Бэлиитикэ

Мунньах сүрүн дакылаатын СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга миниистирин солбуйааччы Алена Трубина оҥордо. Онно олоҕурдахха, 2021 сыл ахсынньы 1-гы күнүнээҕи туругунан, Саха сиригэр 57000-тан тахса доруобуйатынан хааччахтаах киһи олорор. Балартан 6800-һэ оҕолор. Бу министиэристибэ федеральнай былаас территориальнай уорганнарын кытта кэккэ социальнай көмөлөрү оҥороллор. Ол курдук, 2012 сылтан доруобуйатынан хааччахтаах дьон сылдьарыгар тоҕоостоох буоларын туһугар социальнай эбийиэктэри хааччыйыы эрэгийиэннээҕи бырагыраамата үлэлиир. 2019 сылтан инбэлиит оҕолорго толору реабилитация уонна абилитация үлэлэрэ ыытыллар. Абилитация диэн оҕо кыра эрдэҕинэ доруобуйатыгар кэһиллиилээҕин (патология) булуу уонна ону эмтээһин. «Инбэлииттэргэ социальнай көмөҕө эбии миэрэлэр» диэн 2009 сыл сэтинньи 19 күнүнээҕи СӨ сокуонугар олоҕуран, федеральнай испииһэккэ киирбэт реабилитацияҕа туһааннаах тиэхиньиичэскэй сириэстибэлэринэн хааччыйаллар. Ол курдук, 2021 сылга 19 000 000 солк. сууммаҕа инбэлииттэргэ тиэхиньиичэскэй малынан көмө оҥоһуллубут. Маны тэҥэ министиэристибэ доруобуйаларынан хааччахтаахтар үлэ булалларыгар, хаһаайыстыба эбэтэр урбаан биисинэһин тэринэллэригэр көмөлөһөр, чэпчэтиллибит билиэти, тыраанспар каартатын ылалларыгар докумуоннарын көрдөрбөт буолууларын туруорсубут.

Салгыы «төгүрүк остуолга» ордук сытыытык турбут боппуруостары сырдатыам.

Дьиэнэн хааччыйыы

СӨ тутуу үлэтигэр миниистирин солбуйааччы Евгений Афанасьев доруобуйатынан хааччахтаах оҕолоох дьиэ кэргэни дьиэнэн хааччыйыы туһунан иһитиннэрдэ. Онтон кылгастык суруйдахха, инбэлиит оҕолоох дьиэ кэргэн оҕотун 2005 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри учуокка туруоттарбыт буолуохтаах. Кинилэр дьиэ ылалларыгар социальнай төлөбүр учуокка киирбит бэрээдэктэринэн оҥоһуллар. Тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан дьиэлэрин тупсарыыга наадыйар инбэлиит эбэтэр доруобуйатынан хааччахтаах оҕолоох дьиэ кэргэн өрөспүүбүлүкэтээҕи реестрыгар учуокка турбут киһи ахсаана 427.

«2021 сылга итиэннэ кэлэр 2022-23 сылларга Федеральнай бүддьүөт туһунан» диэн 2020 сыл ахсынньы 8 күнүнээҕи 385 №-дээх сокуонунан өрөспүүбүлүкэҕэ доруобуйатынан хааччахтаах дьону дьиэнэн хааччыйыыга 46 953 600 солк. ыыппыттар. Ону тэҥэ СӨ судаарыстыбаннай бүддьүөтүттэн эмиэ соччо суумма ити сыалга көрүллүбүт. Онон дьиэнэн хааччыйыыга уопсайа 90 907 200 солк. бэриллибит. Дьиэ атыылаһарга социальнай төлөбүрүнэн 2021 сылга 29 киһи туһаммыт.

Оттон 2005 сыл тохсунньу 1-гы күнүн кэнниттэн учуокка турбуттар РФ дьиэ-уот сокуонугар баар РФ дьиэ-уот куодаксатын 14 ыстатыйатыгар олоҕуран, чэпчэтиллибит куортам бэрээдэгинэн дьиэлэниэхтэрин сөп. Ити сыалга-сорукка СӨ Ил Дархана Айсен Николаев бигэргэппит 2019 сыл ахсынньы 13 күнүнээҕи 897 №-дээх Ыйааҕынан «Хаачыстыбалаах дьиэнэн хааччыйыы уонна дьиэ-уот хомунаалынай өҥөтүн хаачыстыбатын тупсарыы» диэн судаарыстыбаннай бырагыраама үлэлиир. Манна СӨ тутууга министиэристибэтэ «РИА» диэн идэтийбит тутааччы акционернай уопсастыбатын кытта сөбүлэҥ түһэрсибит. Дьокуускайга «РИА» АУо бас билиитигэр Каландаришвили 25 «А» куорпуһугар, Б. Чижик 31-гэр куортамнаһан олорууга туһуламмыт 58 кыбартыыра баар. Олортон 38 биир, 18 икки, 2 үс хостоох кыбартыыралар. Интэн 45 социальнай кыбартыыра чэпчэтиллибит сыананан куортамҥа бэриллибит. Бүгүҥҥү күҥҥэ инбэлиит оҕолоох 20 дьиэ кэргэн ити кыбартыыраларга олорор. Бары кыбартыыралар доруобуйаларынан хааччахтаахтар ыараханы көрсүбэккэ олороллоругар анаан миэбэлинэн, дьиэҕэ-уокка туттар тиэхиньикэлэринэн хааччыллыбыт. Биир хостоох социальнай кыбартыыраны куортамнаһыы сыаната ыйга 14 301,6 солк. Төгүрүк остуол кыттыылаахтара доруобуйатынан хааччахтаах оҕолоох дьиэ кэргэни дьиэнэн хааччыйыы пуормаларын уонна мэхэньиисимнэрин, ол иһигэр куортамнанар дьиэ пуорматын сайыннарыыга болҕомто уурдулар. Нерюнгри уонна Дьокуускай куоракка улуустартан инбэлиит оҕолоох элбэх дьиэ кэргэн эмтэнэ кэлэр буолан, куортамнанар дьиэ боппуруоһа ураты суолталаах.

Тохтоло суох билии ылыахтаахтар

СӨ үөрэхтээһиҥҥэ уонна билимҥэ миниистирин солбуйааччы Владимир Тихонов бэлэмнээбит дакылаатыттан сылыктаатахха, доруобуйатынан хааччахтаах оҕо билии ыларыгар усулуобуйа өссө даҕаны тэриллэ илик. Итини «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара эмиэ бэлиэтээтилэр. Ол курдук, инклюзивнай үөрэхтээһини киллэрэр инниттэн эрдэттэн көмө оҥорор сулууспа оҕону уйулҕа-мэдиссиинэ-социальнай өттүнэн арыаллыыр 5 киин (Дьокуускайга, Бүлүүгэ, Тааттаҕа, Мэҥэ Хаҥаласка), 28 оҕо биэбэйигэ (Дьокуускайга, Чурапчыга, Хаҥаласка, Аммаҕа, Үөһээ Бүлүүгэ о.д.а. улуустарга), 5 анаан оҥоһуллубут үөрэхтээһин бырагыраамалаах орто оскуола бааллар. Биэбэйик ахсаана элбэх эбит буоллаҕына, доруобуйатынан хааччахтаах оҕо тус кыһалҕатын учуоттаан, олорор сириттэн тохтоло суох чэгиэн оҕолору кытта тэҥинэн билии ылар кыаҕа суох.

Эминэн хааччыллыы баар эрээри...

СӨ доруобуйа харыстабылыгар миниистирин солбуйааччы Любовь Бурнашева доруобуйатынан хааччахтаах оҕо эминэн хааччыллыытын туһунан дакылаата ордук сытыытык ырытылынна. Эминэн хааччыллыы икки көрүҥнээх. Сыллата инбэлииттэргэ алтынньы 1 күнүгэр диэри харчынан, эбэтэр босхо эми ылыы диэн таллараллар эбит. РФ Бырабыыталыстыбатын 2021 сыл бэс ыйын 8 күнүнээҕи 869 №-дээх уурааҕынан инбэлииккэ эмп ылынарыгар ыйга 929,80 солк.көрүллэр, сылга 11  157,60 солк. буолар. 2021 сылга үбүлээһин уопсай сууммата 588,20 мөл. солк. Мин санаабар, ыйга 929 солк. диэн олох кыра суумма. Бары билэрбит курдук эмп сыаната олус ыарахан. Аҥаардас киһи тымныйан нэдиэлэ устата эмтэнэр эмин атыылаһарыгар аччаабыта 800 солк. барыыр. Оттон доруобуйаларынан хааччахтаахтар сорох өттүлэрэ сылы эргиччи эмтэнэллэр. Ол курдук, 2021 сыл алтынньы 1-гы күнүнээҕи туругунан социальнай көмөнү эминэн ылыы быраабын талбыт оҕо ахсаана 5951. Сыл устата бу оҕолорго 66 466,70 солк. 10 295 ырыссыап суруллубут.

Федеральнай буддьүөттэн үбүлээһини таһынан, кэккэ инбэлииттэргэ эминэн хааччыйыы көмөтө өрөспүүбүлүкэ үбүттэн оҥоһуллар. «СӨ доруобуйа харыстабылын сайыннарыы» Саха сиринээҕи судаарыстыбаннай бырагыраама «Нэһилиэнньэни эминэн, мэдиссиинэ сириэстибэлэринэн, инбэлиит оҕолору амбулаторнай усулуобуйаҕа эмтэнэр аһылык анал боруукталарынан хааччыйыы мэхэньиисимнэрин сайыннарыы» диэн тустаах ыстатыйатынан көмө сууммата 2021 сылга 2  768, 8 мөл. солк. Мантан доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолорго 191 090 ырыссыап суруллан, 112 492,02 солк. сууммаҕа көмө оҥоһуллубут.

Маны тэҥэ ыарахан, олоххо кутталы үөскэтэр хроническай ыарыылаах, ол иһигэр сэдэхтик көстөр (орфаннай) ыарыынан ыалдьар оҕолорго мэдиссиинэ көмөтүн оҥорор сыаллаах СӨ доруобуйа харыстабылыгар министиэристибэтэ РФ Бэрэсидьиэнин 2021 сыл тохсунньу 5 күнүнээҕи 16 №-дээх ыйааҕынан тэриллибит «Круг добра» диэн оҕолору өйүүр пуонданы кытта үлэлиир.

Норуот дьокутааттара, «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара олохтоохтортон элбэхтэ киирэр кыһалҕалары бэлиэтээтилэр.

Ол курдук:

– РФ иһигэр регистрацията суох эмп социальнай көмө быһыытынан бэриллэр ырыссыапка киирэр эмтэр кэккэлэригэр суоҕун;

– Испииһэккэ баар тас дойду препараттарын ылбакка бэйэбит дойдубут эминэн солбуйалларын;

– Олоххо суолталаах эмп хойутаан атыылаһылларын;

– Искэҥ ыарыылаах оҕолорго тустаах болҕомто көрүллүбэтин.

Төгүрүк остуол кыттааччылара дакылааттары истии, ырытыһыы түмүгүнэн сүбэлииллэр.

1. Ил Түмэҥҥэ (А.И. Еремеевкэ):

– Инбэлиит оҕолор олохторун хаачыстыбата тупсарыгар туһаайыллыбыт федеральнай сокуон бырайыактарын, РФ субъектарын сокуон таһаарар көҕүлээһиннэрин уонна туһаайыыларын өйүүргэ;

– Инбэлиит оҕолоох ыалга социальнай көмө эйгэтигэр сыһыаннаах СӨ сокуон таһаарыыларын сайыннарыы боппуруостарын көрөргө.

2. СӨ Бырабыыталыстыбатыгар (А.В. Тарасенкоҕа):

– Оройуонтан өр кэмҥэ эмтэнэ эбэтэр реабилитациялана кэлбит инбэлиит оҕолоох дьиэ кэргэн быстах кэмҥэ олороругар усулуобуйаны тэрийэр сыаллаах куортамнанар дьиэ эбэтэр кыбартыыра ахсаанын элбэтэр боппуруостарын көрөргө;

– Инбэлииттэр уопсастыбаннай түмсүүлэрин кытыннаран, СӨ Бырабыыталыстыбатын 2014 сыл бэс ыйын 26 күнүнээҕи уурааҕар уларытыылары киллэрии боппуруостарын көрөргө;

– «2022 сылга итиэннэ кэлэр 2023-2024 сылларга СӨ судаарыстыбаннай бүддьүөтүн туһунан» СӨ Сокуонугар уларытыылары киллэриигэ үбүлээһин боппуруостарын көрөргө;

— «2020-2024 сылларга СӨ доруобуйа харыстабылын сайыннарыы» Саха сирин судаарыстыбаннай бырагырааманан кэккэ дьону босхо эминэн уонна мэдиссиинэ сириэстибэлэринэн хааччыйарга;

— оҕо доруобуйатын кичэллээхтик көрөр сыалтан уйулҕа, мэдиссиинэ үлэһиттэрэ итиэннэ педагогтар хамыыһыйалара хоту уонна Аартыка оройуоннарыгар айанныылларын ситиһэргэ; 3) инбэлиит оҕолор тэйиччиттэн үөрэххэ хаачыстыбалаах билии ылалларын туһугар көмпүүтэринэн хааччыйарга.

3. СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтигэр (Е.А. Волковаҕа):

– Инбэлиит оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ бырааптарын, туох чэпчэтиилэр баалларын иһитиннэрэр киини тэрийии боппуруостарын көрөргө;

4. СӨ үөрэхтээһиҥҥэ уонна билимҥэ министиэристибэтигэр (И.П. Любимоваҕа):

– Инбэлииттэр уопсастыбаннай түмсүүлэрин уонна төрөппүттэри кытта бииргэ үлэлэһэн, 2022-2026 сылларга инклюзивнай үөрэхтээһин бырагырааматын оҥорууну салгыырга;

– тыла суохтарга уонна истибэттэргэ тылбаасчыт квалификациятын бырагырааматынан идэ ылааччылар ахсааннарын элбэтии боппуруостарын көрөргө;

– Уопсай үөрэхтээһин бырагырааматын баһылыыр уонна дьиэттэн олорон үөрэнэр инбэлиит оҕолору нуорманан бэриллэр аһылыгынан эбэтэр туһамматах аһын харчынан төлөөһүнү тэрийии боппуруостарын көрөргө.

Түмүктүүр буоллахха, төгүрүк остуолга саамай сөптөөх боппуруостар ырытылыннылар. Инбэлиит оҕолорго болҕомто баар, ол эрээри ситэтэ суоҕун биллибит. Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова мунньах кыттыылаахтарын кытта наадалаах соруктары былаас сокуону таһаарар уонна толорор уорганнарыгар туруорда.