ, чувствуйдаабыт”, - диэн бэлиэтээтэ.  

Тустуук буолаары, Таатта Дьохсоҕонугар ыраахтан-чугастан кэлэн уһуйулла сылдьар интэринээт иитиллээччилэрэ (сал. Л.П. Тарбахова, В.Ф. Колотинская) күннээҕи олохторугар успуорт эрэ буолбакка, хоһоон эмиэ баарын, спортсменнар диэн дьиҥнээх патриоттарын, ханна да күрэхтэһэ бардахтарына, дойдуларын ахталларын, Сахабыт Сирин аар-сарга ааттатар баҕа санаалаахтарын сэһэргиир видеопоэзияларын  иһин путевка туттулар. 

Көхтөөх кыттыыларын иһин Ньурба улууһун Дьиикимдэ (сал. Л.А. Сабычикова), Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа лиссиэйэ (сал. М.Г. Петрова), Амма улууһун Сатаҕай (сал. Р.Р. Егорова,  Х.Е. Скрябина), Мэҥэ Хаҥалас улууһун Алтан (сал. А.М. Попова) оскуолаларыгар биирдии путевка ананна.

Бэдьимэлэр 5 видеопоэзияны оҥорон ыыппыттар. Маныаха Мария Ивановна Плюк диэн учууталы бэлиэтиир оруннаах. Кини бэйэтэ салайар VIII кылааһа, кыыһа Айысхаана, уола Эрсаан, кырачаана Нарыйаана – бары тус-туһунан роликтары устубуттар. Онон дьиэ кэргэнинэн кыттыбат Плюк диэн саха бастыҥ ыалын “Төрүччү” кинигэнэн наҕараадалыыбыт. Бирииһи ҺӨҔҮҤ хамсааһыны сүбэтинэн өрүү өйүүр уопсастыбанньык, социологическай наукалар дуоктара, бэрэпиэссэр Ульяна Алексеевна Винокурова туруорда. Аны туран, Нарыйаана Өксөкүлээх Өлөксөй “Кутуйах” хоһоонугар графическай уруһуйунан ойуулугун Кулаковскай аймах көрөн үөрэн, улуу эһэлэрин кинигэтин илии баттаан бэлэхтээтилэр.

Үөһээ Бүлүү Ороһутугар “Иэйэхсит” диэн оҕо айар дьоҕурун сайыннарар түмсүү үлэлээбитэ хаһыс да сыла. Салайааччы Нина Никитична Михайлова ыытар куонкурустарбытыгар оҕолорун өрүү кытыннарар. “Иэйэхситтэр” хаһыаттарга, сурунаалларга бэчээттэнэллэр, үгүс тэрээһини ыыталлар. Ол туһунан суруйууларын СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин иһинэн үлэлиир издательствоҕа электроннай кинигэ гына оҥорторор өҥөнү мэктиэлиибит. Итинник бэртээхэй бириис өссө Үөһээ Дьааҥы улууһун Эҥэ оскуолатын эдкорпоһугар (сал.Е.П. Заровняева) тиксэр. Үгүс сыллар усталарыгар бу куруһуокка эмиэ элбэх кэпсээн, хоһоон айылыннаҕа. Олортон бастыҥнарын түмэн таһаартарыахтара.

Үөһээ Бүлүү улууһун Дүллүкү Х кылаастара (сал. А.И. Афанасьева)  Василий Гольдеров-Ороһу Уола “Болугурдааҕы дьиэм туһунан” хоһоонугар оҥорбут видеопоэзияларын поэт төрөппүт кыыһа, биллэр поэтесса Саргылаана Гольдерова-Саргы Куо көрөн махтанан, кинилэргэ автографтаах кинигэлэри тиксэрэрбитигэр көрдөстө. “Бу дьиэни мусуой-уһаайба оҥороору туруорса сатыыбыт. Ол иһин Болугур дьаһалтатыгар, онно олорор дьоҥҥо бу дьиэ историческай сыаннаһын сырдатаары, ити хоһоонунан видеопоэзия курдугу толкуйдуу сылдьыбытым, хата, оҕолор оҥорбуттар”.

Үөһээ Дьааҥы  улууһун Боронук оскуолатын “Аах-ай” диэн медиа-киинэ (сал. А.Т. Стручкова) биир дойдулаахтара Моисей Ефимов «Дулҕалаах таҥаратын дьиэтигэр санаа» хоһоонун, чахчы, туох эрэ сүдү кистэлэҥнээх, таайтарыылаах курдук,  ураты истиҥник Мария Мордовская ааҕан, суруйааччы үрдүкү күүстэр баалларыгар итэҕэйэр иэйиитин тиэрдэр гына оператор Алексей Ефимов уһулан, дьону олус долгуттулар. “Маладьыастар!” диэн этэн туран, бары кыттыбыттарга Туоһу суруктары, салайааччыларыгар Махтал суруктары тиксэриэхпит.

Икки өттүттэн сүүйүүлээх

Былырыыҥҥы күрэххэ тэҥнээтэххэ, роликка сахалыы шрифт туттуллар буолбута үөртэ. Эллэй, Бүөтүр Тобуруокап, Тимофей Сметанин, Сэмэн Данилов уонна Моисей Ефимов хоһооннорун ордук сэҥээрэллэр эбит, хас да ролик кинилэр айымньыларыгар оҥоһуллубут. Түгэнинэн туһанан, бэйэлэрин олохтоох ааптардарын таһаарбыттара эмиэ хайҕаллаах. 

Сүбэ курдук эттэххэ, хоһоону ааҕыыга, тылы чуолкайдык саҥарыыга өссө эрчиллиэхтэрин наада эбит.

Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, ити киирбит 61 видеопоэзия барыта үйэ саас тухары бибилэтиэкэ электроннай пуондатыгар хараллан хаалла. Хаһан баҕарар көрүөххэ  сөп.

Аны туран, “ҺӨҔҮҤ: хоһоонунан хоһуйуу” куонкурус түмүгүнэн Национальнай бибилэтиэкэҕэ 1249 саҥа ааҕааччы эбилиннэ. Куоластааһын 5 хонугун иһигэр видеопоэзиялары, кинигэ уларсар курдук, 7759-та арыйан толору көрбүттэр. Онон икки өттүттэн – кыттааччыларга да, тэрийээччилэргэ да – көдьүүстээх, күрэх буолла.

Анисия ИЕВЛЕВА, суруналыыс,

СӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ