Бэлиитикэ

Тэрээһини норуот дьокутаата Елена Голомарева салайан ыытта. Кини киирии тылыгар Татьяна Алексеевна дьоһун олоҕун кэрчик кэмнэригэр тохтоон кэпсээтэ.

Татьяна элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн улахан оҕото буолан кыратыттан эппиэтинэстээх, ылсыбыт дьыалатын хайаан да тиһэҕэр тиэрдэр, тэрийэр дьоҕурдаах буола улааппыта.  Оччотооҕу кэм сиэринэн  аҕаларын сулууспатынан ханна ыыталларынан - Дьокуускайга, Бүлүү эҥэр, хоту, соҕуруу көһө сылдьан үгүс улуус олоҕун-дьаһаҕын, дьонун-сэргэтин, үөрүүтүн-кыһалҕатын билбитэ.

Оскуоланы бүтэрээт Иркутскайдааҕы судаарыстыбаннай университетка киирэн  суруналыыстыка факультетын ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ. 1977 сыллаахтан иккис дойду оҥостубут Эдьигээнин «Коммунизм уоттара» хаһыат эрэдээксийэтигэр олохтоох араадьыйаны салайан, идэтийэн туран үлэлээбитэ. Эдьигээн эрэдээксийэтигэр араадьыйаны таһынан хаһыакка кэрэспэдьиэнинэн, кэлин 1990-91 сылларга улууска олохтоох телевидениени тэрийэн, ыытааччынан үлэлээбитэ. 1992 сыллаахха «Саха сирэ», «Советы Якутии»  өрөспүүбүлүкэтээҕи хаһыаттар хотугу оройуоннарга: Эдьигээҥҥэ, Анаабырга, Өлөөҥҥө, Булуҥҥа анал кэрэспэдьиэнинэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.

1994 сыллаахха СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) дьокутаатынан талыллан, общественнай суолталаах боппуруостары сытыытык туруорсар, ирдэһэр дьокутаат, суруналыыс быһыытынан норуокка киэҥник биллибитэ. 90-с сылларга кини суруйуулара, туруорсуулара обществоҕа бэрт улахан интэриэһи тардыбыттара. Салгыы, 1994 сылтан суруналыыс быһыытынан Ил Түмэн пресс-сулууспатыгар сэкирэтээринэн, 1999 сылтан Федеральнай Нолуок сулууспатын СӨ управлениетыгар общественнай сибээскэ, СМИ боппуруостарыгар отдел начальнигынан 2005 сылга диэри үлэлээбитэ.  

Икки төгүл, 1994 уонна 2008 сылларга суруналыыстыкаҕа өрөспүүбүлүкэтээҕи бириэмийэ лауреата, ССРС суруналыыстарын Сойууһун Бочуоттаах Грамотатынан наҕараадаламмыта.  

Татьяна Элляева суруналыыс быһыытынан кэбиниэккэ олорон хаалбакка олох оргуйар үөһүгэр сылдьан үлэ дьонун олоҕун-дьаһаҕын, үөрүүтүн-хомолтотун, хоту дойду ситиһиилэрин, кыһалҕаларын хайдах баарынан сырдатара. Анаабыры өр сылларга салайбыт биллиилээх баһылык Н.Е. Андросов бэчээт суолтатын үрдүктүк сыаналаан суруналыыстары ыстаадаларга, учаастактарга бөртөлүөтүнэн көтүүгэ сырытыннарара.  Оннук биир сырыыга Николай Егорович: «Татьяна, дьэ кытаат, маннык, хоту сири, дьонун-сэргэтин кытта чугас буол. Эйиэхэ эрэнэбит, эн биһиэхэ чугаскын, ону билинэбит уонна сыаналыыбыт»  - диэбитин кини олоҕун девиһин курдук ылыммытын, ону олоҕун тухары тутуһарын суруйууларыгар ахтар.

Бастаан киниэхэ дьоно-сэргэтэ дьокутаакка туруорун диэбиттэригэр Татьяна сэмэйэ бэрт  буолан кыккыраччы аккаастаммыта. Уларыта тутуу уустук сыллара, сопхуостар эстиилэрэ, сэбиэскэй  кэм  тутулуттан ситэ тэйбэтэх, саҥалыы кэм халбархай кытылыгар тиксибэтэх хоту дойду  дьонун  олоҕун оҥкулун тосту уларыппыта уонна оччтотооҕу суруналыыстан ураты көрүүнү, сөптөөх сырдатыыны, кырдьыктаах анаарыыны эрэйэрэ. Ити уустук кэмнэргэ Татьяна Алексеевна дьонун-сэргэтин көрдөһүүтүн ылынан  1994 сыллаахха дьокутаат буоларга туруммута уонна норуотун итэҕэлин ылан Ил Түмэн бастакы ыҥырыытын дьокутаатынан талыллыбыта. Декларация сүрүн балаһыанньалара саҥа Төрүт сокуоҥҥа  киирэн, Саҥа Саха сирэ сайдыытын  акылаата 1990 сылга ууруллан саҥалыы дьаһанан олоруу, көҥүл тыынын тыала сайа охсор дьикти кэмнэрэ үүммүттэрэ. Суверенитет норуокка сахпыт биһирэмнээх уларыйыыларын олоххо киллэрии,  өрөспүүбүлүкэҕэ саҥа парламентаризм института сүһүөҕэр туруутугар, сокуону таһаарар уонна ону толорор былаас судаарыстыбаннай органнарын икки ардыларыгар сөптөөх сыһыаннаһыылары олохтооһуну төрүттээһин үлэтин үгэнигэр олоҕун саҥа кэрдиис кэмнэрэ саҕаламмыта. Оччолорго Ил Түмэҥҥэ дьокутааттар общественнай төрүккэ олоҕуран үлэлииллэрэ, хамнас төлөммөт этэ. Онон кини Ил Түмэҥҥэ суруналыыс быһыытынан сүрүн үлэтин тэҥҥэ тутан үлэлиирэ. Ханнык сокуон ылыллан эрэрин, туох этиилэр, мөккүһүүлэр баалларын, араадьыйанан, хаһыатынан иһитиннэрэн, сырдатан иһэрэ.

Дьокуускайга  улахан тэрилтэлэр истэринэн аны пресс-сулууспалар диэн структуралар тэриллэн, идэлээх суруналыыстары, ордук-хото бэчээт эйгэтигэр биллэр, уопуттаах дьону ыҥыран, информацияны түргэнник тириэрдэр хайысха сайдан барбыта. Ол курдук, Татьяна Алексеевна Ил Түмэн пресс-сулууспатын үлэтин тэрийэн, атаҕар туруоран баран, салгыы 1999 сылтан Федеральнай нолуок сулууспатын управлениетыгар үлэҕэ ыҥырыллан, общественнай сибээскэ, СМИ боппуруостарыгар отдел начальнигынан 2005 сылга диэри үлэлээбитэ.

XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэт, I, III, уонна I V   ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата Георгий Артемьев эҕэрдэ этиитигэр Ил Түмэн бастакы ыҥырыытыгар дьиҥ норуоттан - нэһилиэнньэ араас араҥатыттан альтернативнай төрүккэ олоҕуран талыллыбыт дьокутааттар киирбиттэрэ диэн бэлиэтээтэ. Кини Татьяна Алексеевнаны кытта бу кэмнэргэ бииргэ үлэлээн, доҕордоһон, бэйэ бэйэлэрин убаастаһан кэлбиттэрин уонна оччотооҕу бириинсиптэрин илдьэ кэлбит дьокутааттар буолалларын аҕынна.  

«Татьяна Алексеевна үгүс-элбэх саҥата суох сылдьан бэйэтин  эбээһинэһин сүүс бырыһыан толорор дьокутаат этэ диэн сыаналыыбыт. Кини Эдьигээн курдук ыраах сытар улууска үп-харчы кытаанах кэмнэригэр ветераннарга анаммыт таас дьиэ тутуутун ситиспитэ. Иккиһинэн, Бэстээх диэн нэһилиэккэ оскуола тутуутун ситэриини туруорсан,тылын ылыннаран үп-харчы көрдөрөн бу оскуола үлэҕэ киирбитэ. Маны таһынан биир кэскиллээх ситиһиитэ –  биллэр тустуук Р.М. Дмитриев мусуойун тэрийбитэ улуус ыччатыгар иитэр-үөрэтэр, холобур буолар үрдүк суолталаах түмэл буолан турар. Кини дьон-сэргэ туруорсуутун, кыһалҕатын быһаарыыга үгүс сыратын биэрэн туран үлэлээбит дьокутаат быһыытынан кинини сыаналыыбыт уонна дьоһун үбүлүөйүнэн ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин!», - диэн эттэ.

Саха сирин суруналыыстарын Сойууһун бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Галина Бочкарева Татьяна Элляева суруналыыс  быһыытынан бары хайысханы хабан үлэлээбитин, кини айар талаанын тэҥэ тэрийээччи  быһыытынан дьоҕурун кэпсээтэ уонна киниэхэ бэчээккэ, араадьыйаҕа, суруналыыстыка эйгэтэ сайдыытыгар киллэрбит сүҥкэн кылаатын иһин «За вклад в журналистику» анал бэлиэни уонна Махтал суругу туттарда. Кини Татьяна Алексеевна билигин да олоххо көхтөөх позициятын ыһыктыбакка айа-суруйа сылдьарын, суруналыыс бэтэрээннэр Сэбиэттэригэр общественнай төрүккэ бэрэссэдээтэллиирин туһунан иһитиннэрдэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ, 2001—2008 сс. СӨ суруналыыстарын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ Иван Борисов анал үөрэхтээх, эдэркээн Эдьигээн кыыһа хайдах кэлэн араадыйаҕа үлэтин саҕалаабытын кэпсээтэ. Кини Татьяна бастаан балтараа мүнүүтэлээх сонуннартан саҕалаан,  сотору кэминэн 15 мүнүүтэлээх табаһыт, балыксыт, булчут дьон туһунан, оройуон олоҕун-дьаһаҕын сырдатан араадьыйаҕа дьоһун биэриилэри холкутук ыытар таһымнаах суруналыыс буола үүммүтүн туһунан аҕынна.

Бастакы уонна иккис ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата, социологическай наука доктора,  духуобунас академига Ульяна Винокурова эҕэрдэ тылыгар Ил Түмэн бастакы уонна иккис ыҥырыытыгар аптарытыаттаах уонна туруулаһыылаах дьокутааттар талыллан үлэлээбиттэрин аҕынна. Олус уустук 90-с сыллар кэнннилэриттэн дойду үрдүнэн экономика кризиһэ ытарчалыы ылан турар кэмнэригэр норуот дьокутааттара  быһаарыылаах дьаһаллары, тыа сиригэр туһуламмыт социальнай  хайысхалаах политиканы ыытан, боломуочуйаны тыырсыыга сөптөөх сокуоннары ылынан  таҥнары барыыны тохтоппуттарын кэпсээтэ. Ол сокуоннар бириэмэтигэр ылыллан, чиҥ укулаат ууруллан билигин Ил Түмэн аптарытыаттаах уонна салгыы көдьүүстээхтик үлэлиир кыахтаах дьиҥ парламентаризм института буола үүнэн үлэлии турар диэн эттэ. Кини сокуону оҥорор былаас уонна манна дьахтар дьокутаат оруола социальнай политиканы ыытарга Россия инники кэскилин түстүүр үрдүк оруоллаах диэн бэйэтин көрүүтүн кэпсээтэ. Манан сибээстээн дьахтар дьокутаат дойдубут сайдыытыгар ураты оруолун үрдэтэр сыалтан үрдүкү таһымҥа Татьяна Алексеевнаны маннык чиэстээһин улахан общественнай уонна политическай суолталаах диэн бэлиэтээтэ.

Салгыы Татьяна Алексеевнаны бииргэ үлэлээбит коллегалара, биир дойдулаахтара, доҕотторо, аймахтара олус истиҥ эҕэрдэлэрин тиэртилэр. Эдьигээн туһунан кэрэ ырыалары, «Һохто» эбэҥки норуотун фольклорнай бөлөҕүн үҥкүүтүн бэлэх ууннулар.

Елена Голомарева бу күн Ил Түмэн мунньахтыыр саалатыгар дьон-сэргэ толору  мустубута Татьяна Алексеевна Элляева сыралаах үлэтинэн, дьоһун олоҕунан норуотун дьиҥ ытыктабылын, махталын ыларын көрдөрөр диэн бэлиэтээтэ уонна Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытын Махтал суругун туттарда.