Уопсастыба

Күөстүү оргуйар үлэ

Түмсүү салаата Тамара Попова салалтатынан тигинэччи үлэлии олорор. Волонтердар буойуттары харыстыыр, сылааһы тутар бүрүөһүннээх матырыйаалтан оҥоһуллар илимнэри уонна силиэмнэри (нашлемники) баайалларын таһынан эбии байыаннай тиэхиньикэни хаххалыыр улахан илимнэри оҥорор буолбуттар. Онон сакаастара элбээн, үлэлэрэ баһаам. Бу сылга түмсүү кыттыылаахтара 15 тыһыынча кв.м. иэннээх илими баайбыттар.

Күн аҥаарын устата ыалдьыттаабыт кэммэр волонтердарга үгүс киһи кэлэн барарын көрөн сөхтүм. Этэргэ дылы, манна баар эбит оргуйа олорор олох. Ол курдук, улуустар бэрэстэбиитэллэрэ буойуттарыгар анаан сакаастаабыт илимнэрин ыллылар. Уоппускатыгар кэлэ сылдьар буойун байыаннай тиэхиньикэни хаххалыыр илимнэри сакаастаата уонна бэйэни харыстанар илими, силиэми ылан, махтанан, өссө кэлиэх буолан барда. Онтон Дьокуускай к. 20 №-дээх оскуолатын 10 «б» кылааһын үөрэнээччилэрэ кэлэн көмөлөстүлэр. Ол кэмҥэ волонтердар Михаил Капустины көрсөн ирэ-хоро кэпсэттилэр. Михаил түмсүүнү эбиэтинэн уонна иһэр уунан хааччыйар, волонтердар туохха наадыйалларын туоһуласта, кыаҕа тиийэринэн көмөлөһүөҕэр эрэннэрдэ. Салгыы түмсүү кыттыылаахтара Сергей Васильевтыын сүбэ мунньахтаатылар.

Аныгы үйэ Данколара

Сергей Ефимович кэпсииринэн, байыастар уонна кинилэр чугас дьоннорун сакаастарынан хаххалыыр илимнэри оҥороллор. Бэйэтэ көтөр аппараттар Аартыкатааҕы этэрээти, «Боотур», ОМОН, СОБР этэрээттэрин хааччыйаллар. Бу харыстыыр мал-сал барыта байыастарга босхо бэриллэр.

Бүгүҥҥү күҥҥэ «Саха Сирин Бойобуой Солко өрөөччүлэрэ» өрөспүүбүлүкэҕэ саамай улахан түмсүүнэн буолар. Тэриллиэхтэриттэн ыла түмсүү бэйэтин тула үгүс киһини муспут, хас да салааламмыт. Саамай элбэх ахсааннаах кыттааччылаах салаа Национальнай бибилэтиэкэҕэ үлэлиир. Бибилэтиэкэ салалтата киэҥ-куоҥ сааланы туран биэрбит, онтон үлэһиттэр волонтердар хамсааһыннарын көхтөөх кыттааччыларынан буолбуттар. Түмсүү иккис салаата Оҕо айымньытын дыбарыаһын мас дьиэтигэр (уруккута Эдэр тиэхиньиктэр ыстаансыйаларыгар) баар. Бу салааны Лена Снитко салайар. Эбийиэк олус табыгастаах, тоҕо диэтэххэ, матырыйааллары уурар туспа ыскылааттаах, үлэлииргэ табыгастаах икки улахан хостоох. Үһүс салаа Саргылаана Жайлаубаева салалтатынан «Арассыыйа – мин устуоруйам» устуоруйа мультимедийнай пааркатыгар сылтан ордук үлэлиир. Төрдүс салаа куорат киинигэр турар Уопсастыбаннай кииҥҥэ  Марияна Алексеева салалтатынан арыллан үлэтин саҕалаабыт.

Түмсүү Дьокуускай куоратынан эрэ муҥурдаммат, кини салаалара өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар, нэһилиэктэригэр бааллар. Ол курдук, Маҕан, Жатай, Томпо, Нерюнгри, Алдан, Үөһээ Дьааҥы, Кэбээйи, Хаҥалас, Бүлүү бөлөх улуустар олус үчүгэйдик үлэлииллэр. Бу улуустарга көхтөөх дьон бэйэлэрин тула дьону мунньаннар, волонтердар үлэлэрин олохтууллар, салайаллар. Түмсүү улуустааҕы салааларын кытта ыкса сибээһи тутар, маастар-кылаастары ыытар, сүбэ-ама буолар. Саҥа салааларын, түргэнник үөрэнэн бастакы түмүктэри ылалларын туһуттан, бастаан утаа матырыйаалынан хааччыйар.

– Онтон киин улуустарга, тоҕо эрэ, маннык бигэ үлэлээх салаалар тэриллэллэрэ уустук. Дьон түмсэр, ол эрээри, сотору соҕус буолан баран үлэлэрэ уостан хаалар. Мин санаабар, туох да диэбит иһин, салаалар үлэлэрэ кинилэри салайар дьонтон тутулуктаах. Ханнык баҕарар дьыалаҕа атын дьону бэйэтин тула түмэр киһи хайаан да баар буолуохтаах. Биһиэхэ сүрэхтэрин баҕатынан кэлэр дьон үлэлииллэр. Өйдүүгүт, Максим Горькай “Изергиль эмээхсин” кэпсээнигэр ойууланар Данко диэн персонааһы? Кини сүрэҕин хостоон, сүрэҕин уотунан хараҥаҕа суолу сырдатан, норуотун быыһаабыта. Дьэ, биһиги волонтердарбыт бу Данкоҕа майгынныыр дьон, Данко ииппит дьоно, -- диир Сергей Ефимович.

Ол эрээри, волонтердар хамсааһыннарын эйгэтигэр барыта эҥкилэ суох кэрэ буолбатах. Буоларын курдук, ханнык баҕарар элбэх дьон мустубут хамсааһыныгар кэккэ кыһалҕалар бааллар. Волонтердар салайааччыларын Сергей Ефимовиһы кытта кыһалҕаларын быһаарыстылар. Бу кэпсэтии түмүгэр салалта уонна көхтөөх кыттааччылар Ил Түмэн Байыаннай сулууспалаахтар, байыаннай дьайыы бэтэрээннэрин дьыалаларыгар, патриоттуу иитии уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин Александр Подголовы кытары көрүстүлэр.

Бу икки көрсүһүүгэ ырытыллыбыт сүрүн боппуруостарга тохтооммун, бүгүҥҥү күҥҥэ волонтердар туох кыһалҕалаахтарын уонна бу кыһалҕалар хайдах быһаарыллалларын сырдатан суруйабын.

Үбүлээһин уонна уочарат

Бастатан туран: «Волонтердар хантан үбүлүнэн буойуттарга аналлаах хаххалыыр илимнэри, о.д.а. оҥоһуктары оҥороллоруй?» – диэн ыйытыахха. Маныаха: «Бэйэлэрэ баҕалаах дьон мустан үлэлииллэр, онон бэйэлэрэ үбүлэнэллэр, о.э. тус харчыларын бырахсан матырыйааллары атыылаһаллар», – диэн хоруйдуохха.

Дьэ, аны билигин санаан көр, күндү ааҕааччым... Түмсүүгэ күннэтэ, хамнастаах үлэҕэ кэлэр курдук, сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри кимнээх үлэлииллэрэ буолуой? Биллэн туран, түмсүү тирэнэр дьоно кырдьаҕастар буолаллар. Мин бибилэтиэкэҕэ үлэлиир «Бойобуой Солко өрөөччүлэргэ» хаста эмит сырыттым. Ол тухары манна куруутун уонча далбар хотуттар баар буолаллар. Кинилэр орто саастара 70, саамай саастаахтара 82-лээх Мария Никифорова уонна 80-наах Светлана Тарских үлэлииллэр. Бу ытык кырдьаҕастар: «Оҕолорбут туһугар, тугунан эмит буойуттарбытыгар көмө буолларбыт диэн кэлэбит», – дэһэллэр. Маннык аҕам саастаах дьоммут кып-кыра биэнсийэлэрин сыыһыттан ордорунан, ыйын аайы матырыйаал ыларга харчы бырахсаллар.

Аны туран, үп биирдиилээн дьон уонна тэрилтэлэр көмөлөһөллөрүттэн киирэр. Маныаха, эмиэ кэккэ кыһалҕалар бааллар. Волонтердар уопсастыбаннай түмсүүлэрэ анал рассчетнай счета суох. Инньэ гынан, спонсордар түмсүү хааһынатыгар эппиэтинэстээх киһи тус счетугар харчыларын ыыталлар эбэтэр уу харчынан көмө оҥороллор. Онуоха, спонсордаабыт киһи дуу, тэрилтэ дуу тустаах уорганнарга отчуоттууругар счет көрдүүр. Оннук счету түмсүү биэрэр кыаҕа суох.

Иккиһинэн, ханнык баҕарар туһалаах малга-салга дьон наадыйыыта үрдүк буолар. Бу сиэринэн, «Бойобуой Солко өрөөччүлэр» баайар хаххалыыр илимнэригэр улахан наадыйыы үөскээтэ. Ол түмүгэр, илими сакаастааччылар халыҥ уочаракка турар буоллулар.

Уочарат үөскээһинин биир төрүөтүнэн илимнэри баайар дьон аҕыйаҕар сытар, о.э. үлэһит илии тиийбэт. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, түмсүүгэ тохтоло суох үлэлиир тирэх дьон ахсааннаах. Дьон үксүн иллэҥ кэмигэр, 1-2 чаас биирдиилээн эбэтэр кэллэктиибинэн кэлэн, илим баайан бараллар. Маннык быстах көмөлөһөөччүлэр быыстала суох кэлэн бараллара буоллар төһүү күүс буолуо эбиттэр даҕаны, үксүлэрэ биирдэ-иккитэ кэлэн баран сүтэн хааллаллар.

Манна эбии, үбүлээһин көстүбэккэ илимнэри оҥорор матырыйаал бүтэн хаалара үлэни харгыстыыр. Холобура, мин тиийэ сылдьарбар волонтердар матырыйаалбыт бүттэ диэн аймана олороллоро. Ити курдук ардыгар ыскылааттара кураанахсыйар. «Бастатан туран, матырыйаалы ыларга үбүлээһин көрүллүүтэ биһиги сүрүн кыһалҕабытынан буолар», -- диэн этэр түмсүү салаатын салайааччыта Тамара Попова.

Сергей Ефимович этэринэн, бу кыһалҕалары быһаарарга Дьааҥы, Өлөөн, Сунтаар улуустарын уопуттарыгар олоҕуран холбоһуктаах атыылаһыы ньыматын туһаныахха сөп.

Бу уопуту олоххо хайдах киллэрэри Дьааҥыттан төрүттээхтэр түмсүүлэрин бэрэссэдээтэлэ Ольга Прудецкая сиһилии кэпсээтэ:

-- Национальнай бибилэтиэкэҕэ үлэлиир салаа кыттыылаахтара сүрүннээн Дьааҥыттан төрүттээхтэр. Ол иһин, биһиги бу түмсүүнү кытта ыкса сибээһи тутабыт. Ахсынньыга улууспут баһылыга В.М. Иванов уонна нэһилиэктэрбит баһылыктара АБДь буола турар сиригэр гуманитарнай көмөнү илдьэ барбыттара. Дэлэгээссийэ барарыгар суһаллык хаххалыыр илимнэри ылыы боппуруоһа турбута. Маныаха, уочараппыт балай эмит ыраах этэ. Хайдах гынан түргэтитэбит диэн, салаа салайааччыта Тамара Дмитриевналыын сүбэлэһэн баран, илимнэрбит матырыйаалларын оҥорон таһаарар тэрилтэттэн быһаччы ыларга быһаарбыппыт. Ол иһин, уочараппыт инники тахсан биэрэн, сакааспытын болдьохтоммут кэмҥэ ылар кыахтаммыппыт.

Маны хайдах ситистибит? Улууспут баһылыга анал пуондаттан матырыйаалы төлүүргэ сөбүлэспитэ. Ол курдук, Санкт-Петербурдааҕы “Спанмастер” тэрилтэни кытта сибээскэ тахсыбыппыт. Тутатына эппиэттээбиттэрэ, счету, дуогабары улуус дьаһалтатыгар ыыппыттара. Биһиги дуогабарга эбии матырыйаалы сиринэн тириэрдэр «КИТ» тырааныспар хампаанньатын 47 тыһыынчалаах өҥөтүн киллэрэргэ көрдөспүппүт. Инньэ гынан, уопсайа 165 тыһыынча 100 солкуобай суумалаах дуогабары түһэрсэн, 40 урулуон матырыйаалы ылбыппыт. Матырыйаалбыт бу күннэргэ айаннаан кэллэҕинэ, хайаатар да, Национальнай бибилэтикэҕэ үлэлиир салааҕа тиксэриэхпит.

Хас биирдии улуус АБДь буола турар сиригэр гуманитарнай көмөлөөх барар. Буойуттарыгар аһынан, таҥаһынан, тиэхиньикэнэн көмөнү улуус олохтоохторо баҕа өттүнэн хомуйбут харчыларынан атыылаһаллар. Маныаха, улуустарга улахан тэрилтэлэр, кыахтаах урбаанньыттар бааллар. Мин саныахпар, кинилэр хаххалыыр илимнэри оҥорууга туттуллар матырыйаалы оҥорон таһаарааччыттан быһаччы ыларга анаан үбүнэн көмөлөһөрү аккаастыа суох этилэр. Бу волонтердар түмсүүлэригэр үбүнэн-харчынан көмө буолбатах, бу кинилэр баайар илимнэрин матырыйаалын иһин төлөбүр буолан тахсар. Маннык бииргэ үлэлээһиҥҥэ ханнык да тиксиһиннэрээччи наадата суох уонна волонтердар үлэлэрин түргэтитэр, итиэннэ үбүлээһиҥҥэ көрсөр кыһалҕаларын быһаарар суол.

Волонтердары аһылыгынан хааччыйыы

Үсүһүнэн, волонтердары эбиэтинэн хааччыйыы боппуруоһа сытыытык турар. Ааҕааччыбар өйдөтөн быһаардахпына, биэнсийэлээх волонтердар куорат киинигэр турар үлэлиир сирдэригэр күннэтэ оптуобуһунан айаннаан кэлэллэр. Манна эбии эбиэттиир астарын бэйэлэрэ атыылаһан аһаатахтарына, биэнсийэлээх дьон хармааннарыгар охсуулаах буолара саарбахтаммат. Былырыын түмсүү салайааччылара кыттыылаахтарын аһылыгынан хааччыйар кэпсэтиини ыытаннар, бу сыл ыам ыйыгар диэри үөрэх тэрилтэлэрэ эбиэти биэрбиттэрэ. Онтон үөрэх дьыла бүтүөҕүттэн общественник Михаил Капустин, урбаан тэрилтэлэрин кытта кэпсэтэн, волонтердары иһэр уунан уонна эбиэтинэн хааччыйар. Михаил маны хайдах ситиспитин туһунан хаһыат нууччалыы таһаарыытыгар бэчээттэммит «По зову сердца» диэн ыстатыйабар ааҕыаххытын сөп. Кини: «Билигин волонтердарга эбии аһылык тиэрдиэн сөптөөх тэрилтэлэри булуохпутун наада», – диэн этэр. Түгэнинэн туһанан, баҕалаах урбаанньыттарга туһаайан, маннык үтүө хамсааһыҥҥа кыттыһыҥ диэн ыҥырабыт. Бу соторутааҕыта, түмсүү салалтатын кэпсэтиитинэн, Дьокуускай куорат 26 №-дээх оскуолата аһылыгынан хааччыйыыны саҕалаабыт.

Табыгастаах үлэлиир сир

Төрдүһүнэн, Национальнай бибилэтиэкэҕэ баар волонтердар үлэлиир усулуобуйаларыгар болҕомто тардыахпын баҕарабын. Ол курдук, кинилэр күн аайы сатыы төрдүс этээскэ тахсаллар-түһэллэр. Мин өссө бастаан тиийэрбэр, кирилиэс кытыытынан, иккис уонна үһүс этээстэргэ, «Волонтеры» диэн суруктаах олоппостор туралларын муодарҕыы көрбүтүм. Онтум волонтердар олорон, сынньанан ааһалларыгар анаммыт олоппостор эбит. Санаттахпына, саастаах волонтердар сорохторо торуоскалаах хаамаллар, үксүлэрэ доруобуйаларыгар араас кэһиллиилээхтэр. Онуоха, төрдүс этээскэ сатыы тахсыы кырдьаҕастарга эрэ харгыһы үөскэппэт, манна доруобуйаларыгар эчэйиилээх АБДь кыттыылаахтара үгүстүк сылдьаллар.

Онон, волонтердарга бастакы этээскэ баар, киэҥ-куоҥ саалалаах дьиэ көстөрө буоллар төһөлөөх чэпчэтии буолуо этэй? Биир эмит куорат тэрилтэтэ дуу, урбаанньыт да буоллун, баҕар бу кыһалҕаны чугастык ылынан, көмөлөстөр диэн баҕа санаалаахпын.

Дьиҥинэн эттэххэ, «Үтүө дьыала уонна волонтерство туһунан» 135 №-дээх федеральнай сокуон быһыытынан, волонтер аһынан-үөлүнэн, анал таҥас-сап, наадалаах тэрил уонна тус харыстанар тэрил көрүҥүнэн өйөбүлү ылыан сөп. Ону таһынан, тэрийээччилэр кини олорор сирин уонна тиийэр сиригэр уонна төттөрү айанын төлүөхтэрин, олоҕун уонна доруобуйатын страховкалыахтарын сөп уонна сөбүлэһии быһыытынан, атын ороскуоттары толуйуохтарын син. Бары усулуобуйалар волонтерскай үлэ дуогабарыгар ыйыллаллара тоҕоостоох. Маныаха, ханнык баҕарар волонтер хамсааһынын тэрилтэтэ ыйыллыбыт сокуоҥҥа тирэҕирэн, юридическэй уратылары учуоттаан, бырабыыталыстыбаҕа туруорсан, үөһэ ыйыллыбыт кыһалҕалары туоратыан сөп.

Болҕомтону ууруохха

Үгүс волонтердар туох да көҕүлээһинэ суох көмөлөһөбүт диэн бэлиэтээн этэллэр. Ол эрэн, ханнык баҕарар үлэ бириэмэтигэр сыаналаныахтаах дии саныыбын. АБДь кирбиитигэр сылдьар буойуттарбытын харыстыыр, хаххалыыр туһугар иккис сылларын сүрэхтэрин сылааһынан, илиилэрин итиитинэн күннэтэ үлэлиир саастаах дьон кимнээҕэр да болҕомтоҕо, билиниигэ наадыйаллар. Этэргэ дылы, киһиэхэ кыра да наада.

Маныаха, көҕүлээһин миэрэлэрэ волонтердарга махтанар, итиэннэ кинилэр үлэлэрэ төһө суолталааҕын көрдөрөр ньыманан буолар. Маннык көҕүлээһин хас да көрүҥнээх. Ол курдук, үөрэх, социальнай, уйулҕа көҕүлээһинин миэрэлэрэ көдьүүстээхтэр.

«Бойобуой Солко өрөөччүлэр» түмсүүлэрин салайааччылара бу хайысхаҕа үлэлэһэргэ бэлэмнэрин биллэрдилэр. Холобур, түмсүү кыттыылаахтарын Өлүөнэ очуостарыгар, айылҕаҕа сынньалаҥнарын тэрийиэхтэрэ.

Сокуон ыйарынан, волонтердар эбии үөрэххэ үөрэнэннэр, саҥа билиини уонна сатабыллары ылар кыахтаахтар. Бу быраабы волонтердартан ким эмит туһанара буоллар туох куһаҕаннаах буолуой...

Онтон социальнай өттүнэн көҕүлээһиннэр анал чэпчэтиилээх бырагыраамаларынан көрдөрүллүөхтэрин сөп. Маннык бырагыраамалар иилэринэн волонтердар түмэллэргэ, тыйаатырдарга уонна спортивнай тэрээһиннэргэ босхо сылдьар бырааптаналлар. Онуоха, волонтердар бэйэлэрэ кэпсээбиттэринэн, куораттааҕы култуура-сынньалаҥ тэрилтэлэрэ кинилэртэн тустаах дастабырыанньа эрэйэллэр эбит. Сергей Васильев этэринэн, маннык дастабырыанньалар оҥоһуллан бэлэм буолбуттар, онон волонтердар сынньалаҥнарга харгыһа суох сылдьыахтара диэн эрэниэххэ.

Мин көрөрбүнэн, күннэтэ үлэлиир саастаах волонтердарбытыгар уйулҕа өттүнэн өйөбүл миэрэлэрэ олус наадалаахтар. Бу көҕүлээһиҥҥэ дьон-сэргэ билиниитин туоһулуур наҕараадалар, махталлар уонна волонтердар ситиһиилэрин туһунан бэчээккэ таһаарыылар киирэллэр.

Норуот дьокутаата, тустаах сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Александр Подголов түмсүү салайааччыларын, кыттыылаахтарын кытары  көрсөн баран, волонтердары наҕараадалыырга ылсан үлэлиэх буолла. Ону таһынан, түмсүүгэ, хаххалыыр илимнэри оҥорорго анаан атыылаһар матырыйаалын үбүн-харчытын эргитиитин чэпчэтэр сыаллаах, «Донбасс» федеральнай пуонда нөҥүө үлэлэһэригэр сүбэлээтэ.

***

Бу курдук, волонтердар күннээҕи үлэлэригэр көрсөр кыһалҕаларын «Саха Сирин Бойобуой Солко өрөөччүлэрэ» түмсүү биир салаатын холобурунан ырыттым. Бары бииргэ Кыайыы туһугар туруннаммыт буойуттарбытыгар уонна кинилэри араҥаччылыыр волонтердарга күүс-көмө буолуоҕуҥ!

Хаартыскаҕа ааптар түһэриилэрэ