Уопсастыба

Хамнастарын аахсан, баҕалаах үөрэхтэригэр...

Биир кэлим эксээмэннэр номнуо бүтэннэр, оскуоланы бүтэрээччилэр үөрэххэ туттарсыы, барыы-кэлии үгэнэ.
Орто Халыма улууһуттан дьоллоох Дьокуускайга айанныырга 53.500 солк.харчылаах буоллахха эрэ кэлиэххэ сөп. Онон аҥаардас айан харчыта балачча буолар. Итини таһынан, аһыыр аһыҥ, таҥнар таҥаһыҥ, күннээҕи ороскуотуҥ баар буоллаҕа...
Онон Өлөөкө-Күөл орто оскуо­латын выпускниктара Коля Кудрин уонна Ваня Винокуров айанныылларыгар харчылаһа, үлэлии барарга кэпсэттилэр. Ол курдук, олохтоох сылгы собуотун кытта дуогабардаһан, бырдахтаах бэс ыйын, от ыйын устата сүөһү көрөөччү көмөлөһөөччүтүнэн киирдилэр. Кинилэр бөһүөлэктэн тэйиччи Чоҥкуйа учаастагар бараллар. Онно Афанасий Иванович Винокуров ынах сүөһүнү, сылгыны сайылатарыгар көмөлөһүөхтэрэ, түптэлээн, сүөһүнү хаһааҕа сойутан, сынньатан түбүгүрүөхтэрэ. Бырдах муҥутаан түһэн күннүүр кэмигэр 90 төбө сүөһүгэ эппиэтинэстээх буолаллар.
Онтон атырдьах ыйыгар хамнастарын аахсан, баҕалаах үөрэхтэригэр, талбыт идэлэригэр туттарса айанныахтара. Уолаттарбытыгар туһалаах сайыны, ситиһиилээх айаны баҕарабыт.

Сылгы тумнастар бырдаҕа

Улууспутугар иккис сылын хараан бырдах түһэн, сүөһүгэ, сылгыга олус ыарахан сайыннар буоллулар.
Быйыл эмиэ бэс ыйын саҕаланыытыттан бырдах кый курдук түһэн, сылгы, сүөһү иэдэйдэ. Ол курдук, бэл, диэтэр, бөһүөлэк таһыгар сылдьан, наар бырдахтан тумнастан, биэлэр, кулуннар өллүлэр.
Сылгылаах дьон тиэтэл муҥунан түптэҕэ хараххалары оҥорон, күнүстэри-түүннэри түптэлээн, харабыллаан, сылбалара баранна.
Оттон ыраах учаастактарга баар сылгыһыттарга оскуола оҕолоро күүс-көмө буолаллар. Ол курдук, XI кылааска тахсыбыт Артур Созонов уонна Ваня Ефимов 176 сылгыны сайылатар Тоҥуулаах учаастагар үлэһитинэн бардылар. Кинилэр икки ый устата түптэлээн, сылгылары сойутан, хаһааны ыраастаан, сылгыһыт А.С. Слепцов көмөлөһөөччүлэринэн үлэлииллэр.
Хара үлэттэн куттаммакка, ыарахантан чаҕыйбакка, уустук үлэҕэ ылсан, уолаттарбыт эр киһилии буһан-хатан, уһаарыллан, эттиин-хаанныын, өйдүүн-санаалыын улаатан кэлиэхтэрэ, сайыннарын туһалаахтык атаарыахтара.
Устудьуоннар этэрээттэригэр

Самаан сайын үгэннээн, ус­тудьуон аймах сынньалаҥҥа тар­ҕаһыытын кэмэ. Ким дойдутугар оттуу, отоннуу барар, ким харчылаһа куоракка хаалан үлэ көрдөнүүтүн түбүгэр түһэр. Оттон сорохтор устудьуон этэрээтигэр киирэн араас үлэ хайысхатынан айанныыллар.
Ол курдук, оскуолабыт выпускниктара балык астыыр хайысхалаах устудьуон этэрээттэригэр киирэн дойдубут араас куораттарынан айаннаатылар. Айсулу Ноговицына ХИФУ иккис кууруһун устудьуона иккис сылын маннык этэрээти салайан илдьэ сылдьар. Былырыын Южно-Сахалинскайга сылдьыбыт эбит буоллахтарына, быйыл Хабаровскайга аллараанан айаннаан тиийэн, үлэлии -хамсыы сылдьаллар. Оттон аныгы технология кэллиэһин үһүс кууруһун устудьуона Коля Колесов уонна дизайнер-ювелир идэтин бүтэрбит Дайаана Винокурова Южно-Сахалинскайга бардылар.
Выпускниктарбыт эдэр саас эрчимнээх кэмнэрин умнуллубаттык, сонуннук, туһалаахтык атаара сылдьалларыттан олус үөрэбит. Таһаарыылаахтык үлэлээн, ситиһиилэнэн, хамнастарын ботуччу аахсан, олохторун биир кэрэ-бэлиэ түгэнин элбэҕи билэн-көрөн атааралларыгар баҕарабыт.

Оскуола өрөмүөнэ

Өлөөкө-Күөл орто оскуолатыгар ааспыт икки сыл сайыныгар хапытаалынай өрөмүөн ыытыллан, билигин сылаас, сырдык оскуолаҕа үөрэнэбит. Ол эрээри, өрөмүөн симиэтэтигэр сылаас туалет киирбэккэ хаалан, биир туспа кыһалҕа баара. Дьэ, ону бу сайын туоратар сыаллаах докумуон, көҥүл ылан, сүүрэн-көтөн үлэ күөстүү оргуйар.
Уһук хоту улууска усулуобуйа тупсарыыта эбиитин оҕо тэрилтэтигэр тыын боппуруос буолара саарбахтаммат. Онон бу ылсыбыт үлэбит кэнчээри ыччаппыт доруобуйатын, кэскилин туһугар дьоһун хардыы.
Оскуола дириэктэрэ В.В. Ноговицын үлэлиир биригээдэни булан, өрөмүөн малын-салын ситэн,үлэ от ыйыттан саҕаламмыта.
Онон күһүҥҥүттэн оҕолорбут үөрэнэр, учууталлар үлэлиир усулуобуйалара тупсарыттан үөрэбит.

Казаньтан - сэттэ кубок

"Мир на ладони" пуонда тэрийии­тинэн, IV төгүлүн ыытыллар Аан дойдутааҕы "Арт-Созвездие" куонкурус быйыл Казань куоракка от ыйын 5-8 күннэригэр ыытылынна.
Манна аан дойду араас муннугуттан оҕолуун, улахан дьоннуун, эдэрдиин-эмэнниин хас эмэ сүүһүнэн кыттааччы түмүстэ. Ол курдук, аҥаардас Казахстаантан 90 оҕолоох бөлөх кыттыбыта сөхтөрөр.
Оттон биһиги Сахабыт Сириттэн, Орто Халыма улууһуттан, I Хаҥалас нэһилиэгин, Өлөөкө-Күөл бөһүөлэгиттэн "Талба Хотун" үҥкүү бөлөҕө баран кытынна.
Алта киһилээх бөлөх "Северное сияние" уонна "Далбар Хотун" диэн икки үҥкүүнү толордо. Төһө да көтөр аалтан сонно түһээт кытынналлар, биһиги далбардарбыт бэрт ситиһиилээхтик үҥкүүлээн икки нүөмэр­дэрэ иккиэн бастакы истиэпэннээх лауреат үрдүк аатын ыллылар.
Маны таһынан, талааннаах тарбахтаахтар күрэхтэригэр кыттан, кылааннаах кыл-сиэл оҥоһуктардаах В.И. Винокурова күрэх муҥутуур кыайыылааҕа, оттон оҕуруо, сиэл-кыл оҥоһуктардаах О.П. Винокурова, баайыынан үлүһүйэр С.А. Никулина, Е.С. Сухомясова, Е.П. Тимофеева I, II, III истиэпэннээх лауреаттарынан буоллулар.
Онон алтыа буолан кыттан сэттэ кубоктаах, анал добун суруктардаах, үөрүү-көтүү аргыстаах кэлэллэрин долгуйа күүтэбит. Үҥкүүһүттэрбит үгүстэрэ 60-ын ааспыт да буоллаллар, Татарстааҥҥа диэри ыраах айаны тулуйан, итии дойду 37° сыралҕан куйааһын уйан, 40-чалаах эдэрдэрдиин тэҥҥэ күрэхтэһэн, кыайыы көтөллөнөн, ситиһии ситиилэнэн төрөөбүт түөлбэлэрин, улуустарын, өрөспүүбүлүкэлэрин кимтэн да, хантан да өйөбүлэ суох соҕотохтуу ааттаппыттарынан киэн туттабыт.

Самаан сайыны туһалаахтык

Г.Г.Софронов аатынан Өлөөкө-Күөл орто оскуолатын оҕолоро сайыҥҥы сынньалаҥнарын туһалаахтык атааралларыгар анаан сайын аайы күнүскү «Кэнчээри» лааҕыр үлэлиир.
Манна 2-9 кылаас оҕолоро от ыйын устата оскуола оҕуруотун, тэпилииссэтин көрөн-истэн, сыыс оту үргээн, уу кутан бүөбэйдииллэр. Үүннэрбит оҕуруоттарын аһын нэһилиэк олохтоохторугар атыылыыллар. Маны таһынан, эмтээх оту хомуйан кучу чэйин хатараллар, ньээм-ньээм сибэккитин сиробун, кучу сибэккитин барыанньатын оҥорон атыыга таһаараллар, оскуола фитобаарыгар хаһааналлар.
Лааҕыр иитиллээччилэрэ күн устата дьарыктаах буолалларын иитээччилэр Ю.А. Рахматулина уонна В.И. Богатырева тэрийэллэр, оттон мип-минньигэс аһынан, куйааска утаҕынан Е.Г. Лаптева күҥҥэ иккитэ күндүлүүр.
Төһө да от ыйа биһиги улууспутугар саамай бырдахтаах ыйынан ааҕылыннар, оҕолор күннээҕи үлэлэрин олус кичэйэн толороннор, оҕуруоту үүннэрии, оту-маһы кэтээн көрүү, эмтээх оту сыһыыттан хомуйуу сатабылларыгар, хаһааныыга, харайыыга үөрэнэллэр.
Оҕолор ас астыыр баҕаларын толорон, иитээччилэр бурдук аһы астыырга маастар-кылаастары ыыттылар. Бары үөрэ-көтө араас аһы амсайдылар. Эбиитин оҥоро үөрэнэн, атыыга астаан боруобалаатылар. Ол курдук, бэйэлэрэ астааннар, нэһилиэк олохтоохторугар сайаапканан дьиэлэринэн тарҕатан атыылаатылар. Нэһилиэк олохтоохторо оҕолор астаабыт астарын амсайан, астынан сакаастааччы да баар, хайҕааччы да баар.
Оттон атыыттан киирбит харчыларын АБДь сылдьар биир дойдулаахтарбыт дьиэ кэргэттэригэр көмө быһыытынан биэрдилэр. Онон оҕолорбут кыра саастарыттан бириэмэлэрин сөпкө, туһалаахтык атааран, аһыныгас майгылаах, үтүө санаалаах, дойдуларын таптыы, билэ үөрэнэллэр.

Изабелла Ноговицына