Түһүлгэ

Эдэр саас таптала

Алын куурустарга бибилэтиэкэ ааҕар саалатыгар күн аайы көрсө түһэн, тыл бырахсан кэпсэтэн, билбэтэхтэрин ыйыталаһан, иккиэн уруоктарын бииргэ ааҕар буолбуттара, оттон киэһэ киинэҕэ, кэнсиэргэ бараллара, успуордунан дьарыктаналлара. Хорсун санаалаах уол Тамара халыҥ тэтэрээттэрдээх паапкатын таһара, Покровскайтан төрүттээх кыыс сахалыы олуттаҕастык саҥардаҕына, оҕолор күлүү-элэк оҥостоллорун боборо. Георгий Ньурба, уруккута Ленинскэй оройуон Хатыы нэһилиэгэр күн сирин көрөн улааппыта. 

Үһүс куурсу бүтэрэллэригэр өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар физика учуутала тиийбэт буолан, онно ыыталларын туһунан эппиттэрэ. Устудьуоннары тус-туһунан оройуоннарынан араартаабыттара. Уоллаах кыыс иккиэн биир оскуолаҕа бараллара саарбах буолан, бэйэ-бэйэлэрин сүтэрсимээри олус долгуйбуттара.

Эр санаатын ылынан, Георгий Тамаратын кытта ыал буолан, олоҕун тухары бииргэ олоруон баҕарарын туһунан эппитэ. Ол баҕа санаатын толорон, Степановтар олох араас очурдарын сиэттиспитинэн туораан, уол уонна кыыс оҕону төрөтөн, баччааҥҥа диэри сүүс сүүстэриттэн өйөнсөн, тоҥолохторуттан тутуһан, өйдөһөн-өйөһөн бииргэ олорон кэллилэр.

Уоллара Дмитрий физик-математик үөрэхтээх, юридическай тэрилтэҕэ үлэлиир, кыыстара Анна Мэдиссиинэ киинигэр эндоскопист быраас. Степановтар талбыт курдук икки уол, икки кыыс сиэннээхтэр. 

Георгий Николаевич уонна Тамара Ильинична олохторугар үгүһү ситиспиттэрэ. Ыал аҕата старшай научнай үлэһитинэн үлэлээбитэ, биологическай билим хандьыдаата, СО РАН Криолитозонаҕа биология үнүстүүтүн бочуоттаах бэтэрээнэ. 50 научнай ыстатыйа, түөрт монография ааптара уонна кыттыгас ааптара.

Ыал ийэтэ ХИФУ бэрэпиэссэрэ, педагогическай билим дуоктара, 56 сыл үлэ ыстаастаах ХИФУ бочуоттаах бэтэрээнэ, өссө эдэр сылдьан “Килбиэннээх үлэтин иһин” бырабыытылыстыба үрдүкү наҕараадатынан, мэтээлинэн бэлиэтэммитэ.

Степановтар бэйэ-бэйэлэрин көрсүбүттэригэр дьылҕаларыгар махтаналлар, 60 сыл бииргэ олорорго тулуур, дьулуур, бэйэ-бэйэни харыстаһыы, өйдөһүү, уҕараабат таптал, эрэллээх буолуу наада.   

Киһи тапсар киһитин көрсүөн наада

Мин Степановтар кыыстарын Анна Георгиевнаны кытта кэпсэттим. Кини этэринэн, эдэр саас тапталын харыстаан, бэйэ-бэйэҕэ истиҥ сылаас сыһыаны сүтэрбэккэ кыһыл көмүс, бирилийээн сыбаайбаҕа диэри уһуннук бииргэ олорорго туох да кистэлэҥ суох. «Киһи бэйэтэ тапсар, саҥата суох биир көрүүттэн өйдөһөр олоҕун аргыһын таба тайаннаҕына, хаһан эрэ сүрэххин өрүкүппүт тапталыҥ сырдык иэйиитин бүөбэйдии сырыттахха, 60 тахса сыл бииргэ олоруохха сөп. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ мин кыра оҕобун, убайбын кытта сыллата утуу-субуу кэлбиппит.

Төрөппүттэрбит СГУ-га үөрэммиттэрэ, онно эдэр саас ыраас тапталын көрсөн, ыал буолбуттара. Убайым эмиэ кинилэр туйахтарын батыһан, физика-математика бакылтыатын бүтэрбитэ. Билигин кэргэнин кытта юридическай тэрилтэ арыйан үлэлииллэр. 

Ийэлээх аҕабыт биһигини бэйэлэрин үтүө холобурдарынан, өрүү үлэни өрө тутар хаачыстыбаларынан ииппиттэрэ, төһө даҕаны аҕам саастаахтарын иһин, билигин даҕаны таах олорботтор, сөбүлүүр дьарыктаахтар. Тиэргэннэригэр тугу эрэ туталлар, оҕуруот аһын, өлгөм сибэккини олордоллор. Ийэбит хойукка диэри иистэнэр, баайар дьарыктааҕа», — диир кини.

Степановтар бары дьиэ кэргэнинэн хас да көлүөнэ ыал мустан бырааһынньыктары, төрөөбүт күннэрин бииргэ ылар үтүө үгэстээхтэр. Кинилэр Дьокуускайга чугастыы олороллор, онон санаатахтарын аайы киирэ-тахса сылдьаллар. Бырааһынньык буолуон иннинэ хас биирдии ыал эрдэттэн бэлэмнэнэр, сонун аһы астыыр, остуол оонньуутун толкуйдуур.

Аҕалара Георгий Николаевич өр кэмҥэ Биология үнүстүүтүгэр үлэлээбитэ, өрөспүүбүлүкэ устун өр кэмнээх эспэдииссийэлэргэ сылдьара, айылҕаҕа сылдьарын сөбүлүүр буолан, байанайдаах булчут, барыылаах балыксыт. Оҕолор аҕалара кэлэрин күүтэллэрэ, аан аһылла түстэҕинэ, кини элбэх балыктаах, кэһиилээх киирэн кэлэн, үөрүү-көтүү үксүүрэ.

Ийэлэрэ Тамара Ильинична үлэлиир тэрилтэтиттэн СГУ үлэтиттэн, уопсастыбаннай олоҕуттан ордубата, араас тэрээһиннэргэ кыттара, үгүс командировкаларга сылдьара. Төрөпүттэрэ төһө даҕаны үлэлэринэн олорбуттарын иһин, оҕолор бэйэлэрин быраҕыллыбыт курдук санамматтара, аттыларыгар эбээ Настаа куруук баара, ону таһынан, дьоно куруук хонтуруоллуу сылдьалларын билэллэрэ. Эбээ Настаа бириэмэтин барытын тапталлаах минньигэс сиэннэригэр аныыра, ас арааһын астыыра, оҕолору кытта уруоктарын үөрэтэрэ.

Оҕолор 3-4 саастаахтарыгар Степановтар даача туттубуттара, сайын ахсын онно тахсан айылҕаҕа сынньаналлара, тэпилииссэ туттан, оҕуруот аһын олордоллоро, кэлин кыстыыр дьиэ туттан, төгүрүк сыл олорор кыахтаммыттара.

Эрдэ, хойут оруолу оонньообот

«Дьиэ кэргэн түмсүүлээх, бигэ туруктаах, иллээх буолара эрдэ, эбэтэр хойут ыал буолбуккуттан тутулуга суох дии саныыбын. Ыал олоҕо, уйгута-быйаҥа дьахтартан улахан тутулуктаах дииллэрэ чахчы эрээри, эр киһи көмөлөспөт, кэргэнин харыстаабат, атын интэриэстээх түгэнигэр үчүгэй олох тахсыбат. Онон дьиэ кэргэн, бастатан туран, биир сыаллаах-соруктаах, ыалы ситимниир сөбүлүүр дьарыктаах, хайа баҕарар түгэҥҥэ бэйэ-бэйэни өйдөһөр-өйөһөр буолуохтаах», — диэн санаатын үллэстэр Анна Георгиевна. 

Ийэлэрэ Тамара Ильинична быйыл 81-гэр үктэннэ, аҕалара Георгий Николаевич 86-ыс хаарын уулларда. 60 сыл бииргэ олорон кэлбит, үлэлэригэр үгүһү ситиспит, олохторугар бэйэлэрин миэстэлэрин булбут оҕолору, сиэннэри иитэн таһаарбыт дьоһун-мааны ыалы киһи эрэ ытыктыы, кэрэхсии көрөр.

Сорох дьон оҕобут эрдэ ыал буоллаҕына, үрдүк үөрэхтэн матыа, хаарыан эдэр сааһын оҕо таҥаһын сууйарга барыа, баҕар өссө оҕотун бүөбэйдэһэн “олорон хаалыа” дии саныыллар. Оттон Степановтар устудьуоннуу сылдьан, эдэр саастарыгар ыал буолан баран бэрэпиэссэргэ, учуонайга тиийэ үүнэн-сайдан таҕыстылар, үөрэҕи, үлэни, дьиэ кэргэни тэҥҥэ тутан, кинилэри ситимнээбит тапталлара хас эмит сыл тухары өлбөөдүйбэккэ күн уотугар кустуктана, күлүмүрдүү оонньуур күндү таас курдук кырыыланан таҕыста. Бирилийээн сыбаайба кэргэнниилэр бэ­йэ-бэйэҕэ бэриниилээх, эрэллээх, бигэ туруктаах күндү таас курдук сырдык ыраас сыһыаннарын туоһулуур. Ыал эрэ барыта 60 сыл бииргэ олорор килбиэннээх кирбиигэ тиийбэт. Георгий Николаевич уонна Тамара Ильинична дьоһун-мааны олохторо оҕолоругар, сиэннэригэр, ыччаттарыгар үтүө холобур буолан, дьиэ кэргэн удьуор утумун салгыыр уһун дьоллоох олоҕор эрэли үөскэтэр.

Сыбаайба бэлиэ сыллара: 

1 сыл – күөх сыбаайба

2 сыл – сиитэс сыбаайба

3 сыл – тирии сыбаайба

4 сыл – лүөн сыбаайба

5 сыл – мас сыбаайба

6 сыл – чугуун сыбаайба

7 сыл – алтан сыбаайба

8 сыл – тимир сыбаайба

9 сыл – фаянсовай сыбаайба

10 сыл – оруосабай сыбаайба

11 сыл – ыстаал сыбаайба

12 сыл – никель сыбаайбаа

13 сыл – ландыш сыбаайба

14 сыл – агат сыбаайба

15 сыл – өстүөкүлэ сыбаайба

16,17 сылы бэлиэтээбэттэр

18 сыл – бирюза сыбаайба

19 сылы бэлиэтээбэттэр

20 сыл – фарфор сыбаайба

25 сыл – үрүҥ көмүс сыбаайба

30 сыл – чөмчүүк сыбаайба

35 сыл – коралл сыбаайба

40 сыл – рубин сыбаайба

45 сыл – сапфир сыбаайба

50 сыл – кыһыл көмүс сыбаайба

55 сыл – изумруд сыбаайба

60 сыл – бирилийээн сыбаайба

70 сыл – махталлаах сыбаайба

75 сыл – короннай сыбаайба

80 сыл – дууп сыбаайба.

Хаартыска: Степановтар архыыптарыттан.