97 саастаах киһи сэрии кэмин туһунан кэпсээтэҕинэ, бу, билигин этэллэрин курдук, "урут" буолбакка соторутааҕы кэм курдук чугаһыыр, долгутар. Варвара Ивановна төһө да сааһа ырааттар, өйө-санаата чэгиэн, тыла-өһө лоп бааччы.
- Мытаахха бурдук үүнэр этэ. Ол эрэн сэрии кэмэ буолан хомуллубут бурдугу холкуостаахтарга түҥэттэрбэттэр этэ. Инньэ гынан кутуйах хаһааһын хомуйар этибит. Аны ол хомуйбуппутун биллэхтэринэ, эмиэ сууттанаҕын, дьүүллэнэҕин. Кэнники гуманитарнай көмө бурдуга кэлбитэ. Иккилии киилэлиини түҥэтэр буолбуттара. Ону хааһылаан сиир этибит. Биирдии хамыйаҕынан иэс көрдөһөн тыыммытын уһатарбыт.Кырдьаҕас булчуттар куобахтааннар , тириитин, этин туттараллара. Хаалбытын уос-тиис үллэстэн сиирбит. Инньэ гынан улаханнык аччыктаабатахпыт. Оччолорго ыаллыы нэһилиэктэргэ аччыктаан, дьон өлүүтэ элбэх тахсыталыыр сурахтара иһиллэр этилэр. Тус санаабар, онно олохтоох салалта кытаанаҕыттан тахсыталаабыттара. Элбэх үҥсүһүү да баар этэ быһылаах, - диэн Варвара Ивановна сэрии ыар кэмнэрин ахтар.
- Аҕам Тимофеев Уйбаан, 1942с бэс ыйын 5 күнүгэр армияҕа ыҥырыллан барбыта. Кини Сталининград саамай улахан кыргыһыытыгар киирсибит. Мантан Ефремов Дмитрий Степановичтыын бииргэ сылдьыбыттар. Ротала атын атын да буоллар көрсүһэллэр эбит. Ол туһунан Миитэрэй 1943 с саас илиитигэр араанньы буолан кэлэн кэпсээбитэ. Тиһэх көрсүһүүлэригэр аҕам "саатар биир эмит фашиһы өлөрбүт киһи" диэн санаатын эппит. Кэлин аҕам сытар сиринэн олус элбэхтэ өстөөх буомбата түспүт. "Ол үлүгэргэ киһиттэн туох да бэйэлээх хаалбатах буолуохтаах. Өлбүтүн туһунан биллэрии ол иһин кэлбэтэҕэ буолуо" диэн Миитэрэй сабаҕалыыр этэ. Эбэм эмээхсин уолун тиһэх күнүгэр диэри кэтэһээхтээбитэ. Аҕам сэриигэ барбытыгар биһиги бэһиэ буолан тура хаалбыппыт. Икки балтым, ийэм, аҕам ийэтэ эбэм. Ийэм Тимофеева Маарыйа Платоновна туруу үлэһит буолан биһигини барыбытын иитэлээбитэ. Аҕам сэриигэ барыан иннинэ миэхэ куобахха туһах, сохсо хайдах иитэри үөрэппитэ. Арай кыһын туһахтарбын көрө сылдьан биир тыыннаах куобахха түбэстим. Онтум оҕо курдук ытыыр. Бастаан аһынан ыытаары гынан баран, "ыыттахпына бүгүн тугу аһыыбыт?" диэн санааттан, баҕарбатарбын да куобахпын маһынан төбөҕө охсон өлөрдүм. Киэһэ дьиэбэр тиийэн баран буолбут түбэлтэбин дьоммор кэпсээбиппэр эбэм "Оннук булчут баар үһү дуо? Аны итинник гыныма. Аһынан ыыттаххына тугу аһыахпытый?" диэн эппитэ, - диэн Варвара Ивановна, төһө да аччык, ыарахан кэмнэр сатыылааталлар, киһи диэн өйдөбүл баарын, сүппэтэҕин туоһулуур.
- 1944 с сайын ийэбинээн Эһэлээх диэн сиргэ оттото ыыппыттара. Оттуу сырыттахпына атырдьах ыйыгар миигин ыныран ылбыттара, нэьилиэккэ налоговай ааҕыынан (агенынан) үлэлиигин диэн. Инньэ гынан үөрэхпиттэн уурайан аны үлэһит буоллум. Дьиикимдэҕэ кэлэммин онно налоговай ааҕыынан үлэҕэ киирбитим. Парфенов Афанасий Владимирович диэн совет председателя, "Ленин" холкуоска Петров Иннокентий Сергеевич армияттан кэлбит эдэр киһи, "Правда" холкуоска Парфенов Хабырыыл Алексеевич, Дьиикимдэ холкуоһугар Киргиэлэйэп Серафим Данилович, Эргискэ Осипов Дмитрий Николаевич бэрэссэдээтэл этилэр. Үксүн сатыы сылдьар этим. Эргискэ эрэ, тэйиччи буолан аттаах барарым. Түүн соҕотоҕун айанныыр билигин санаатахха кутталлаах да этэ. Дьон олох харчыта суох кэмэ. Инньэ гынан малларын, көмүстэрин атыылаан, ол харчытынан нолуок төлүүллэрэ. Нолуок хаста да көрүҥэ баара. Бэл ыал буолбатах дьоҥҥо нолуок олохтоноро. Сорохтор биир, икки ынахтаахтар, онтуларын атыылаан тутталлара, - диэн кэпсээбитигэр, санаабар, ол эдэркээн кыысчаан хараҥаны аахсыбакка түүннэри үрэх бастарын, ыраах сытар өтөхтөрүнэн сылдьан билэр, билбэт дьонуттан нолуок харчытын ылара, туһугар хорсун быһыы буоллаҕа.
Варвара Ивановна ыал буолан, сэттэ оҕону күн сирин көрдөрөн, билигин сиэннэрин, хос сиэннэрин сылаас тапталын билэн сылдьар. "Ханнык баҕарар үлэни ытыктаан, таптаан, убаастаан. Үлэһит киһи өлөн-охтон биэрбэт. Үлэ киһини киэргэтэр" диэн үтүө тылын ыччаттарыгар, дьонугар аныыр. Мин Варвара Ивановналын кэпсэппит кэммэр уһун үйэлэнии төрдө туоххатын ыйыталаспыппар: "Үлэ!" диэн быһаччы эппитэ. Оннук ээ. Үлэ эрэ киһи киһи оҥорор. Бу тыллар суолталарын хаһан да сүтэрбэттэр.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
