Уопсастыба

Улуустааҕы Норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрэ Гаврил Вырдылин салайааччылаах 21 киһилээх дэлэгээссийэ уон хонук устата быыстапкаҕа эрэ кыттыынан муҥурдаммакка, Саха Өрөспүүбүлүкэтин 100 сылыгар, Таатта улууһа төрүттэммитэ 110 сылыгар, саха литературатын төрүттээччи А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүтэ 145, хомусчут Лука Турнин 105 сылларыгар сыһыары тутан, киэҥ хабааннаах үлэни-хамнаһы ыытта.
Уран тарбахтаахтар түһүлгэлэрэ
«Ураты Арассыыйа» уус-уран, промышленнай быыстапка-форумҥа 50-тан тахса эрэгийиэнтэн хомуллубут уран тарбахтаахтар үлэлэрин көрдөрдүлэр, уопут атастастылар, атыы-тутуу дьаарбаҥкатын тэрийдилэр.
Таатта улууһун түһүлгэтэ быыстапка киин сыанатын уҥа кынатыгар олохсуйда. Уран тарбахтаах иистэнньэҥнэрбит, маһынан, тимиринэн, туойунан уһанар уустарбыт оҥоһуктарын көрбүт эрэ кэрэхсээтэ, сэргээтэ, абылаппыт атыыласта, баар маастардары кытта сэһэргэстэ. Барыта 42 маастар үлэтэ тардылынна. Киин куорат олохтоохторо барытын олус сирийэн көрдүлэр-иһиттилэр. Эдуард Тарабукин ытыс иһигэр батар хомустара, Федор Чярин уонна кини үөрэнээччитэ Василий Лопатин чороонноро, кытыйалара, тимир уустара Сарыал Билюкин, Иннокентий Татаринов, Сергей Тарабукин быһахтара, саха таҥаһыгар тус истиилин олохтообут Марианна Степанова дизайнерскай былааччыйалара, хаппардара, былааттара, Ульяна Матвеева туой иһиттэрэ үгүс биһирэбили ыллылар. Маастардар бэйэлэрин үлэлэрин көрдөрөрү таһынан, атын омуктар маастардарын кытары уопут атастастылар. Сэттэ киһи Бүтүн Арассыыйатааҕы Худуоһунньуктар иис-уус сойуустарыгар киирдэ.Быыстапка аһыллыытыгар П.А.Ойуунускай аатынан Таатта народнай театрын кылаабынай режиссера Валентина Бурнашева туруоруутунан, ЮНЕСКО шедевра буолбут олоҥхобут сүнньүнэн Орто дойду олохтонуутун туһунан дьүһүйүү көрдөрүлүннэ. Маастардарбыт бары онно кыттан, быыстапкаҕа аҕалбыт оҥоһуктарын туһанан, төрөөбүт дойдубут кэрэ айылҕатын санатар көстүүлэри экранынан көрдөрөн, дьүһүйүү суолтата толору арылынна. Биир чаастаах култуурунай бырагырааманы улуустааҕы норуот айымньытын дьиэтин уус-уран салайааччыта Марина Федорова иилээн-саҕалаан ыытта. Москубаҕа олорор биир дойдулаахтарбыт: Этнология уонна антропология институтун үлэһитэ Ия Меккюсярова доллоһутар тойуга, Олена Подлужная-Уутай хомуһун тыаһа, Дарья Лаврова ыллам ырыалара бырагырааманы бэркэ киэргэттилэр. Түмүккэ “Көстүүнэй олбуор” саалатын сахалыы оһуохай дуораана толордо.

Өксөкүлээххэ сүгүрүйүү
Саха литературатын төрүттээбит А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүтэ 145 сылыгар аналлаах үбүлүөйдээх тэрээһиннэр сыл устата ыытыллаллара былааннанар. Олортон биир бастакынан Москуба куорат Даниловскай кылабыыһатыгар улуу киһибит көмүс уҥуоҕар сүгүрүйүү буолла. Култуура үлэһиттэрин сэргэ, Өксөкүлээх Өлөксөй сыдьааннара, киин куоракка устудьуоннуу сылдьар убайдыы бырааттыы Ян, Андрей Пермяковтар эһэлэрин уҥуоҕар тахсан, тыыннаах сибэкки уурдулар. Олорор сирбититтэн кылабыыһаҕа барар-кэлэр айаммытын өрөспүүбүлүкэ Бастайааннай Бэрэстэбиитэлистибэтэ тэрийдэ.

Лука Турнин суолунан
Саха хомуһун аҕата дэппит, улуу хомусчут, биир дойдулаахпыт, «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьаннаах Лука Николаевич Турнин быйыл төрөөбүтэ 105 сыла, ону сэргэ Таатта хомусчуттарын Москуба куоракка илдьэ кэлэн, хомус дьүрүскэн тыаһа дойдубут тэбэр сүрэҕэр дуораччы тыаһаабыта 65 сыла. Онон биир дойдулаахтара буолан туран, улуу хомусчуппутугар сүгүрүйэн, Москубаҕа быйыл саха хомуһа, чопчулаан эттэххэ Турнинныы тардыы дьүрүскэн тыаһа иһиллиэхтээх диэн санааттан, хомуспутун илдьэ тиийбиппит.Быыстапкаҕа турарбыт тухары сахалар түһүлгэлэригэр хомус тыаһа тохтообокко кэриэтэ иһилиннэ. Эрдэттэн баҕа санаабыт Лука Турнин 1948 сыллаахха аан бастаан хомус тыаһын иһитиннэрбит Колоннай саалатыгар киирэн хомус тардыбыт киһи диэн этэ. Кэлэрбит биир хонук хаалбытын кэннэ, бэрт дьиктитик быыс-хайаҕас көстөн, салайааччыбыт Гаврил Вырдылин Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаатын көмөлөһөөччүтэ Сергей Ивановтуун кэпсэтэн, субуота күн Сойуустар дьиэлэрин Колоннай саалатыгар киирэн, хомустуур дьолго тигистибит. 1774 сыллаах баараҕай тутуу архитектуратын сөҕө-махтайа көрдүбүт, историческай суолталаах Колоннай саала үрдүкү сыанатыгар ис-испититтэн долгуйан туран, Лука Турниммыт аатын киэн тутта ааттаан дьүрүһүтэ хомустаатыбыт.

Санкт-Петербург куоракка
Биир күммүтүн Санкт-Петербург куоракка анаатыбыт. Түүннэри поеһынан айаннаан, сарсыарда эрдэ тиийдибит. Былыргы куорат эриэккэс архитектуратын сөҕө-махтайа көрө Невскай проспегынан хаамтыбыт. Кэрэ-бэлиэ миэстэлэригэр өйдөбүнньүк хаартыскаҕа түстүбүт, аатырбыт Исаакиевскай собуорга, Эрмитажка сырыттыбыт.
Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус сорудаҕынан, Арассыыйа этнографиятын музейыгар «Моҕол ураһа» кинигэни туттардыбыт. 2025 с. Тааттаҕа ыытыллыахтаах «Манчаары Оонньууларын» көрсө, саха чаҕылхай киһитэ В.В.Никифоров-Күлүмнүүр 1913 с. «Манчаары» айымньытын аахпыт сиригэр, «Бродячая собака» арт-кафеҕа, сырыттыбыт. Бэлиэтээн эттэххэ, бу айымньыны Дьохсоҕонтон төрүттээх Мария Николаева, Боотурускай улуус кулубатын Егор Дмитриевич Николаев I кыыһа, тылбаастаабыта.
Күммүтүн Питерга олорор сахалары кытта көрсүһүүнэн түмүктээтибит.

Арассыыйатааҕы Норуот айымньытын дьиэтигэр

Историческай суолталаах XVIII үйэҕэ тутуллубут эмиэ ураты архитектуралаах дьиэҕэ экскурсияттан саҕалаан баран, төгүрүк остуол тула олорон үлэбит сүнньүнэн кэпсэтиинэн түмүктээтибит. Арассыыйатааҕы Норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрин бастакы солбуйааччы Мери Русанова быйыл дойдуга култуурунай нэһилиэстибэ сыла биллэриллибитинэн, ити хайысхаҕа үгүс үлэ ыытыллаары турарын сырдатта. Сыллата ыытар фестивалларын, куонкурустарын туһунан кэпсээтэ. Өрөспүүбүлүкэтээҕи норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрэ Сергей Семенов үлэлэһэн, саха хомуһа Арассыыйа норуоттарын материальнай сыаннаһын реестырыгар киирбитин эттэ. Түгэни мүччү туппакка, маастар Эдуард Тарабукин хомустаан иһитиннэрбитигэр, Мери Вахтанговна экспертиир хамыыһыйа сөпкө быһаарбыт эбит диэн санаатын үллэһиннэ.
Бэртээхэй 10 хонук
Уон хонуктаах командировка бары өттүнэн үтүө түмүктээх буолла. Хас биирдиибитигэр саҥа санааны сахта.
Түгэнинэн туһанан, бу айаны тэрийбит, өйөөбүт салайааччыларбытыгар, улууспут баһылыгар Михаил Соровка, быыстапкаҕа тус ыҥырыы тутан, улууспут уустарын кытыннарбыт Марианна Степановаҕа уо.д.а. барҕа махталбытын биллэрэбит. Инникитин аартык арыллан, маннык айаннар сыллата ыытылла туралларыгар баҕарабыт.

Таатта Тыараһатыттан  Л.Н.Турнин аатынан «Алгыс» норуот айымньытын дьиэтин уус-уран салайааччыта Галина Полускина