Сэргээ

Кирииһэ миигиттэн биир сыл аҕа, алтыска үөрэнэр. Кинилиин биһиги бары доҕордуу этибит. Бииргэ оонньуурбут, моҕотойдуурбут. Сааһыгар сөбө суох оттомноох, өйдөөх-төйдөөх, көрсүө-сэмэй уол этэ. Эбэтинээн иккиэйэҕин олороллоро. Эбэтэ сэттэ уончалаах сүрдээх эйэҕэс эмээхсин. Кинилэргэ киирдэхпитинэ, оҕом табаарыстара кэллилэр диэн өрүү чэйдэтэн, кэпсэтэн таһаарара. Аҕалара, Сэргиэйэбис диэн киһи, колхозка суотчуттуура. Колхозтар бөдөҥсүйүүлэригэр кэргэнинээн, икки кыра уолларынаан Марха дэриэбинэтигэр көспүттэрэ. Кирииһэ эбэтинээн Чуукаарга хаалбыттара.

Муммут күннэрин сарсыныттан дэриэбинэ дьоно, оскуола улахан кылаастарын үѳрэнээччилэрэ учууталларын кытта көрдөөһүҥҥэ туруммуттара. Сүппүт борооскуларын көрдүү Хаастыыр диэки барбыттар диэн сурах баара. Хаастыырынан, Хомустааҕынан, ол диэки ойуурдарынан элбэх киһи тараахтаан, хас да күн көрдөөбүттэрэ да, ууга тааһы бырахпыт курдук. Хаар түһэн, онон-манан туртайда, түүнүн сүрдээх тымныылар түстүлэр. Нэдиэлэ курдук көрдөөһүн туох да түмүгү аҕалбата. Бу тымныыга, халтаҥ таҥастаах барбыт дьон иэдэйдэхтэрэ диэн киһи бары айманар.

Таһаараа ыалбыт эбэлэрэ: «Кирииһэ эбэтэ сүрдээх ыксамыр эмээхсин, тоҥон, аччыктаан бу эрэйдэниэхпит кэриэтэ ууга түспүппүт ордук диэн баран, ууга киирэн тимириэхтэрин сөп. Баччааҥҥа диэри көстүө этилэр, саатар, суолларын, сылдьыбыт бэлиэлэрин дьон көрүө этилэр», — диэн биһигини салыннартыыр. Биһиги эмиэ, санаабытыгар, булаайабыт диэн күн аайы, үөрэхпит кэнниттэн, Хаастыыр эргин баран көрдүүбүт. Ол сылларга куобах мэнээгэ этэ. Сотору-сотору кылбаа маҕан куобахтар ойуоккалаһаллар. Сүппүттэрэ нэдиэлэ курдук буолла. Дэриэбинэ турар-турбат дьонноро бары аттаах да, сатыы да көрдүүллэр.

Сүппүттэрэ сэттис күнүгэр, бүтэһик уруокка үөрэнэ олордохпутуна, дириэктэрбит үөрэн бөҕө киирдэ. "Кирииһэлээҕи булбуттар, дьиэлэригэр аҕалбыттар, этэҥҥэлэр үһү" диэн үөрүүлээх сонуну иһитиннэрдэ. "Бараҥҥыт табаарыскытын көрсүҥ", — диэтэ.

Доҕорбутун көрсөөрү сүүрэкэлэһэн тиийдибит. Дьиэлэрин таһыгар киһи бөҕө. Күүлэҕэ киирбиппит, уонча кылбаа маҥан куобахтар сыталлар. Бу, көрдөөһүҥҥэ сылдьыбыт дьоннор бэрсибиттэр. Киһи бары үөрэ-көтө сылдьар. Дэриэбинэбит дьоно олус да көхтөөх, үтүө да санаалаах этилэр.

Киирбиппит, Кирииһэбит баар, биһигини көрөн мичээрдиир. Кэпсэтээри гыммыппыт, күөмэйэ олох бүтэн хаалбыт, нэһиилэ кыыкыныыр. Ырбыта, дьүдьэйбитэ диэн сүр.

Эбэтэ эмээхсин дьоҥҥо кэпсиир: «Быйыл идэһэ гыныахтаах тыһаҕаспыт сүтэн, онтубутун көрдүү Хаастыырга барбыппыт (5 биэрэстэлээх сир). Ол эргин алаастары көрөн баран, халлаан өссө да эрдэ, Хомустааҕы көрөн кэлиэххэ диэн барбыппыт (8 биэрэстэлээх сир). Онно чугаһаан иһэн, атын суолу тутуһан, олох да мунан хаалбыппыт. Дэриэбинэ туһаайыыта манан буолуохтаах диэн хаам да хаам. Хараҥаран, охтубут тиит түөрүллүбүт арбаҕын анныгар хоннубут. Ол түүн тоҥорон, бабыгыраһа хоннубут. Иккис, үһүс күммүтүгэр мин иннилээн хаамабыт-хаамабыт да, суол омоонун да курдугу көрбөппүт.

Хата, оҕом саатыгар үс иитиилээх эбит. Бастакы күн биир бочугураһы өлөрбүтүн үтэн сиэбиппит. Үһүс күммүтүгэр этэ дуу, оҕом барахсан биир хара куртуйаҕы бултуйан, үөлэн сиэн, испит бэттэх кэлбитэ. Дьэ уонна ол кэнниттэн отонноон эҥин сиэбитэ буолан, син тыыннаах сырыттыбыт. Түүнэ тымныыта сүр. Хахха сири булан, оҕобун кууһан баран, олорбутунан утуйбута буолан, хонон турабыт. Саатар, былыттаах күннэр тураннар, илиммин-арҕаабын олох бутуйан кэбистим. Атахтарым да эһиннилэр. Сороҕор, сарсыарда ааспыт сирбитигэр төттөрү тиийэн кэлбит буолабыт. Онон-манан хаардаах буолан, атахпыт суола син көстөрө.

Олох ыксаан, ыгылыйан бардым. Саатар, оҕобун илдьэ кэлэммин, бэйэм эрэ эбитим буоллар, улаханнык хараастыа суох этим. Бэринэн да кээһиэхпин сөбө. Төрдүс күммүтүгэр хаама сатаан баран, оҕобор эттим: «Чэ, тоҕойум, аны эн сирдээ, эн ыйааҕыҥ-дьылҕаҥ билиэ, киһи буолуох буоллаххына, дьонноох сиргэ тахсыахпыт, айан суолун булуохпут», — диэтим уонна оҕобун бастаттым. Оҕом мин бара сатыыр сирбиттэн олох атын хайысханы тутуста. Онтон ыла кинини эрэ батыстым. Уонна дьэ сэттис күммүтүгэр айан суолугар таҕыстыбыт. Онно, суол кытыытыгар хаамар сэниэ бүтэн, эстэн-быстан тиит төрдүгэр олордохпутуна, бу Уйбаан барахсан аттаах кэлэн, күн-ый буолла», - диэн баран, Сэллэттэ Уйбаан диэки махтаммыттыы көрдө.

Уйбаан оччолорго отуччалаах, кыанар-хотунар киһи этэ. Дэриэбинэттэн үс көстөөх Чахчаҥа диэн күөлгэ үүтээн туттан, от оттоон, бултаан олохсуйан олороро. Ол күөлү, кини тулатынааҕы сирдэри чуукаардар билигин Сэллэттэ Сирэ диэн ааттыыллар. Күөлүгэр чугаһаан иһэн булаттаабыт. Өскө ол суолу сыыһа түспүттэрэ буоллар, отой даҕаны үрэх бастарын диэки бара туруохтара эбит.

Табаарыспыт Кирииһэ оскуоланы бүтэрэн, Хабаровскайдааҕы үрдүкү партийнай оскуолаҕа үөрэммитэ. Онно үөрэнэ сылдьан, бииргэ үөрэммит эдэркээн нуучча кыыһын батыһыннаран кэлэн, ыал буолан, Ньурба Үөдэйигэр биригэдьииринэн ананан үлэлээбитэ. Икки оҕоломмуттара. Аҕыйах саҥалаах, көнө сүрүннээх, салайар үлэҕэ дьоҕурдаах биригэдьиирдэрин олохтоохтор сөбүлээбиттэрэ. Онно хас да сыл үлэлээн баран, Ньурбаҕа көһөн киирэн иһэн, хаарыан доҕорбут массыына саахалыгар түбэһэн, олохтон туораабыта.

Кириисэ бэйэтин лаппа кыанар уол этэ. Оскуола улахан кылаастарыгар үөрэнэ сылдьан көҥүл тустууга хаста да оройуоҥҥа, Бүлүү зонатыгар чемпионнабыта. Бииргэ үөрэнэр табаарыстарыныын Федоров Алексейы, Илларионов Иваны кытта бардылар да, бириистээх миэстэни ылаллара. Кириисэ турникка аҥар илиитинэн уонтан тахсата тардынарын сөҕө көрөр этибит. Бииргэ оонньоон улааппыт оҕо сааһым доҕорун Егоров Григорий туһунан ахтан-санаан аастым.

Абаҕаа.

Ньурба улууhа