Уопсастыба

УРАТЫ КӨРҮҮЛЭРДЭЭХ

Татьяна Гоголева салайааччылаах «Саха» НКИХ «Хотугу сулус» академиятыгар үлэлии киириэхпиттэн Парасковья Алексеевнаны кытары чугастык бодоруһан барбытым. Эдэр кэрэспэдьиэннии кэлбит өрөспүүбүлүкэ араас улуустарын оҕолоругар кини өрүү интэриэһинэй кэпсиир тиэмэлээх, туох эрэ ураты көрүүлэрдээх, саҥаттан-саҥа ураты көрдөрөрдөөх буолан сөхтөрөөччү. «Отходы в доходы» диэн тиэмэттэн саҕалаан, эҥин-дьикти айылҕа көстүүлэригэр, эриэккэс сибэккилэригэр тиийэ дьикти сэһэннээхбуолааччы. Оннооҕор оччолорго букатын кыра бэйэм оҕом кини лиэксийэтигэр боччумуран олорон көрөрүн-истэрин өйдүүбүн.

Академиябыт «Арассыыйа – Ийэ дойдум» уонна «Аан дойду цивилизацията» үөрэҕин түһүмэхтэригэр Парасковья Гоголевалыын бииргэ элбэх куораттарынан, дойдуларынан олус тапсан сылдьыбыттаахпыт. Ол курдук, Санкт-Петербургтан саҕалаан, айаммыт Эстонияҕа салаллыбыта. Бастаан кыраныыссаны туораан, түөрт уонтан тахса эдэр кэрэспэдьиэни илдьэ Тарту куоракка тиийбиппит. Тартутааҕы университет билимин үлэһитэ Кадри Куннус диэн киһини кытта эрдэттэн интэриниэт ситиминэн суруйсан, былааннаһан, истиҥ көрсүһүү, киэҥ хабааннаах экскурсия буолбута. Атах тэпсэн олорон санаа үллэстибиппит. Оттон эспэдииссийэҕэ айаммыт сүрүн соругунан Тартутааҕы университекка үлэлээбит, синтетическэй каучугу ылыыны бастакынан арыйбыт аан дойду таһымнаах бөдөҥ учуонай, биир дойдулаахпыт Иван Кондаков үтүө аатын үйэтитэр, үүнэр көлүөнэҕэ билиһиннэрэр сыалбытынан 90 сааһын ааспыт бэрэпиэссэр Туллио Илометс салайар түмэлигэр тиийдибит. Кырдьаҕас учуонай Туллио Илометс биһиги Иван Кондаковпут үөрэнээччитэ эбит. Бастаан утаа хайдах эрэ тоҥуйдук көрсүбүтэ эрээри, биһиги туох соруктаахпытын өйдөөн баран, туох баар матырыйаалын иннибитигэр арыйан биэрэн, дириҥник ылсан кэпсээбитэ, көрдөрбүтэ. Бу күн киэһэлик Парасковья Алексеевна эрдэттэн билсэр бэрэпиэссэрэ Янус Пааль оҕолорго анаан-минээн лиэксийэ оҥорбута.

УЛУУКАННААХ КИҺИ

Сарсыныгар Эльва куоракка Иван Кондаков көмүс уҥуоҕар тиийдибит. Киэҥ кылабыыһаттан хаартанан көрөн, биир дойдулаахпыт уҥуоҕун чуо булан, норуот алгысчыта Ефросинья Петрова Бүлүүттэн илдьэ кэлбит буорун туттаран, сахалыы сиэринэн алаадьы уурбута. Оттон бука бары күн эргииринэн улуу Кондаков уҥуоҕун сүгүрүйэ эргийэн бараммыт, кылабыыһаттан тахсааппытын кытта ып-ыраас халлааҥҥа этиҥ этэр тыаһа үс төгүл лүһүгүрээбитэ, күнүн көрөн туран ардаан ылбыта. Итинэн улууканнаах киһи биһиги үтүө соруктаах кэлбиппитин билэн, махтанан ылбытын өйдөөбүппүт уоннасалгыы айаммыт суолун туппуппут.

Салгыы Венгрияҕа Нэмэшкэрестур диэн кыракый куоракка биир дойдулаахпыт, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Алексей Афанасьевич Миронов уҥуоҕар эспэдииссийэбит соругунан тиийэн сүгүрүйбүппүт. Суруналыыстар уонна олохтоохтор биһигини сылаастык көрсүбүттэрэ. Куорат киинигэр баар чочуобуна олбуоругар бастакы эрээккэ биһиги Мироновпыт көмүллэн сытара. Олохтоохтор уҥуоҕу кырааскалаан, сибэкки олордон ытыктабыллаахтык тутан сылдьалларыттан үөрбүппүт. Манна биһигини РФ Венгрияҕа посольствотын бастакы сэкирэтээрэ, полковник Владимир Семидетко көрсүбүтэ. Бу курдук биир дойдулаахтарбыт үтүөкэн ааттарын үйэтитэр кыахтанан кэлбиппит.

«Хотугу сулус» академияҕа Парасковья Алексеевна үөрэнээччилэрэ Василий Лукин, Руслан Городничев, о.д.а. оҕолорбут сөбүлүүр лиэктэрдэрэ буолбуттара. Владимир Ларионов аатынан «Инникигэ хардыы» кэмпириэнсийэни саха тэлэбиидэнньэтигэр сырдатар үлэбитин Парасковья Алексеевна сүрүннээччи.

БИЛИМ ЭЙГЭТИГЭР ОЛОҔУН АНААБЫТА

Кини үрдүк таһымнаах кэмпириэнсийэлэргэ кыттыыны ылбыт таһыма эдэр көлүөнэни кытта алтыһарыгар бастыҥ укулаат буоллахтара буолуо. Ону таһынан, Сахабыт Сирин араас улуустарыгар экология сытыы боппуруостарынан дьарыктанан, оҕо аймахха интэриэһи күүскэ тардара. Улуу суруйааччы Максим Горький этэн турар: «Труд ученого — достояние всего человечества, и наук является областью наибольшего бескорыстия», -- диэн. Бу тыллар ис номохторо чахчы да бэрэпиэссэр Гоголева ис дьиҥэр сөп түбэһэр.

Кини сылайары билбэккэ, эстэн-уостан хаалбакка билимэйгэтигэр, экологиябыт харысхала күүһүрэригэр олоҕун бүтүннүү аныы сылдьар ытык киһи буолар. Туундара иинэҕэс эрээри тулуурдаах отун-маһын, кэрэ чэлгиэннээх сибэккитин, Өлүөнэ--Амма сүнньүн өлгөм үүнээйитин тулуурдаах киһи эрэ дьаныһан, кыһыны, сайыны билиммэккэ, чинчийэн эрдэҕэ. Аны геоботаника, биогеография ситимигэр сыһыаран, айылҕаны харыстыыр ньымалары тобулар буоллаҕа. Өйдүүбүн ээ, бу баардыы, ХИФУ оранжереятыгар наһаа туһалаах эйхорния диэн үүнээйини кыһыннары уулаах иһиттэргэ олордон элбэппитин.

2012 с. «Арассыыйа көмүс хаапыдырата» бэлиэни тутан добун үөрүүнү билбитэ. Дьиҥнээх учуонай дьэҥкир кырдьыксыт буолар, тоҕо диэтэххэ, билим эйгэтэ ону күүскэ эрэйэр, дьиҥ-чахчы хасыһан, сыралаһан баар чахчыны таһаарыаххын наада, оччоҕоэрэ энайбытыҥ, туппутуҥ, эппитиҥ, суруйбутуҥ үйэлэри уҥуордаан норуокка туһалыа турдаҕа. Кини сүрдээх күүстээх, ылыннарыылаах тыллаах-өстөөх учуонай. Сэмэй майгытынан, амарах дууһатынан, киэҥ билиитинэн-көрүүтүнэн биһиэхэ өрүү холобурбуолардьоһункиһибит. Кини олусүөрүнньэҥсахалыымаанысүрэ, сылтан сыл кэрэтийэн иһэр ис киирбэх сэбэрэтэ биһигини өрүү сөхтөрөр. Парасковья Алексеевна сайаҕас санаалаах эдьиий быһыытынан чугас дьонугар, ыччаттарыгар ытыктанар киһи. Кини сиэн бырааттара Айаан, Дьулус Федоровтар академияҕа эдэр кэрэспэдьиэннээн, сайдыы суолун туппуттара саарбахтаммат.

ОҔОНУ КЫТТА ОҔО, КЫРДЬАҔАҺЫ КЫТТА КЫРДЬАҔАС

Күлэн-үөрэн мичилийэн, ардыгар дьээбэрэн, үлэбитигэр киирэн кэллэҕинэ, тулабыт сырдыырга дылы буолааччы. Аны «Найахылар ыллыыллар» диэн кынаттаах тыллары элбэх киһи истибит буолуохтаах, маныаха сөп түбэһэрдии биһиги Алексеевнабыт ырыаны-тойугу өрө тутар, ханна да сырыттар, ытыс саҕа хомуһун илдьэ сылдьан, сыыйа тардар үтүөкэн үгэстээх. «Оҕону кытта оҕо, кырдьаҕаһы кытта кырдьаҕас» диэн өбүгэлэрбит киһи киэнэ кэрэмэһин этээччилэр. Бу этии Парасковья Алексеевнаҕа бүттүүн сөп түбэһэр айылгылаах.

Бу сирдээҕи олорор олохпор, үлэлиир үлэбэр өрөспүүбүлүкэбит биир дьоһун киһитин кытары алтыһарбын дьолбунан ааҕабын. Киһи бу орто дойдуга үтүмэн үлэтин түмүгүнэн сыаналанар уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ сэргэх сыһыанынан алҕанар айыы суола аналлаах – бу барыта биһиги Парасковья Алексеевна Гоголевабыт буолар.