Уопсастыба

Боломуочуйа бэриллибитэ элбэҕи этэр

Сүрүн дакылааты тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирин бастакы солбуйааччы Анна Стручкова оҥордо. Истии түмүгүнэн ылыллыбыт Сүбэҕэ 52 этии оҥоһуллубут, ол иһигэр олохтоох салайыныы уорганнарыгар 5, толоруулаах былаас уорганнарыгар 47 этии анаммыт. Олортон күн бүгүн 20 этии толоруллубут, 21 этиинэн үлэ ыытылла сылдьар, атын этиилэр хас да сыллаах үлэҕэ туһаайыллыбыттар.

Бырабыыталыстыбаҕа анаан 15 этии оҥоһуллубут. Ол иһигэр, бастатан туран, тыа хаһаайыстыбатын өйөбүлүн тупсарарга, иккиһинэн – олохтоох салайыныы уорганнарыгар субвенция харчытын сиртэн үүнээйини ылыы уонна сүөһүнү иитии салаатыгар чорботор хайысхаларынан тыырар быраабы биэрэргэ, үсүһүнэн – үбүлээһиҥҥэ тирэх чахчылары үс сылга ортотунан ылбакка, саҥа сыл тохсунньу 1 күнүнэн быһаарарга, төрдүһүнэн – дьоҕус кыамталаах тыа хаһаайыстыбатын эбийиэктэрин тутууга уонна саҥа технологиянан хааччыйыыга олохтоох салайыныы уорганнарын боломуочуйаларын кэҥэтэргэ быһаарыллыбыта. Бу этиилэринэн сокуоҥҥа уларытыы киирэн, тыа хаһаайыстыбатын өйөбүлүн кэккэ боломуочуйалара улуустарга бэриллибитэ. Сиртэн үүнээйини ылыыны уонна сүөһүнү иитиини өйөөһүн ыстатыйалара холбононнор, тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы управлениеларын үлэлэрин үбүлээһиҥҥэ туспа ыстатыйанан киллэриллибиттэрэ.

Миниистири солбуйааччы салгыы этиилэри олоххо киллэрии чэрчитинэн, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагырааматын үбүлээһин кээмэйин, сүөһүнү иитии субсидиятын ыстаапкатын улаатыннарарга, үлэ эбийиэктэрин тутууга, мелиорация тэрилтэлэрин баазаларын бөҕөргөтүүгэ, уу ситимнэрин сөргүтүүгэ көрүллэр үбүлээһини үрдэтэр, тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга, кэпэрэтииптэргэ бэриллэр чэпчэтиилээх сойуому кэҥэтэргэ ылыллар дьаһаллар тустарынан билиһиннэрдэ. Бородууксуйаны батарыыга хаһаайыстыбалар судаарыстыбаннай атыыларга хайдах кытталларын, ходуһа, бааһына уонна мэччирэҥ сирдэрин учуоттааһыҥҥа, хонтуруоллааһыҥҥа туох үлэ ыытылларын иһитиннэрдэ.

Каадыры бэлэмнээһин хайысхата тумнуллубата. «АПК-ҕа дьоһун каадырдары» өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагырааманан 2030 сылга диэри алын сүһүөх орто, орто анал уонна үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрэр эдэр дьон 50 %-нара идэлэринэн үлэлииллэрин ситиһэр сорук турар. Онон социальнай өйөбүл кээмэйин улаатыннарар, АГАТУ-га бааһынай хаһаайыстыбалар, кэпэрэтииптэр салайааччыларын тустаан үөрэтиини саҕалыырга былааннанар эбит.

250 устудьуон – халаан содулун туоратыыга

Үөрэх уонна билим миниистирин бастакы солбуйааччы Михаил Присяжнай каадыры бэлэмнээһин үлэтэ агрооскуолалартан саҕаланарын туһунан кэпсээтэ. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 27 улууска барыта 96 агрооскуола баар, олорго 15 111 оҕо үөрэнэр. Агрооскуолалар оҕону үлэҕэ үөрэтэллэр, үгэс буолбут дьарыктары таһынан мүөттээх ыҥырыаны иитии, сир аһын, эмтээх үүнээйилэри хомуйуу, ойууру көрүү-истии, агротуризм уо.д.а. хайысхаларынан үлэлииллэр. Оҕолор оскуоланы бүтэрэллэригэр, «Ситии-хотуу аттестатын» кытары мэхэньисээтэр, суоппар, столяр, иистэнньэҥ, сүөһүнү көрөөччү, табаһыт-радист, о.д.а. идэлэрин ылаллар. Күннээҕи үлэни билимҥэ дьүөрэлээн, оҕуруоту үүннэриигэ, сүөһүнү-сылгыны, көтөрү көрүүгэ-истиигэ дакылаат суруйан, кэмпириэнсийэлэргэ кытталлар. Ити эрээри, тыа хаһаайыстыбатын идэтин талааччы аҕыйах: 2023 с. тыа хаһаайыстыбатын үөрэҕин кыһаларыгар 251 оҕо, былырыын 54 оҕо үөрэнэ киирбит.

Ыччат дьыалаларыгар уонна социальнай коммуникацияларга миниистири солбуйааччы Андрей Сосновскай устудьуоннар тутар этэрээттэрэ тыа сиригэр көмөтүн туһунан сырдатта. Ааспыт сайын уу халааныттан эмсэҕэлээбит Нам уонна Өлүөхүмэ улуустарыгар чөлүгэр түһэриигэ 250 устудьуон үлэлээбит. Ону таһынан 150 устудьуон Аммаҕа, Бүлүүгэ, Мэҥэ Хаҥаласка, Орто Халымаҕа, Тааттаҕа үлэлээбиттэр, ол эрээри, кинилэр ханнык хаһаайыстыбаларга көмөлөспүттэрэ чопчу этиллибэтэҕинэн сэрэйдэххэ, сүрүннээн бөһүөлэктэри көҕөрдүүгэ, тупсарыыга сылдьыбыттар быһыылаах.

Горнай үүккэ үлэлиир

Парламент истиитин түмүгүнэн олохтоох салайыныы уорганнарыгар туһаайыллыбыт этиилэри олоххо киллэриигэ туох үлэ ыытыллара Горнай улууһун холобуругар сырдатылынна.

Улууска былырыын бүддьүөттэн 43 мөл солк көрүллэн, сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ, үлэ эбийиэктэрин тутууга, нэһилиэктэрдээҕи кэпэрэтииптэр баазаларын бөҕөргөтүүгэ, дьиэ кэргэн экэниэмикэтин сайыннарыыга туһуламмыт. Ол түмүгэр, икки нэһилиэккэ үүт сыахтара, Бэрдьигэстээххэ, Күөрэлээххэ, Маҕараска 50-нуу сүөһү турар хотонноро, Маҥарас агрооскуолатыгар 20 сүөһүгэ анаммыт үөрэтэр пиэрмэ тутуллубуттар. 2024 сыл түмүгүнэн нэһилиэнньэ олохтоох аһынан хааччыллыытын таһыма үүккэ 93 %, эккэ 58 %, сымыыкка 19 %, хортуоппуйга 11 %, оҕуруот аһыгар 7 % буолбут. Боломуочуйа бэриллибитинэн, улуус үүккэ үлэлиири талбыт.

– Бааһынайынан-чааһынайынан бытарыйбыт хаһаайыстыбалары дохуоттуурга, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорууга «Горнай-Ас» кэпэрэтиип таһаарыылаахтык үлэлиир, салааны сайыннарыыга төһүү күүс буолар. Онон маннык хаһаайыстыбаларга өйөбүлү күүһүрдэр, саҥа тэрили, технологияны атыылаһар ороскуоттарын толуйууга үгүөрү харчыны көрөр наада, – диэтэ улуус баһылыга Никита Андреев итиэннэ «Саха сүөһүтэ» генопуонда тэрилтэтин Маҕарастааҕы салаатыгар быйыл харчы көрүллэ илигин санатан, бүддьүөт корректировкатыгар маны болҕомтоҕо ыларга эттэ.

Тоҕус төгүл тоҕо

Андрей Находкин племенной үлэҕэ көрүллэр харчы тоҕо аччатыллыбытын ыйыппытыгар, салаа былырыыҥҥы таһымынан үбүлэнэрэ, ыанар ынахха көрүллэр ыстаапка уларыйбатаҕа этилиннэ. Өйөбүл сүөһү ахсаанынан оҥоһулларынан, сүөһүтүн аҕыйаппыт хаһаайыстыба былырыыҥҥыттааҕар аҕыйах харчыны ылара быһаарылынна. Быйылгы үлэ былаана сырдатылынна. Ньургуйаана Заморщикова тыа сирин кэлимник сайыннарыы бырагырааматынан федерацияттан көрүллэр харчы тоҕо аҕыйаабытын билиэн баҕарда. Онуоха ааспыт үс сылга наһаа бөдөҥ эбийиэк (бассейн) тутулларынан, аттестацияны кыайан ааспакка, харчы быста сылдьыбыта, быйылгыттан чөлүгэр түһэрэ, түөрт улууска сайаапка түспүтэ этилиннэ.

Норуот дьокутааттара ити курдук үбүлээһин ырычааҕын туһунан иҥэн-тоҥон ыйыттылар, Сүбэҕэ киирбит этиилэр чэрчилэринэн ыытыллар үлэни куһаҕана суоҕунан сыаналаатылар, үлэни-хамнаһы харгыстыыр кыһалҕалары ыйдылар. Өрөспүүбүлүкэҕэ ас-үөл өттүнэн куттал суох буолуутун хааччыйар туһугар тыа хаһаайыстыбатыгар өйөбүлү күүһүрдэри, хааһына тэрилтэлэригэр үбүлээһини тиэндэрэ суох ыытары наадалаҕынан аахтылар. Андрей Находкин каадыры бэлэмнииргэ оскуолаттан саҕалаан үлэлииргэ, Үлэ-сынньалаҥ лааҕырдарын тэрийэргэ, саҥа саҕалыыр пиэрмэрдэргэ биир кэлим ирдэбили олохтуурга, Алквиад Тарасов саха сүөһүтүн өйүүргэ эбии дьаһаллары ыларга эттилэр.

Ил Түмэн хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Николаев Сүбэҕэ киирбит этиилэр 43 %-нара толоруллубутун бэлиэтээтэ, салгыы көрүллэр этиилэринэн парламент истиитин өссө төгүл ыытарга ыҥырда.

– Парламент истиилэригэр ылыллыбыт Сүбэни олоххо киллэрии өрөспүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын биир сүрүн чорботор соруга буолар. Сүөһүнү иитиини уонна племенной дьыаланы сайыннарыыга туруоруллубут сорудаҕы толорорго биһиги бары күүспүтүн ууран туран үлэлиирбит эрэйиллэр, онон бүгүн киирбит этиилэри Бырабыытылыстыба көрүүтүгэр ыытыахпыт, – диэн тылларынан Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Атласов кэпсэтиини түмүктээтэ.

Хаартыскаҕа Василий Кононов (Ил Түмэн) түһэриитэ