Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Үлэ дьоно киэҥ нэлэмэн Сахабыт Сирин хас биирдии муннугар бааллар. Биир оннук биллэр-көстөр киһинэн Максим Аммосов буолар. Кини Эбээн Бытантай Кустуур нэһилиэгэр «Саха ынаҕа» тэрилтэ филиалын управляющайынан үлэлиир. Манна даҕатан эттэххэ, 2020 сыллаахха «Саха ынаҕа» генофонднай хааһыналаах тэрилтэ саха боруодатын ууһатар, харыстыыр соруктаах тэриллибитэ.

Үлэ дьоно киэҥ нэлэмэн Сахабыт Сирин хас биирдии муннугар бааллар. Биир оннук биллэр-көстөр киһинэн Максим Аммосов буолар. Кини Эбээн Бытантай Кустуур нэһилиэгэр «Саха ынаҕа» тэрилтэ филиалын управляющайынан үлэлиир. Манна даҕатан эттэххэ, 2020 сыллаахха «Саха ынаҕа» генофонднай хааһыналаах тэрилтэ саха боруодатын ууһатар, харыстыыр соруктаах тэриллибитэ.

Өр сылларга илиитин араарбакка тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиир эр бэрдэ Максим Аммосов  саха сүөһүтүн, хоту дойду олоҕун-дьаһаҕын, күннээҕи түбүктэрин тустарынан киэн тутта кэпсиир. Маннык дуоһунаска мээнэ киһини анаабатахтара чахчы. Кырдьык, киэҥ билиилээх,  бу салааны сайыннарар баҕа санаалаах диэн таллахтара.

Кини бэйэтин хаһаайыстыбатыгар  хас да сыл устата сылгы иитэр, билигин  20-чэ төбө сылгылаах. Бэйэтэ идэтинэн суоппар, пиэрмэ отун-маһын тиэйэн-таһан билиҥҥэ диэри тохтоло суох үлэлиир.

11a2ac63 cda8 4bb6 bfae d5033ea1ebb4

Максим Аммосов кэргэнинээн Акулина Егоровна Шадриналыын олорбуттара 36-с сылларыгар үктэммиттэр. Икки кэрэчээн кыргыттара, Мира уонна Александра, номнуо 30 саастарын ааспыт далбар хотуттар, ыал ийэлэрэ.

- Кэргэним өр сылларга оҕо уһуйааныгар үлэлээтэ. Кыргыттарбыт Мира уонна Александра. Тыа сирин ыалын сиэринэн оҕолору үлэҕэ-хамнаска, дьиэ ис-тас үлэтигэр сыһыаран улаатыннарбыппыт. Улахан сиэммит Анна ахсыс кылааһы бүтэрэн эрэр, онтон кырачаан сиэммит Ангелина түөрт ыйын ааста,  - диэн Максим Аммосов кэпсиир. Кинини Кустуурга «Саха ынаҕа» тэрилтэ филиалыгар управляющайынан  киир диэн ыҥыран көрдөспүттэригэр, быһа гыммакка, сөбүлэспитин туһунан эттэ.

— Билигин филиалга 144 төбө сүөһүнү тутабыт, олортон 60-на ыанар ынах, 37-тэ былырыыҥҥы торбостор, субан сүөһүлэр. Филиалга хас да буолан үлэлиибит. Горохов Петр Петрович уонна Слепцова Евдокия Петровна ыанньыксыттар. Горохова Нюргуяна Афанасьевна сүөһү иитээччи, Горохов Данил Иванович сүөһү көрөөччү, от киллэрээчи Аммосов Афанасий Афанасьевич, оттон Тарабукин Александр Николаевич, Сотрудников Аял Николаевич, Стручков Семен Михайлович оһох оттооччулар. Бары үлэлэригэр ураты бэриниилээх дьон буолаллар. Билиҥҥи туругунан кыстыыр от тиийэр, онон кыстык этэҥҥэ ааһан эрэр диэххэ сөп. Күн-дьыл туран эрэ биэрдэр, күөх окко үктэннэриэхпит, – диэн ирэ-хоро кини санаатын үллэстэр.

«Бастатан туран бу үлэҕэ-хамнаска туох ыарахаттары көрсөҕүт?», – диэн ыйыталастым. Сэһэргээччим өр толкуйдаабакка,  ардаҕа, халаан уута суох дьыл эрэ турдар, төһө баҕарар оттоон, төбө ахсаанын элбэтиэхпитин сөп диир. Билигин улахан кииннэммит хаһаайыстыба буолан, эбии аһылык, от тиийбэтин туһунан дириэктэр тутатына быһааран, миэстэтигэр тиэрдэр, онон бу кыһалҕа сытыытык турбат эбит. Холобур, бу сотору кэминэн сааскы аһылыкка от тиэрдиллиэхтээх.

3ce1615b 08db 48cc bba7 d82ea37324f0

Уопуттаах сэһэргээччим салгыы маннык кэпсиир:

- Эбээн Бытантайга былырыын оттуурга ыарахаттардаах этэ. Бу хоту улуустар уопсай кыһалҕабыт буолар. Үлэ-хамнас күн-дьыл, халлаан туругуттан тутулуктаах. Ол эрэн, санаабытын түһэрэрбит табыллыбат.

Сүөһү иитэр табыгастаах, ол курдук, хороҕой муостааҕы өбүгэлэрбит иитэн тыыннаах хааллахтара. Эбээн Бытантай урукку да кэмнэртэн билиҥҥэ диэри саха төрүт сүөһүтүн иитэр, тутан хаалбыт улууһунан биллэр. Усуторуйаны сэгэтэн көрдөххө, 1929 с. улууска 400 –тэн тахса тыһ. саха сүөһүтэ (!) баара биллэр. Саха сүөһүтэ бэйэ оҥорон таһаарыыга табыгаһа суох диэн сыыһа өйдөбүл баар. Эт, үүт ас билигин атыыга хамаҕатык барар.  Судаарыстыба өттүттэн дьоһун көмө оҥоһуллар.

18c81770 664c 4a13 9d9e 5bd6911a3fa0

Саха боруода ынаҕа биһиги Сахабыт Сирин тыйыс тымныытыгар олус тулуйумтуо, ол курдук, үүтэ хойуу уонна быдан иҥэмтэлээх. Онон, бу кэлиҥҥи сылларга дьон биһирэбилин ылыан-ылар. Холобур, былырыын саккырыырдар хас да саха сүөһүтүн атыылаһан, көтөр аалынан илдьэ барбыттара. Ити курдук, мин санаабар, маннык атын улуустарга эмиэ саха сүөһүтэ тэнийэн, хас биирдиисаха ыалыгар баар буолуохтаах.

Аны туран, Москубаҕа «Көмүс күһүн-2022» быыстапкаҕа саха ынаҕын, оҕуһун уонна тарбыйаҕын илдьэн көрдөрбүттэрин, олус диэн киэн туттубуппут. Быыстапка-дьаарбаҥкаҕа племенной уонна табаарынай производствоҕа үрдүк көрдөрүүлэрин иһин бастыҥнар кэккэлэригэр киирбитэ – икки кыһыл көмүс мэтээли ылбыта. Ол төрүөтэ улахан сыаллаах-соруктаах. Билигин аныгы кэм технологиялара күүһүрэн, ыраас сүөһү боруодата хаалбатаҕын кэриэтэ. 

Арассыыйа үрдүнэн дьиэ кыы­лын генопуондатын харыстыыр күүстээх сыал-сорук турар. Онон, биһиги бэйэбит кыылларбыт боруодатын билиҥҥэттэн харыстаатахпытына эрэ, саха сүөһүтүн, сылгытын, табатын  генотиптара кэлэр көлүөнэҕэ хаалар туруктаахтар. Холобур, саха сүөһүтэ тыйыс тымныы усулуобуйатын тулуйар ураты геннаах. Бу ген 600-700 сыл анараа өттүлэригэр баар буолбута диэн учуонайдар дакаастаабыттара. Саха сүөһүтэ аҕыйах ахсааннааҕынан эрэ буолбакка, билимҥэ тирэҕирэн, симэлийэр кутталы аһарыа диэн эрэнэбит. Билигин сүөһү ахсаанын элбэтэргэ эрэ буолбакка, үүт биэрэр хаачыстыбатын үрдэтэргэ эмиэ үлэлэһэбит. Маныаха биһиги салалтабыт сөптөөх чинчийиилэри ыыттарар. Саха сүөһүтүн элбэтиигэ саҥа хотоннор тутуллаллар, сотору кэминэн биһиэхэ эмиэ баар буолуоҕа диэн эрэнэбит. Саха сүөһүтэ элбиэхтээх, тэнийиэхтээх. Бу салааҕа уһуннук үлэлээбит киһи быһыытынан, бу эйгэҕэ үгүс суолталаах хардыылар оҥоһуллаллар дии саныыбын.

Бу курдук, ыраах сытар Эбээн Бытантай улууһугар үлэлэригэр ураты бэриниилээх, киэҥ билиилээх дьон үлэлииллэр-хамныыллар. Кинилэр ымыы гыммыт баҕа санаалара туолан, инникитин киэн тутта кэпсиир тэрилтэ буолан, сайдарыгар баҕарыаҕыҥ.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23