Общество

Үбүлүөй бырагырааматын чэрчитинэн, сэтинньи 28 күнүттэн саҕалаан араас тэрээһин ыытылынна. Ол курдук, төрөппүт-төрөппүккэ «Сахалыы саҥарыах» квиз оонньуу, «Саха буолан сандаарыах» методическай босуобуйа сүрэхтэниитэ, «Мин уонна үлэҕэ уһуйааччым», «Кэрэ кэрэһиттэрэ» педагогтарга уонна иитээччи көмөлөһөөччүлэригэр күрэх, уһуйаан туһунан документальнай киинэ сүрэхтэниитэ буоллулар.

Феодосия Габышева эҕэрдэтигэр киһи киһи быһыытынан укулаата кыра сааһыгар ууруллар диэн педагогическай, психологическай наукалар этэллэрин бэлиэтээтэ. Ол эбэтэр оҕо бу сааһыгар төрөөбүт тылын сүмэһинин, норуотун култууратын билэн, этигэр-хааныгар иҥэрдэҕинэ ордук суолталаах, дьайыылаах буоларын эттэ. Оҕону 7 сааһыгар диэри иитии, сайыннарыы уһуйааннарга барарынан, оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору иитэр педагогтарга улахан эппиэтинэс сүктэриллэрин туһунан санатта.

Бүтэһиккэ Феодосия Васильевна Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бочуоттаах грамотатын «Кэскил» уһуйаан иитээччилэригэр Герасимова Анастасия Романовнаҕа уонна Назарова Саргылана Егоровнаҕа туттарда.

Норуот дьокутаата Павел Ксенофонтов эҕэрдэтигэр кырачаан иитиллээччилэри сахалыы өйгө-санааҕа, тылга-өскө иитээр-такайар иитээччилэргэ, кэлэктиипкэ махтанна. Тыл бэлиитикэтигэр дьоһун кылааттарын киллэрэр уһуйааҥҥа инникитин ситиһиилээх, далааһыннаах үлэни-хамнаһы баҕарда.

Саха тыллаах түөлбэлээн, тоҕуоруһан олорор Дьокуускай куораппытыгар оскуола иннинээҕи саастаах оҕону иитэр-үөрэтэр 3 толору сахалыы тэрилтэ баарыттан биирдэстэрэ Елизавета Георгиевна Корнилова аатын сүгэр 51 нүөмэрдээх Кэскил уһуйаан буолар. Сайсары уокуругар 1962 сыллаахха арыллан, 1971 сылтан сахалыы буолан үлэлээн кэллэ. Анастасия Михайловна Лазарева сэбиэдиссэйинэн үлэлиир сылларыгар хас да төгүл социалистическай күрэх кыайыылаахтарынан буолан, кэлэктиип көһөрүллэ сылдьар кыһыл знамяны букатыннаахтык хаалларар чиэскэ тиксибитэ. ССРС үөрэҕин министиэрстибэтиттэн Бажанова Екатерина Николаевна научнай үлэһит кэлэ сылдьан уһуйаан үлэтин биһирээн «Дошкольное воспитание» сурунаалга сырдатан турардаах. Ити сыллартан сайыны көрсө сылын ахсын сахалыы сиэри-туому тутуһан уһуйаан иһинэн оҕо ыһыаҕын ыһар үгэс олохтоммута.

2003 сылтан педагогическай наука кандидата Ольга Иннокентьевна Михалева салайыытынан, оҕону култуураны айан таһаарааччы быһыытынан көрөн куорат таһымнаах экспериментальнай былаһаакка буолан, салгыы сайыннаран иккис бырайыакпытын көмүскээн, инновационнай үлэ күөстүү оргуйбута. 2006 сылтан кэлэктиип бырайыагынан үлэлээһини киллэрэн саҥа сүүрээн буолбута. 2012 сыллаахха өр сылларга туруорсубут, баҕа санаа оҥостубут аныгылыы, толору хааччыллыылаах дьиэ үлэҕэ киирбитэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастакынан истиин-тастыын сахалыы дизайннаах, ирдэбилгэ толору эппиэттиир, хааччыллыылаах дьиэ 400-чэкэ оҕоҕо аанын тэлэччи аспыта. Оччолорго куорат аҕа баһылыга Айсен Николаев быһаччы хонтуруолунан тутуу кудуххайдык, хаачыстыбалаахтык уонна кэлэктиип баҕата барыта болҕомтоҕо ылыллан олоххо киирбитэ.

Саҥа уһуйааҥҥа киирэн баран, 2013 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр, Дьокуускай куоракка национальнай уһуйааны бастакынан арыйбыт, бастакы саха уһуйаанын сэбиэдиссэйэ Елизавета Георгиевна Корнилова аатын сүкпүтэ. 2014 сылга үлэ түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ уһуйааннартан бастакынан ЮНЕСКО ситимигэр киирэн үлэ өссө күүскэ тэтимирэн, саҥа хайысхалары тобулан, кэлэктиип биир санаанан үлэлии сылдьар. Ол курдук, бу ситимҥэ баар оскуолалары, уһуйааннары кытта сибээстэһэн араас бырайыактарга, күрэхтэргэ көхтөөхтүк кытталлар.

Оҕо оонньоон сайдар диэн санааттан кэнники сылларга норуот педагогикатыгар олоҕуран саҥалыы көрүүлээх оҕо сайдар эйгэтин тэрийиигэ бырайыак оҥорон олоххо киллэрдилэр. Бу бырайыак иитэр-үөрэтэр үлэҕэ кыттааччылары бииргэ түмэн, 2017 сыллаахха «Кэскил оонньуур эйгэтэ» методическай босуобуйа буолан икки тылынан тахсыбыта. Хас биирдии үөрэх тэрилтэтэ оҕолору сайыннарыыга, үөрэтиигэ саҥа суоллары тобуларга үлэлэһэр. Ол курдук, 2016 сылтан уолу, кыыһы айылҕатынан иитиигэ кэтээн көрөн чинчийэр үлэни саҕалаабыттара. Бу үлэ саха норуота мындыр сиэрдээх быһыытыгар, сатабылыгар, үтүө майгытыгар олоҕурбут норуот педагогикатыгар тирэҕирэр. Манан сиэттэрэн, дьыл эргииринэн саха  норуотун төрүт дьарыктарын: балыктааһыны, сылгыны иитиини, сүөһү көрүүнү уо.д.а. оҕолорго оонньуу быһыытынан  араас ньыманан киллэрэн билиһиннэрэллэр.

Билиҥҥи туругунан 6 гендернай бөлөх үлэлии олорор. Бу үлэ түмүгүнэн научнай салайааччы педагогическай наука билимин кандидата, педагогическай институт доцена Мария Ивановна Баишева көҕүлээһининэн методическай босуобуйаҕа 2021 сыллаахха тиһиллибитэ.

Бу курдук, саха кэнчээри ыччатын көмүс ньээкэ уйата буолбут Дьокуускайдааҕы «Кэскил» уһуйаан 60 сыллаах үбүлүөйүн далааһыннаах үлэлээх-хамнастаах, кэккэ ситиһиилэрдээх көрсөр, тыл тыыннаах буоларын туһугар бэйэтин сэмэй кылаатын киллэрэр, сылтан сыл иитиллээччилэрин көччөх гынан көтүтэр.