Тутуу

Туристар хаартыскаҕа түһэр сирдэрэ суох

Уһук Илин куораттарын ылан көрдөххө, Хабаровскайга баар Амур өрүс набережнайа ото-маһа, сибэккитэ хойуутунан, фонтана улаханынан Геленджиктан хаалсыбат. Владивостокка Золотой Рог бухта нөҥүө арыыга барар Көмүс муостаны киһи барыта билэр, онно хаартыскаҕа сөбүлээн түһэр. 

Сахабыт Сирэ аан дойду үрдүнэн алмааһынан, атын да айылҕа баайынан аатырар эрээри, ыраах сиртэн кэлбит туристар хаартыскаҕа түһэр бэлиэ сирдэрэ суох. Сэбиэскэй кэмтэн ордубут Ленин, Кыайыы болуоссата эрэ баар. Бүтүн аан дойдуну алмааһынан хааччыйар өрөспүүбүлүкэ киин куората хатыламмат кэрэ-бэлиэ сирдээх буолуохтаах этэ. Ону көрөөт, Дьокуускай диэн билэллэрин курдук.

202 түөлбэ набережнайын тупсаран, саҥардан биэрэн, от-мас, сибэкки олордон, Өлүөнэ өрүс акваториятыгар алмаас таас курдук араас өҥүнэн ыһыахтана оонньуур светомузыкальнай фонтан оҥордоххо, бар дьон сөбүлээн мустуо, куораппыт аар-саарга аатырыа этэ. Куораты үөһэттэн көрөр колесо обозрения төһө эрэ киэргэтиэ.

20 сыл тухары өрөмүөннэммэтэ

Ол эрэн куораппыт баар-суох набережнайа тупсарыллыан оннугар сүүрбэччэ сыл тухары биирдэ даҕаны өрөмүөннэнэ илик. Күн кубарытан, ардах хотон, кырааската саккыраан, тротуар билиитэтэ хоҥнон түһэн, кураанаҕынан оҥойо сытар, күрүө-хаһаа алдьанан, сиргэ төкүнүйбүтэ ыраатта, ыскамыайка эргэрэн, иҥнэри-хаҥнары түһэн, киһи олоруон да куттанар.

Тротуар билиитэтэ алдьанан, хаамтах аайы атаҕыҥ анныттан быыл бурҕайар. Сүүрбэттэн тахса сыл устатыгар куорат хас даҕаны баһылыга уларыйда, ол тухары набережнайбыт эргэрэн-эмэҕирэн иһэрин көрө-көрө көрбөтөҕө буолаллар.  

Сыл ахсын харчы суох аатырар

Ольга Алексеева, 202 түөлбэ Общественнай сүбэтин, «Солнечный берег» ТСЖ бэрэссэдээтэлэ бу боппуруоһу сыл ахсын туруорсар да, сыарҕа быата хоҥнубат.

«202 түөлбэҕэ 33 сыл олорон кэллим. 1990-ус сыллартан, хайдах түөлбэ тутуллуоҕуттан туох да уларыйа, тас силигэ тупсарылла илик. Өр кэмҥэ өрөмүөн оҥорботоххо, дьиэ-уот ис-тас көстүүтэ мөлтүүр, биһиги набережнайбыт эмиэ эргэрэн-эмэҕирэн бүттэ.

Бу боппуруоһу Управа, Дьокуускай куорат баһылыгын отчуотугар куруук көтөҕөбүн даҕаны, сыл ахсын харчы суох аатырар. Дьиҥэр, үлэлиэн баҕалаах киһи ылыстаҕына, кыайар дьыалата, үп-харчы да көстүө. Саатар кыра өрөмүөҥҥэ Дьокуускай куорат Дуумата харчы көрүөн сөп этэ, тупсарыы бырагыраамата эмиэ элбэх эрээри, ким да кыһаммат.

Оннооҕор «Набережнай» маҕаһыын Сэбиэскэй кэмтэн таһа кырааскаламмакка турар. Дьиҥэр, кыра маҕаһыыннаах урбаанньыт элбэх, кинилэр харчы хомуйан, дьиэлэрин тас эркинин кырааскалыахтарын ким да илиитэ тиийбэт.

202-203 түөлбэ нэһилиэнньэтэ куоракка биир саамай улахан, ол иһин түөлбэлэр икки ардыларыгар баар оҥхойу кумаҕынан, үлтүркэй тааһынан бүрүйэн баран улахан Атыы-эргиэн киинин тутуохха баара. Оччоҕуна тас көстүүтэ даҕаны тупсуо, дьон наадаларын дьиэлэрин таһыгар атыылаһыа этилэр. Олохтоохтор ааттарыттан этиибитин боротокуол быһыытынан толорон, 2019 с. куорат дьаһалтатыгар тиэрдибиппит эрээри, туох да хамсааһын суох», — диэн этэр.

Спортивнай дизайн-бырайыак  

«NOMADO» архитектурнай бюро Роман Дмитриев аатынан набережнай дизайн-бырайыагын 2022с. оҥорбута. Куорат табыгастаах эйгэтин тэрийии күрэҕэр бырайыак II миэстэни ылбыта. Оробуочай бырайыагы «Стандартпроект» оҥорон, сметатын аахпыта эрээри, күн бүгүн үбүлээһин боппуруоһа ситэ быһаарылла илик.

Архитектор Анку Гасич: «Бырайыак хаһан олоххо киирэрэ өссө биллибэт, мин билэрбинэн, куорат дьаһалтата үбүлүүр харчыта суох. 202 түөлбэ уонна чугастааҕы эргин олохтоохторо набережнай оҥоһуллуон баҕарбыттара ыраатта.

Набережнай Хабаров уулуссаттан саҕаланар уонна Кыра Хатыыстаах арыыга диэри тиийэр, ол иһигэр сөтүөлүүр сир киирэр. Набережнай билигин саҥардыллыан наада, манна үлэлиир атыы-эргиэн эбийиэктэрэ биир логотиптаах буолуохтара. Вывеска биир өҥүнэн, шрибинэн оҥоһуллуохтаах.

Дизайны оҥорорбутугар Олимпийскай төгүрүктэри, өрүс долгунун санатар бэлиэни туһанныбыт. Набережнай Сэбиэскэй сойуус спортсменын Роман Дмитриев аатын сүгэр. Манна навигационнай стендэ, спортивнай эбийиэктэр туруохтара. Таһырдьа гимнастиканан, йоганан дьарыктанарга, сүүрэргэ, бэлэсипиэт тэбэргэ услуобуйа тэриллиэҕэ.

Өрөспүүбүлүкэ киэн туттар спортсменнарын туһунан тэттик табличка баар буолуоҕа. Набережнай бэлиэлээх футболка, чааскы, соттор, сувенир оҥорон атыылыахтара. Урбаанньыттар бэлэм дизайн-куоду ылан, вывескаларыгар туттуохтарын сөп», — диэн кэпсиир.

Набережнайга — хачыал

Макеты көрдөххө, оптуобус тохтобулун аттыгар уонна набережнай устун массыынаны туруорарга анал «карман» оҥоһуллубут, ол тула ыскамыайка туруоҕа, сибэкки олордуохтара. Бэлэсипиэттээх дьоҥҥо туһунан ыллык тыргыйар.

Төгүрүк быһыылаах смотровой былаһааккаҕа хачыал, итиэннэ спортивнай тренажердар уруһуйдаммыттар. Былаһаакка күнтэн, ардахтан хаххалыыр бүрүөһүннээх.

Табличкаҕа тренажердарга хайдах сөпкө дьарыктанар туһунан суруллуохтаах. Набережнай аллараа өттүгэр түстэххэ, айылҕа тааһынан билиитэ тротуар, кирилиэс толкуйдаабыттар. Бастакы бырайыакка сыырга сибэкки олордуллуохтаах этэ даҕаны, бүддьүөт кырыымчыгыттан ити идиэйэттэн аккаастаммыттар.

Сөтүөлүүр сиргэ киирэргэ парковка, күнтэн хаххалыыр тент, душ, атах суунар сир, таҥас уларыттар кабинка оҥоһуллуохтаах. Пляж үөһээ өттүгэр атыы-эргиэн павильоннара, кафе, туалет үлэлиэҕэ, итиэннэ амфитеатр аһыллыаҕа, маны таһынан, бүрүөһүннээх хачыал, оҕо оонньуур  былаһаакката былааннаммыт.  

203 түөлбэ диэки баран истэххэ, туттуллубакка турар төгүрүк смотровой былаһаакка баар, онно архитектордар хачыал, ыскамыайка, оҕо оонньуур былаһааккатын оҥоруохтарын баҕараллар. Куорат сөтүөлүүр сирин үрдүк күрүөтэ тыаһы-ууһу таһаарбат матырыйаалтан таҥыллыахтаах. Бэлэсипиэттээх дьон набережнайтан ыллык устун сөтүөлүүр сиргэ киириэхтэрэ.

Кирэдьииттэн тутулуктаах  

Северина Архипова, Дьокуускай дьаһалтатын куораты тутууга уонна тырааныспар инфраструктуратыгар департамент салайааччыта:

“Дьокуускай куорат дьаһалтата уонна СӨ Экэниэмикэҕэ министиэристибэтэ Роман Дмитриев аатынан набережнайы оҥорорго өрөспүүбүлүкэ аатыттан казначейскай кирэдьиит ыларга сайаапка биэрбиттэрэ. Сайаапканы көрдөхтөрүнэ, быйыл хантараак түһэрсиэххэ сөп, оччотугар кэлэр сылга уопсастыбаннай эйгэ эбийиэгэ тутуллуо этэ. 

Табыгастаах куорат эйгэтин тэрийэргэ биллэриллибит күрэххэ быйыл икки бырайыак кыайбыта: Федор Попов уонна Юрий Гагарин аатынан искибиэр, эһиил федеральнай бырагыраама чэрчитинэн тутуу саҕаланыахтаах.

Былырыыҥҥы күрэххэ Сайсары күөл кытылын тупсарыы кыайбыта, үбүлээһин сорҕото быйыл киирдэ, ону таһынан, кирэдьиит үбүгэр социальнай инфраструктура оҥоһуллуоҕа.

Роман Дмитриев аатынан 202 түөлбэ набережнайа 369 мөл. солк. суумалаах кирэдьиит биэрдэхтэринэ биирдэ оҥоһуллуохтаах. Кирэдьиити куонкуруһу аастахпытына биэриэхтээхтэр, ол түмүгүн күүтэбит эрээри, нэдиэлэ аайы уһатан иһэллэр», — диэн чуолкайдаата.

***                                       ***                                    ***

Итиччэ улахан суумалаах кирэдьиит диэтэххэ, набережнайга улахан тутуу барбат, аҕыйах хачыал, спортивнай тренажер эрэ уруһуйдаммыт. Саха алмааһын күлүмүрдэс чаҕыла аан дойдуга аатырар эрээри, айылҕа баайдаах дойду киин куоратыгар үктэммит ыалдьыттар хаартыскаҕа түһэр, өйдөбүнньүк оҥостор сирдэрэ суох.

Санкт-Петербург куорат кэрэ-бэлиэ сирдэрин курдук кэнэҕэс көлүөнэ киэн туттар үйэлээх тутуута тоҕо  кыаллыбата буолуой? Алмаастаах бүддьүөккэ олоробут эрээри, куораппыт тупсарыытыгар тоҕо эрэ үп-харчы кыайан тыырыллыбат.