Экэниэмикэ

— СӨ дэлэгээссийэтигэр урбаан, эргиэн уонна туризм миниистирэ Тимур Ханды, СӨ Туризмы сайыннарар агентствотын генеральнай дириэктэрэ Дмитрий Громов, "Камелек" хампаанньа салайааччыта, СӨ урбаанньыттарын Ассоциациятын бэрэссэдэтэлэ, СӨ Уопсастыбаннай палаататын чилиэнэ Ольга Григорьева, "Сделано в Якутии" СӨ урбаанньыттарын Ассоциациятын толорооччу дириэктэрэ Ирина Атласова, Атласовтар этно-уһаайбаларын бренд-шебэ Николай Атласов уонна мин киирэн сырыттыбыт, - диир Нюргуяна Михайловна. - Биһигини тиийээппитин кытта Улан-Удэ саамай киинигэр "Бурятия" гостиницаҕа олохтообуттара.

Быыстапкаҕа дойду регионнарыттан уонна Казахстантан, Монголияттан бэрт элбэх кыттааччы баара. Госдума туризмҥа бастайааннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Сангаджи Тарбаев уонна кэмитиэт дьокутааттара бары кэриэтэ кэлэ сырыттылар. Тэрээһини Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин баһылыга Алексей Цыденов иилээн-саҕалаан ыытта.

Бастакы күн Бурятия драматическай тыйаатырын дьиэтигэр, сарсыныгар Бурятия Национальнай бибилэтиэкэтигэр ыытылынна. Москваттан, Санкт-Петербургтан, Екатеринбургтан кэлбит федеральнай спикердэр лиэксийэлэрин иһиттибит, төгүрүк остуолларга санаа атастастыбыт. Бурятия оройуоннарын маастар-кылаастарын уонна презентацияларын көрдүбүт. Дойдубут уонна Казахстан, Монголия бастыҥ туроператордарын кытта билистибит.

"ДВФО субъектарыгар туризм эйгэтин сайдыыта" төгүрүк остуолга кыттыбыт дьон Уһук Илиҥҥэ туризм барыыстаах хайысха буолуон сөп, итини өйүөххэ уонна сайыннарыахха диэн сөбүлэстилэр. Тимур Юрьевич Ханды экотуризм кэскиллэрин туһунан олус үчүгэйдик тыл эппитэ, ол иһигэр ураты харыстанар сирдэри (ООПТ) эмиэ таарыйбыта. Билигин туризм типовой быраабылаларын уонна федеральнай, өрөспүүбүлүкэ суолталаах ураты харыстанар сирдэргэ туризм куттала суох буолуутун хааччыйыы, итиэннэ ООПТ айылҕата чөллөөх буоларын инниттэн туристическай маршруттарга көҥүллэнэр ноҕурууска (биир кэмҥэ сылдьар туристар ахсааннара) ааҕыллыытын туһунан РФ Бырабыыталыстыбатын уураахтара дьүүллэһиигэ тахсыбыта.

Тэрээһин кэмигэр Бурятия бары оройуоннара киэҥ ис хоһоонноох быыстапканы тэрийбиттэрэ.Оройуоннар баһылыктара бэйэлэрэ иилээн-саҕалаан кэпсээбиттэрэ. Селенгинскэй оройуон баһылыгын кытта билсибитим. Мин Ньурба оройуонуттан сылдьарбын истэн улаханнык үөрбүттэрэ. Хас да сыллааҕыта кинилэргэ улуус баһылыгын 1-кы солбуйааччыта Артур Яковлев эдэр баһылыктары кытта тиийэ сылдьыбыт, онон билэллэр эбит. Селенгинскай оройуонтан Ньурбатааҕы кормовой хампаанньа облепихалары ылан аҕалан олордубута.

Быыстапкаҕа Окинскай оройуон юртатыгар сылдьан баһылыктара Матвей Мадасов кэпсээнин истибиппинэн, Бурятияҕа сойоттар диэн аҕыйах ахсааннаах норуот баар эбит. Саха сирин эбэҥкилэрин, эбээннэрин курдуктар диэн майгыннаттым. Арай дьарыктара атын. Сүрүннээн яктары, табалары, ынахтары, сылгылары иитэллэр, кэнсиэрбэ оҥорор собуоттаах эбиттэр.

Пуджи Джархал диэн саха ийэлээх монгол кыыһын кытта.

Бурятия туризмҥа миниистирин, кини солбуйааччыларын, элбэх турфирмалар уонна туристический информ-киинин салайааччыларын кытта билсистибит. Онон, холобура, Ньурбаттан Бурятияҕа сынньана барар эбэтэр барыахтарын баҕарар дьоҥҥо инникитин көмө буолуохпутун сөп. Монголияҕа үлэлиир улахан турфирма салайааччыта Пуджи Джаргал ийэтэ саха эбит, хомойуох иһин, ийэтэ өлөн хаалбыт буолан, кыыһа кини ханнык улуустантөрүттээҕин билбэт. Сирэйинэн сахаҕа майгынныыр, үрдүк уҥуохтаах. Монголияҕа туох эбит наада буоллаҕына, хайаан даҕаны сибээстэһиэх буолан, илии тутуспуппут.

Иккис күҥҥэ быыс булан гостиницаларын үлэтин-хамнаһын ымпыктаан-чымпыктаан билистибит. Хайдах үлэлииллэрин, ыалдьыттары ханнык сайтарынан ыҥыралларын, чэпчэтиилээх систиэмэлэрин. Биллэн турар, гостиницалара улахан баҕайы, биһиэнин курдук буолбатах. Ол эрээри ханнык эрэ сорох түгэннэрин биһиги гостиницаларбыт эмиэ туһаныахтарын сөп дии санаатым.

Крым бэрэстэбиитэлэ Наталья Гордецкаяны кытта.

Үһүс күҥҥэ Крым Өрөспүүбүлүкэтин бэрэстэбиитэллэрин кытта бииргэ сылдьыбыппыт. Байкал кытыытыгар турар туристическай эбийиэктэр хайдах үлэлииллэрин көрдөрбүттэрэ. Онно сылдьан Крым Өрөспүүбүлүкэтин норуот уус-уран идэлэрин уонна дьарыктарын Ассоциациятын бэрэсидьиэнэ, Крым курортарын уонна туризмын үтүөлээх үлэһитэ, Крым Өрөспүүбүлүкэтин Совминын Бэрэссэдээтэлин сүбэһитэ Наталья Гордецкаяны кытта билсистим. Кини үйэтигэр туризм эйгэтигэр үлэлэээбит, сааһыгар холооно суох олус эрчимнээх дьахтар эбит. Кинини кытта бииргэ үлэлэһэр туһунан сөбүлэһиигэ илии баттастыбыт. Крымҥа Феодосияҕа оҕолор, спортсменнар сынньаныахтарын сөптөөх бэртээхэй санаторийдара бааллар. Сыаналара удамыр эбит. Ньурба улууһа Крым Бахчисарайскай оройуонун кытта сөбүлэһии түһэрсэн оҕолору, спортсменнары онно сынньата ыытыан сөп. Улуус дьаһалтатын кытта кэпсэтэн бу боппуруоска үлэлэһиэхпит.

Ольга Григорьева СӨ остуол оонньууларын Федерациятын бэрэсидьиэнэ буоларын быһыытынан, быыстапка кэмигэр хабылыгы-хаамысканы көрдөрбүппүт. Кэлиҥҥи көрсүһүүлэргэ хабылык, хаамыска турнирын ыыппыппыт, хомуска оонньоон иһитиннэрбиппит. Бүрээттэр хомуска оонньоон көрөн баран, биһиги илдьэ сылдьан оонньуурбутун ордук санаабыттара. Кинилэр оннук гымматтар эбит. Николай Атласов бэйэтэ эмиэ илдьэ кэлбит отонунан соус оҥорорго маастар-кылаас көрдөрбүтүн олус сэҥээрбиттэрэ.

                                                                                                                                     Инники үлэбитигэр туһаныахпыт

Үлэбитигэр көдьүүстээҕи элбэҕи биллибит-көрдүбүт. Холобура, биһиги улууспутугар туризм саҥа сайда сатыыр. 2027 с. СӨ норуоттарын IX Спортивнай оонньууларыгар ыалдьыттарбытын үрдүк таһымҥа көрсөр курдук, общепит тэрилтэлэрин, гостиницалары, дьон сынньанар сирдэрин, ыалдьыттарга Ньурба улууһун толору көрдөрөр сувенирдарбытын оҥорууга тиийэ - барытын хайдах тэрийэри-оҥорору көрөн-истэн, билэн кэллим.

Атласовтар этно-уһаайбаларын бренд-шебэ Николай Атласов Артика уонна Хоту сир бренд-шебэ буолбут, дьону элбэххэ үөрэтэр кыахтаах. Хас да сыллааҕыта Ньурбаҕа Иннокентий Тарбаховы аҕала сылдьыбыппыт курдук, Николай Атласовы эмиэ манна ыҥырбыппар кэлиэх буолла. Биһиэхэ саҥа аһыллар общепит тэрилтэлэригэр асчыттар тиийбэттэр. Итиннэ үөрэттэрдэхпитинэ биһиги дьоммут Ньурбаҕа общепит тэрилтэлэригэр үлэҕэ киирэр кыахтаныа этилэр.

Эһиил СӨ Туризм агентствота, Урбаан уонна туризм министиэристибэтэ кыттыылаах, Ньурбаҕа өрөспүүбүлүкэтээҕи ыалдьытымсах буолуу (гостеприимство) Форума ыытыллыахтаах. Общепит тэрилтэлэрэ, гостиницалар, сувенир оҥорон таһаарааччылар, дьону таһааччылар - итиннэ сыһыаннаах бары урбаанньыттарбыт, самозаняйдарбыт, тэрилтэлэрбит кыттан, көрөн-истэн үөрэниэхтэрэ. Форум чэрчитинэн "Сделано в Якутии" Ассоциация ыалдьытымсах буолуу Ассоциациятын кытта эмиэ улахан тэрээһини ыытыахтара. Ньурба улууһа хас да сыллааҕыта "Сделано в Якутии" Ассоциацияны кытта бииргэ үлэлииргэ сөбүлэһии түһэрсэн турабыт.

                                                                                                                                   "Улан-Удэ горсоветын үлэтин билистибит"

РФ Бэрэсидьиэнин иһинэн РАНХГИС-ка бииргэ үөрэнэр кууруһум дьоно олус үчүгэйдик көрсөн, Ольга Григорьеваны уонна Ирина Атласованы кытта Улан-Удэ горсоветыгар уонна мэриятыгар сырыттыбыт. Горсовекка правовой отдел начаалынньыгынан Мирнэйгэ төрөөбүт, оскуоланы бүтэрбит кыыс үлэлиир эбит. Горсовет 2 дьокутаата Саха сиригэр өр кэмҥэ үлэлээбит дьон буолан биэрдилэр. Онон Саха сирин кытта уопсайбыт элбэх эбит диэн түмүккэ кэллибит. Бэл диэтэр, сорох тылларбыт даҕаны майгыннаһар. Ол эрээри кинилэр сүрүннээн бэйэ-бэйэлэрин кытта нууччалыы кэпсэтэллэр. Бурятия оройуоннара тус-туспа диалектаах буолан, холобура, кэргэнниилэр атын-атын оройуоннартан буоллахтарына үчүгэйдик өйдөспөккө нууччалыы кэпсэтэллэр, онтон сылтаан оҕолор эмиэ нууччалыы тыллаахтар диэн быһаардылар. Биллэн турар, онтон хомойоллор, "сахалар курдук бэйэбит тылбытын сайыннарыахпытын, өрө таһаарыахпытын наада" дэһэллэр. Оҕоҕо-ыччакка бүрээт тыла тарҕанарыгар үчүгэй былааннардаах эбиттэр. Бурятияны уонна тас регионнары хабан үлэлиир улахан чааһынай медиа-холдинг салайааччытын, эмиэ бэйэлэрин үөлээннээхтэрин кытта үлэлэһэлэрин эттилэр. Ити медиа-холдинг таһаарыыларын Интэриниэккэ, социальнай ситимнэргэ уонна сонуннары киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ күннэтэ 4 мөл. кэриҥэ киһи көрөр-ааҕар эбит. "Улан-Удэ куорат куода" диэни ырытан оҥорбуттар. Куораттарын пааматынньыктарын саҥардан, аныгылыы соҕус мөссүөннээн, уулуссаларын, тротуардарын, дьон сынньанар сирдэрин, дьиэлэрин-уоттарын саҥардан оҥоруохтаахтар. Бу манна эмиэ горсовет дьокутааттара үлэлии сылдьаллар.

Мин сэҥээрбитим - горсовет дьокутааттара үксүлэрэ эдэр уонна орто саастаах урбаанньыт эр дьон. Бэйэлэрин дьыалаларын сайыннаран баран, төрөөбүт-улааппыт куораппытын, Бурятиябытын сайыннарыа этибит диэн үлэлии-хамсыы сылдьар дьон эбит. Уокуруктарыгар, оруйуоннарыгар туох эмэ боппуруос, кыһалҕа үөскээтэҕинэ хамыыһыйа тэринэ охсон, туһааннаах тэрилтэлэр салайааччыларын илдьэн миэстэтигэр баран көрөллөр, быһаарсаллар эбит. Итиэннэ нэһилиэнньэни кытта ыкса үлэлииллэрин, ый аайы баран уокуруктарын кэрийэллэрин, көрсөллөрүн эттилэр. Итини эмиэ сэҥээрэ иһиттим. Биһиги орто саастаах уонна эдэр эрчимнээх урбаанньыт уолаттарбыт маннык дьокутааттаан дойдулара сайдарын туһугар бэйэлэрин кылааттарын киллэриэ этилэр диэн баҕа санаалаахпын.

                                                                                                                                                  Бүрээттэр - ыалдьытымсах норуот

Оттон Бурятия туһунан кэпсиир буоллахха, килиимэтэ биһиэнинээҕэр быдан сылаас. Тиийбиппит +15, онтон +20 буолбута, олох сайын курдук. Арай Байкалга хаардаах этэ. Айылҕалара киэҥ-куоҥ, барыта истиэп, Монголияны санатар. Аэропортара Дьокуускай киэнин курдук аныгылыы буолбатах, Мирнэй киэниттэн эрэ арыый үчүгэй. Федеральнай бүддьүөттэн куонкуруска кыттан саҥа пуорт тутуута саҕаланан эрэр эбит. 2-3 сылынан бүтүөхтээх диэтилэр.

Пуортан куоракка киириигэ Селенга өрүһү муостанан туораан истэххэ, тулаҥ барыта - чааһынай дьиэлэр. Кииннэммит хочуолунай оһоҕо чоҕунан оттуллар, салгын дэлби киртийэр диэн федеральнай бырагыраамаҕа киирсэн харчы ылан, быйылгыттан сылааһынан уонна уунан хааччыйыы систиэмэтин саҥардан оҥоруохтаахтар эбит. Сопкалар ортолоругар хотоолго олорор буоланнар, хочуолунай курунньуга барыта аллараа, куоракка түһэр, дьон доруобуйатыгар куһаҕаннык дьайар диэн дакаастаабыттар.

Улан-Удэҕэ аан дойдуга саамай улахан Ленин төбөтө пааматынньык баар.

Улан-Удэҕэ киириигэ "Мать-Бурятия" 8 м үрдүктээх боруонса пааматынньык.

Улан-Удэ сирин ньуура биир кэм үрдүүр-намтыыр, барыта кирилиэһинэн түһэҕин-тахсаҕын. Уулуссалара, суоллара эмиэ хас да таһымнаах. Улан-Удэҕэ Сибиир тырааныспарын суоллара кэлэн холбоһор. Куорат ортотунан тимир суоллара барар буолан, араас пуойас, кэлии-барыы олус элбэх.

Дьонноро олус ыалдьытымсахтар. Мин көрдөхпүнэ, норуот үгэс буолбут дьарыктарынан саастаахтар да, эдэрдэр да дьарыгыраллар. Саха сириттэн Бурятияҕа тиийэн олохсуйбут дьон олус элбэх эбит, олору көрүстүбүт. Бурятияҕа биллэр фирмалары тутан-дьаһайан олорор сахалар, Саха сириттэн төрүттээх бүрээттэр элбэхтэр эбит. Бары дойдуларын олус сылаастык ахталлар.

Биһигини саамай ытык сирдэригэр - Улан-Удэттэн 40 км-даах Иволгинскай дацаҥҥа илдьэ сылдьыбыттара. Манна харалла сытар бүрээт норуотугар саамай ытыгыланар "нетленное тело Ламы Даши-Доржо Итигэлова" диэни көрдөрбүттэрэ. Бу манастыырга үгүс-элбэх дьон сылдьар эбит, паломниктар да бааллара.

Бурятияҕа дьон сынньалаҥын тэрийии, туризм олус сайдыбыт. Сынньалаҥ хайдах баҕарар көрүҥэ баар: көннөрү сынньанар (пляжнай), чэбдигирдэр, спортивнай. Сатыы, атынан айан эбэтэр тыынан устар туурдар, кэлин кыра сөмөлүөтүнэн, бөртөлүөтүнэн көтөр өҥөлөрү оҥорон эрэр эбиттэр.

Байкалтан чугас "Тайга" сынньанар сир аһыллыбыт. Эдэр кэргэнниилэр Бальжировтар толору хаачыллыылаах "А-фрейм" дьиэлэри (шалаш курдук моһуоннаах) туттаран киллэрбиттэр.

Бүрээттэр итэҕэллэрин күүскэ тута сылдьаллар. Бэл диэтэр, архитектура барыта буддийскай. Көннөрү маҕаһыыннар, общепит тэрилтэлэрэ эмиэ сарайдара биир оҥоһуулаах. Муниципалитеттар федеральнай куонкурустарга кыттан элбэх субсидияны ылаллар эбит. Байкалга тиийэр суоллара соторутааҕыта аспаалламыт. Ол иннинэ эрэйдээх соҕус этэ дииллэр. Суол кытыытыгар араас кафелар, сылаас туалеттаах заправкалар, маҕаһыыннар бааллар. Элбэх дэриэбинэ аттынан аастыбыт. Сылгылар, барааннар, овцалар бөҕө сылдьаллар, элбэх сибиинньэ иитэллэр эбит. Сылаас буолан бары таһырдьа сылдьаллар.

Инниҥ барыта сопкалар уонна истиэп киэҥ дуола.

Биһиги Быыстапка кэмигэр барыллаан кэпсэтии ыыппыппыт. Холобура, биһиги полуфабрикат оҥорор дьоммут Бурятияттан ханнык баҕарар эти ылыахтарын сөп. Ким наадыйарга ол дьон контактарын биэриэхпин сөп. Эттэрин хаачыстыбата олус үчүгэй. Биһиэхэ кэлии эт мөлтөх хаачыстыбалаах диэн санаа олоҕуран хаалбыт эрээри, бүрээттэр сүөһүлэрин этэ минньигэс эбит. Биһиги курдук, сүрүннээн этинэн аһаан олорор буолан, сиир эттэрин хаачыстыбатын көрөллөр. Үчүгэйдик аһаталлар, итиэннэ килиимэттэрэ сылаас буолан, хаһаайыстыбалар тыһыынчанан сүөһүнү туталлар эбит. Эт, үүт астара олус дэлэгэй, биһиэнин курдук аһара сыаналаах буолбатах. Уопсайынан, Бурятияҕа барыга-бары сыаналара биһиэниттэн төһө эмэ чэпчэки эбит диэн көрдүм.

Байкалга сахалар туроператордыын, крымнардыын.

Бу сырыыбыт түмүгүнэн биһиги "Саха-бүрээт доҕордоһуута" уопсастыбаны тэрийдибит. Күннэтэ сонуннарбытын ыытыһан, кэпсэтэ-билсэ олоробут. Дэлэгээссийэбит салайааччыта, миниистирбит Тимур Ханды биһигини көрсүбүт уонна бииргэ сылдьыбыт Бурятия, Крым, Монголия бэрэстэбиитэллэрин сайын Дьокуускайга Туймаада туонатын ыһыаҕар ыалдьыттыы кэлэллэригэр ыҥырбыта. Кэлиэх буолбуттара, онон ыалдьыттарбытын Туймаада ыһыаҕар күүтэбит».