Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Муус устар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр эдэр учуонайдары өйөөһүн туһунан” диэн тиэмэҕэ “төгүрүк остуол” эрэкэмэндээссийэлэрин толоруу хаамыытын туһунан “бырабыыталыстыба чааһа” буолан ааста.

Муус устар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр эдэр учуонайдары өйөөһүн туһунан” диэн тиэмэҕэ “төгүрүк остуол” эрэкэмэндээссийэлэрин толоруу хаамыытын туһунан “бырабыыталыстыба чааһа” буолан ааста.

         Мунньахха кыттыыны ыллылар: СӨ кылаабынай федеральнай иниспиэктэрэ Евгений Корнеев, педагогическай наука дуоктара, бэрэпиэссэр, дьокутаат Феодосия Габышева, географическай наука дуоктара, үөрэх миниистирин бастакы солбуйааччы Михаил Присяжнай, “СӨ үүнэр көлүөнэтэ” тус сыаллаах пуонда дириэктэрин бастакы солбуйааччы Наталья Оленова, ону сэргэ Ил Түмэн дьокутааттара, эдэр учуонайдар.

         -- Былырыын 2021 с. кулун тутар 26 күнүгэр биһиги кэмитиэппит наукаҕа, үөрэххэ сис кэмитиэти кытта «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр эдэр учуонайдары өйөөһүн туһунан» диэн “төгүрүк остуолу” ыыппыппыт. Ил Түмэн былырыыҥҥы сиэссийэтигэр эрэкэмэндээссийэлэр бигэргэммиттэрэ. Бүгүн олор төһө туолан иһэллэрин билиэхпит, -- диэн тылларынан мунньаҕы саҕалаата ыччат, физическэй култуура уонна спорт дьыалатыгар Ил Түмэн сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Михаил Гуляев.

         РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин этэн турар: «Учуонайдар үлэлэрэ уопсастыбаҕа уонна судаарыстыбаҕа уратытык биһирэниэхтээх. Кинилэр саҥа билиини булан, кэнчэри ыччакка тиэрдэллэр. Доруобуйа харыстабыла, үөрэх уонна наука, экология курдук эйгэлэр пандемия кэмигэр улахан суолталаахтарын көрдөрдүлэр. Судаарыстыба бары сүһүөх учуонайдарын туһугар кыһаныахтаах. Ол эрээри, саҕалаан иһэр чинчийээччилэр ураты өйөбүлгэ наадыйаллар. Талааннаах ыччаты өйөөһүн – судаарыстыбаннай бэлиитикэ биир бастыҥ сыала», -- диэн.

         Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева:

         - Мин биир үчүгэй сонуннаахпын: Уһук Хоту уонна онно тэҥнэммит территорияларга үлэлиир учуонайдар хамнастарыгар надбавка аахтарар нуормалыыр докумуоннар оҥоһулла сылдьаллар. Онон бу докумуон федеральнай таһымҥа РФ Бэрэсидьиэнин дьаһалынан ылыллыа диэн эрэнэбин. Эбиллии олоруу болдьоҕуттан уонна үлэ ыстааһыттан тутулуга суох буолуоҕа. РФ Бэрэсидьиэнин дьаһалынан мэдиссиинискэй науканан дьарыктанар учуонайдар Уһук Илин ипотекатын хааччаҕа суох ылар буолуохтара. Былырыын Арассыыйатааҕы наука академиятын бэрэсидьиэнэ А.М. Сергеев Саха Сиригэр кэлэ сылдьан, наукабытын биһирээбитэ, өйөөбүтэ. “Өрөспүүбүлүкэҕэ сэлии уҥуоҕун чинчийииттэн саҕалаан, IT технологияҕа тиийэ саҥа хайысхалар сайдыахтарын наада”, -- диэн эппитэ. Билигин араас сааҥсыйа усулуобуйатыгар наука оруола олус суолталаах. Онон эдэр учуонайдар наукаҕа көхтөөхтүк кыттыҥ диэн баҕа санаабын этэбин.

         СӨ кылаабынай федеральнай иниспиэктэрэ Евгений Корнеев:

         - Бары билэрбит курдук, дойду салалтата науканы сайыннарыыга улахан болҕомтону уурар. Алексей Недогонов «Сельсовет үрдүнэн былаах» поэматыгар маннык этии баар: “Кыргыһыы да, үлэ да иһин мэтээллэри биир тимиртэн охсоллор” диэн. Билиҥҥи кэмҥэ олус тоҕоостоох этии. Сэбилэниилээх күүстэрбит соруктарын ситиһиилээхтик толороллор. Онон биһиги даҕаны тыылга сылдьан мөлтүүр бырааппыт суох. Туох баар билиибитин, сатабылбытын, үөрүйэхпитин төрөөбүт дойдубут, норуоппут кэскилин түстүүргэ ууруохтаахпыт.

KVA 8309

         СӨ Үөрэххэ уонна наукаҕа миниистирин бастакы солбуйааччы Михаил Присяжнай:

         - 2021 сыл Арассыыйаҕа Наука уонна технология сыла этэ. Ол курдук, былырыын биһиги эдэр чинчийээччилэри өйүүргэ элбэх үлэни ыыппыппыт. Научнай тэрилтэлэр үлэһиттэрэ, бэрэпиэссэрдэр, преподавателлэр көхтөөхтүк кыттыбыттара. Өрөспүүбүлүкэҕэ ылыллыбыт былаан эмиэ ситиһиилээхтик туолбута. Араас хайысхаҕа 43 тэрээһин ыытыллыбыта. Педагогтары, учууталлары, үөрэх тэрилтэлэрин үлэһиттэрин көҕүлүүргэ киэҥ үлэ ыытыллыбыта. Инньэ гынан, 2021 сыл түмүгүнэн Саха Өрөспүүбүлүкэтэ наукаҕа көрдөрүүлэринэн 19-с миэстэҕэ тиксибитэ. Сотору кэминэн хас да научнай тэрээһин ааһыахтаах. Ол курдук, ыам ыйын 5 күнүгэр эдэр учуонайдары гранынан өйүүр туһунан РФ научнай пуондатын сэминээрэ буолуохтаах. Ыам ыйын 11 күнүгэр «Интеграл» интеллектуальнай оонньуу ыытыллыахтаах. Ыам ыйын 17-18 күннэригэр Инновационнай менеджмент үрдүкү оскуолата өрөспүүбүлүкэ эдэр учуонайдарын стратегическай сиэссийэлэрин тэрийэн ыытыаҕа. Онон науканы сайыннарар үлэни өссө да ыытар сыаллаахпыт.

         Чуолкайдыыр ыйытыылар

         Ил Түмэн дьиэ кэргэҥҥэ уонна оҕо аймах дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова.

         - Мин Михаил Присяжнайга үс ыйытыылаахпын. Судаарыстыбаннай бүддьүөт суотугар омук дойдутугар үөрэнэр учуонайдар төһө бырыһыана дойдуларыгар төннөрүй? Кинилэр дойдуларыгар хаалан үлэлииллэрин туһугар туох оҥоһулларый? Эдэр учуонайдар ыытар чинчийиилэрэ быраактыкаҕа төһө туттулларый?

         - Тас дойдуга аспирантураҕа, докторантураҕа үөрэнэр дьон 100 бырыһыана төттөрү төннөр. Ол да буоллар, ахсааннарын туһунан этэр буоллахха, «каадыр дьааматын» туоруурга аҕыйахтар. 90-с сылларга үөскээбит дьаама билигин да кыалла илик. Уонунан сылларга оҥоһуллар чинчийиилэр быраактыкаҕа ордук суолталаах буолаллар. Балар сүрүн кыһалҕалара – наука дуоктардарын барыыта. 2017 сылтан ыла  наука 12 дуоктара олохтон туораата... Ол эрээри, 3 сыл иһигэр 8 саҥа ыччат лабораториялара тэрилиннэ. Онон бу кыһа саҥа каадыр үөскүүрүгэр эбии тирэх буолуохтаах.

         Тыа сирин уонна аграрнай бэлиитикэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин:

         - Биһиэхэ 900 эдэр учуонай баара биллэр. Уопсайынан, өрөспүүбүлүкэбитигэр хас эдэр чинчийээччи баар буолуохтааҕый? Лимиит диэн онно баар дуо? Уонна тыа хаһаайыстыбатыгар хас эдэр учуонай үлэлиирий?

          - Дьиҥэр, биһиги бары чинчийээччилэрбит. Оҕо барыта чинчийээччи буолан төрүүр. Ол чинчийэр дьоҕурун хас биирдии киһи ыһыктыбакка, үйэтин тухары илдьэ сылдьара буоллар. Учуонай истиэпэннээх киһи ахсаанын көрөр буоллахха, 2010 сылга 623 киһи баар этэ, 2020 сылга – 706 киһи. Бу ахсаан аҕыйаҕа биллэр, ону икки төгүл элбэтэр наада. Тыа хаһаайыстыбатын наукатынан Саха Сиригэр икки тэрилтэ үлэлиир: Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыба научнай-чинчийэр института уонна Аартыкатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет.

KVA 8251

         «Ил Түмэн» издательскай дьиэ генеральнай дириэктэрэ, норуот дьокутаата Мария Христофорова:

         - Биһиги бүгүн диссертационнай сэбиэттэр сүтэн эрэллэрин иһиттибит. Холобур, саха тыла курдук ураты хайысханан дьарыктанар учуонайдарбыт атын сиргэ баран көмүскэммэттэрэ биллэр. Сэбиэттэр сүтэллэрин тохтотор туһугар туох миэрэ ылылларый?

         - Билигин холбоһуктаах диссэбиэттэр тэриллэн эрэллэр. Хас да тэрилтэ учуонайдара биир сэбиэккэ киирсэр буолаллар. Ураты хайысхалары ылар буоллахха, саха тыла билигин кыһалҕа буолан турар. Соторутааҕыта СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытын Сергей Местниковы кытта Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар проблемаларын институтугар бара сылдьыбыппыт. Онно диссертационнай сэбиэттэр өссө да бааллар эбит диэн билбиппит. Ол да буоллар, өтөрүнэн дуоктар көмүскэниэн наада. Ол туһугар оҕолору сахалыы өйтөн суруйтарыахтаахпыт. Саха салаатыгар туттарсааччыларга куонкурус ирдэбилэ наһаа намтаата. Тоҕо диэтэххэ, оҕо барыта сахалыы сатаан суруйбат. Саха тыла уустук тыл буолар. Онон бу хайысхаҕа күүстээх үлэ барыахтаах.

         Өйүүр пуондалар

         “СӨ үүнэр көлүөнэтэ” тус сыаллаах пуонда генеральнай дириэктэрин бастакы солбуйааччыт Наталья Оленова:

         - Былырыыҥҥы “төгүрүк остуолга” пуондабытыгар 2021-2025 сылларга эдэр учуонайдары өйүүр бырагырааманы оҥорорго сорук туруоруллубута. СӨ Үөрэххэ уонна наукаҕа миниистирэ Владимир Егоров «Эдэр учуонайдары өйүүр наука-үөрэх пуондата» кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэни кытта көрсүбүтэ. Онно эдэр учуонайдары өйүүргэ эбии үп көрөр туһунан дуогабар түһэрсиллибитэ. 2020 сыл ахсынньытыгар пуондабыт көрүгэ бигэргэммитэ. Бу көрүк чэрчитинэн, «Кэскил туһугар» тус сыаллаах бырагыраама ылыллыбыта. Бырагыраама сыала – үүнэр көлүөнэ тирэхтээх сайдыыта. Ол курдук, бырагыраама үбэ дьоҕурдаах оҕолору өйөөһүн, инновационнай кииннэри тэрийии, социальнай эбийиэктэри тутуу курдук дьаһалларга барар. Холобур, муус устар 12 күнүгэр Наука аччыгый академиятын куорпуһа аһыллыбыта. «Кэскил туһугар» бырагыраама чэрчитинэн. Ити академияны сэргэ ускуустуба эйгэтигэр талааннаах оҕолору уонна ыччаты өйүүр тэрээһиннэр үбүлэнэллэр. Инньэ гынан, бу бырагыраама үбэ 2025 сылга диэри тустаах сыалларынан тыырыллан турар.

         2018 сыллаахха Эдэр учуонайдары өйүүр пуонда чинчийээччилэргэ көмө оҥорорго харчы хомуйуутун саҕалаабыта. Ол гынан баран, ол саҕана ковид, оттон билигин экэниэмикэбит балаһыанньата харгыстаан, сиэртибэлээччилэр уустук туруктаахтар. Ол иһин биһиги 69 млн солкуобайы хомуйар сыаллаах этибит даҕаны, билиҥҥи туругунан, хомойуох иһин, 17 млн солкуобай хомулунна. Ол да буоллар, биһиги эдэр учуонайдары өйүүр пуондалыын салгыы үлэлэһэбит. Инникитин барыта көнүө диэн эрэнэбин.

        KVA 8293

         СӨ эдэр учуонайдарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Иван Христофоров:

         -- Биһиги бэрэпиэссэрдэрбит, хомойуох иһин, сааһыран, биир-биир олохтон туораан иһэллэр. Ыччат сайдыытыгар көмөлөһөр аҕа саастаах учуонайдарбытын сүтэрэбит. Ыстатыыстыка көрдөрөрүнэн, наука дуоктардара ортотунан 62 саастарыгар диэри олороллор, наука хандьыдааттара – 52. Дуоктардар олохторуттан баралларын иһин, диссертационнай сэбиэттэр үлэлэрин тохтотоллор. Тоҕо диэтэххэ, диссэбиэккэ наука 20 дуоктара баар буолуохтаах. Дуоктар суох буоллаҕына – сэбиэт суох. Ол түмүгэр, диссертациялар көмүскэммэттэр. Эрэгийиэннэригэр, дойдуларыгар өйөбүлү булбакка, учуонайдар атын сиргэ баран үлэлииллэр. Каадырдарбыт бараллара улахан проблема буолар. Онон эдэр учуонайдары билиҥҥиттэн өйөөн, 15 сылынан дуоктар, хандьыдаат буолалларын хааччыйыахпытын наада. Бэс ыйын 2-4 күннэригэр Бүтүн Арассыыйатааҕы учуонайдар сийиэстэрэ буолуоҕа. Онно Саха Сириттэн дэлэгээттэр барыахтара. Кинилэр баар кыһалҕаларбытын туруорсуохтара.

         “Бырабыыталыстыба чааһын” түмүктээн, өрөспүүбүлүкэ норуодунай дьокутааттара 53 мөл. солк. суумалаах үбүлээһинтэн ураты бырагыраама барыта туолбут диэн бэлиэтээтилэр. Дьокутаат Семен Березин бу боппуруоһу өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын таһымыгар көрөргө этии киллэрдэ.

         Мунньаҕы түмүктээн баран, ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа, спорка сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Михаил Гуляев этиини өйөөтө уонна эдэр учуонайдары дьиэнэн-уотунан хааччыйыы боппуруоһун туһунан Ил Дархаҥҥа кэмитиэт аатыттан сурук суруллуохтааҕын иһитиннэрдэ. Михаил Дмитриевич “бырабыыталыстыба чааһын” кыттыылаахтарыгар барыларыгар махтанна уонна научнай уопсастыба бэрэстэбиитэллэрэ бары былааннарын, сыалларын-соруктарын олоххо киллэрэллэригэр баҕарда.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением