Экэниэмикэ

Айар индустрияны интэриэһиргээччилэр, бу эйгэҕэ биллэр-көстөр дьон, итиэннэ эспиэртэр дьыалабыай сиэссийэлэргэ мустаннар, киинэ, анимация, ИТ, уус-уран оҥорон таһаарыы, дизайн, муусука сайдыытын уонна олохтоох брендэлэри өйөөһүн, интеллектуальнай бас билии, ааптар быраабын көмүскээһин, каадырдары бэлэмнээһин, о.д.а. сытыы тиэмэлэр тула бэрт сэргэхтик кэпсэттилэр. Саха Сирин айар индустрията аан дойду ырыынагар тахсар сүрүн хайысхаларын ырыттылар уонна инники сайдыыны торумнаатылар. Креативнай нэдиэлэҕэ элбэх киһи, чуолаан, ыччат дьон көхтөөхтүк кыттыбыттара билиҥҥи кэмҥэ айар индустрия сайдыытын боппуруоһа инники күөҥҥэ сылдьарын туоһулуур.

Ыам ыйын 31 күнүгэр «Үлэ кыбаартала» кластерга «Айар Дабаан» креативнай нэдиэлэни түмүктүүр «Култуура куодугар тирэҕирэн, аан дойду ырыынагар наадалаах бородуукталары хайдах оҥоробут?» диэн тиэмэлээх пленарнай сиэссийэ буолан ааста. Сиэссийэ кыттыылаахтара олохтоох култуура куодугар олоҕуран, аан дойдутааҕы брендэлэри оҥорууга туох дьаһал уонна инфраструктура наадатын дьүүллэстилэр. Тэрээһиҥҥэ СӨ Ил Дархана Айсен Николаев, СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Анатолий Семенов кыттыыны ыллылар.

Тэрээһин аһыллыытыгар Айсен Сергеевич: «Кэнники биэс сылга олус улахан суолталаах суолу тэллибит. Дойдуга бастакынан креативнай экэниэмикэ сайдыытын туһунан ыйааҕы таһаардыбыт. Айар индустрияны иннин диэки хамсатар Саха Сирин сайдыытын кэрпэрээссийэтин тутулун быһаардыбыт. Үчүгэй түмүктэри ситистибит. Ол курдук, биһиги өрөспүүбүлүкэбитин, Москубаны уонна Нижнэй Новгороды сэргэ, саамай креативнай эрэгийиэн диэн ааттыыллар. Ол да буоллар, биһиги иннибитигэр өссө улахан суолталаах соруктар тураллар. Билигин эрэгийиэн айар индустриятыгар 48 000 киһи үлэлиир. 2030 сылга 70 тыһыынчаҕа диэри улаатыннарар былааннаахпыт, - диэн эттэ. - Биһиги киинэбит дьиҥнээх улахан  индустрияҕа кубулуйарын ситиһиэхтээхпит. Сүүһүнэн буолбакка, тыһыынчанан талааннаах дьон үрдүк хаачыстыбалаах киинэни усталларыгар баҕарабыт. Анимацияны, муода индустриятын, норуот уус-уран айымньытын сайыннарар санаалаахпыт. Саамай сүрүнэ, маны ситиһэргэ биһиги талааннаах дьоннордоохпут. Онон аан дойду ырыынагар тоҕоостоох бородуукталары оҥорон, сыалбытын ситиһиэхпит диэн эрэллээхпин. Инники кэскилбитин түстүүр айар индустрияны оҥорор урбаанньыттарбытыгар итэҕэйэбин. Бары бииргэ Сахабыт Сирин айар индустрията аан дойду таһымыгар тахсарын туһугар үлэлиэхпит», – диэтэ.

СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Анатолий Семенов: «Биһиги олус талааннаах дьоннордоохпут. Ыччаттарбыт айар индустрия эйгэтигэр сөҕүмэр оҥоһуктары оҥороллоро ону туоһулуур. Дьоннорбут бэйэлэрин талааннарын көрдөрөллөрүгэр кыах биэриэх тустаахпыт. Норуоппут талаана олоҥхобутугар, үгэстэрбитигэр олоҕурар. Онон биһиги арҕаа дойдулары үтүктүбэккэбит, бэйэбит устуоруйабытын, олохпутун аныгылыы киэпкэ киллэрэн кэпсиэхтээхпит. Мин санаабар, аан дойдуга биһиги омук быһыытынан уратыбыт олус интэриэһинэй. Ол иһин саха киинэтэ аан дойдуга тиийэ билиннэ. Маныаха бу эйгэҕэ үлэ миэстэтин таһаараммыт барыстаах урбааны оҥорор соруктаахпыт, - диэтэ уонна түмүгэр, - Мин оҕолорго кыраапыка дизайынын оскуолатын аһар баҕа санаалаахпын. Бу оскуолаҕа оҕолор 3-6 саастарыттан быластылыыны, туойу мэһийэннэр, онтон арыый да улааттахтарына муоһу кыһаннар, илиилэринэн тутан-хабан эттик сабардамын (объем) билэллэригэр үөрэтиэ этибит. Ону билэ иликтэринэ, о.э. тарбахтарын былчыҥа сайда илигинэ, оҕолору планшекка чугаһатымыахха наада. Тоҕо диэтэр, илиитин иминэн сабардамы билбит эрэ киһи 3-Д графиканы өйдүүр уонна сатыыр кыахтанар. Өскөтүн кыраапыка дизайынын оскуолатын астахпытына, Сахабыт Сиригэр бастыҥ креативнай экэниэмикэ баар буолуоҕа. Дьэ, бу манна көстөн кэлэр норуот уус-уран айымньыта уонна айар индустрия сибээстэрэ. Бу туһугар норуот төрүт дьарыгын харыстыах уонна маастардар оскуолаларын арыйыах тустаахпыт», - диэн санаатын үллэһиннэ.

Креативнай нэдиэлэ эстрада сулустарын, «Кындыкаан» айар устуудьуйа, Урбаанньыттар ассоциацияларын дизайнердарын кыттыылаах «Куйаар» гала-кэнсиэринэн түмүктэннэ. Тэрээһин сүрүн сыанатыгар уустары чиэстээтилэр, итиэннэ саха быһаҕын уонна хомуһун Саха Сиригэр эрэ оҥоһулларын кэрэһилиир Роспатент туоһу суруктарын туттардылар.

«Айар Дабаан» креативнай нэдиэлэ туох санааттан тэриллибитин, туох түмүктэри аҕалбытын уонна Саха Сиригэр айар индустрия сайдыытын туһунан өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр урбаанньыт Ольга Григорьеваттан сырдатарыгар көрдөстүм.

-- Креативнай нэдиэлэни ыытар туһунан идиэйэ Гражданскай пуорум кэмигэр киирбитэ. Бэйэбит айар-тутар талааннаах дьоммут тугу оҥороллорун, тугунан олороллорун, туох кыһалҕалаахтарын билэр наадаттан маннык тэрээһини тэрийэххэ диэммин СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччытыгар А.А. Семеновка эппиппин өйөөбүтэ. Маныаха, Ил Дархан А.С. Николаев Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр, о.э. 2024 с. муус устар 27 күнүгэр, таһаарбыт «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр креативнай экэниэмикэ сайдыытын туһунан» ыйааҕа биһиэхэ кыаҕы, эрчими биэрэн, бу нэдиэлэни оҥорорго күүстээхтик туруммуппут. Тэрээһиммит эрдэттэн бүддьүөккэ үбэ көрүллүбэтэх буолан, биир-биэс харчыта суох, норуот күүһүнэн тэрилиннэ. Онон норуот хамсааһынынан тэриллибитэ бэйэтэ ураты көстүүнэн буолла.

Нэдиэлэ устата айар индустрияҕа туох кыһалҕалар, туох ситиһиилэр баалларын сыныйан көрдүбүт, үөрэттибит. Саамай сүрүнэ диэн интеллектуальнай бас билиигэ, патеннааһыҥҥа, бэйэ оҥорон таһаарыытын быраап араҥатыгар көмүскээһиҥҥэ болҕомто уурулунна.

Сахабыт Сирэ Арассыыйа уһулуччулаах креативнай эрэгиэйиэннэриттэн биирдэстэрэ буолар. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэбитигэр 2019 с. дойдуга бастакынан Айар индустрия сайдыытын кэнсиэпсийэтэ оҥоһуллубута. Саха Сирин сайдыытын кэрпэрээссийэтэ туһааннаах инфраструктураны тэрийэн,  айар-тутар дьоммут таһаарыылаахтык үлэлииллэригэр кыах биэрэр. Холобура, 2022 сыллаахха Арассыыйаҕа бастакы «Үлэ кыбаартала» айар кластер үлэтин саҕалаабыта. Онон Сахабыт Сирин креативнай экэниэмикэтэ олус тэтимнээхтик сайдар.

«Төһөнөн элбэх киһи баар, соччонон элбэх идиэйэ уонна кыах баар» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Холобура, ньиэп хаһан баҕарар бүтүө, сиртэн хостонор баай бараныа. Онтон айар-тутар талаан, ол эбэтэр идиэйэ уонна хатыламмат, ураты оҥоһуктары оҥоруу хаһан да бараммат, сүппэт, сайда эрэ турар аналлаах. Билигин сахалыы мындыр өйбүтүнэн, тобуллаҕас толкуйбутунан, айар-тутар дьоҕурбутунан аан дойдуга «бу Саха Сиригэр олус да кыахтаах, айар-тутар дьон олороллор» дэттэрэр гына уонна дьоммут үбүлэнэр ис кыахтаах буолалларын курдук дьаһаныахтаахпыт. Атыннык эттэххэ, айар индустрия сайыннаҕына өрөспүүбүлүкэбит экэнэмиичэскэй балаһыанньата тупсуоҕа, үп-харчы киириитэ элбиэҕэ.

«Айар Дабаан» креативнай нэдиэлэ дьоҥҥо дуоһуйууну биэрдэ, айыах-тутуох санааларын көбүттэ диэн бэлиэтиибин. Ордук чуолаан, ыччат олохтоох маастардар үлэлэрин көрөн, айар дьон санааларын истэн, элбэх идиэйэлэри ылла. Маннык баай уопуттаах маастардарбыт билиилэрин-көрүүлэрин, сатабылларын эдэр дьоҥҥо биэрэр, иҥэрэр кэмнэрэ кэллэ. Онон уопсастыба, урбаан уонна былаас бииргэ үлэлэһэн, Сахабыт Сирин сайыннарыахпытыгар баҕарабын.

Антонина НЕУСТРОЕВА

Хаартыскалар Ольга Григорьева архыыбыттан